Undiftongo (d'olatíndiphthongus, y iste d'ogriego δίφθογγος) ye a unión de 2 vocals en una mesmasilaba, estando lo menos una d'ellas feble (zarrada), igual tiene l'orden. Eixemplos:fiero,boira. Cuan se complegan tres vocals en una mesma silaba (seguindo l'orden zarrada-ubierta-zarrada), tenemos untriftongo, como enueito. Unhiato se produz cuan se troban dos vocals fuertes, u cuan s'achuntan una fuerte y una feble y a vocal feble siga accentuada. Dos vocals fuertes adchacents no fan nunca un diftongo; se deseparan en silabas distintas.
Enaragonés, as vocals ubiertas u fuertes (a, e, o) y as vocals zarradas u febles son (i, u). Os termins "ubierta" u "zarrada" fan mención a la posición d'os organos articulatorios.
Foneticament, as propiedaz d'as vocals cambean cuan son en contacto en un diftongo y la uno prene bellas trazas foneticas de la otro. Antiparte, cadaguna das vocals se gosa fer mas curta.
Istos diftongos, clamaus diftongos homochenios, se forman cuan s'achuntan as dosvocals febles (i, u):
- [iu] como enpiular →piu-lar
- [ui] como enfuina →fui-na
En achuntar-sen unavocal fuerte u ubierta (e, a, o) y una feble u zarrada (i, u), siempre que a feble no siga tonica (como en Caín), se fa un diftongo.
Pendendo en a secuencia d'as vocals en a silaba, se puet charrar de dos subtipos de diftongos:
Diftongos decreixients: formaus por una primera vocal fuerte y una segunda feble. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición ubierta enta unatra mas zarrada.
- [ei] como enfeito →fei-to
- [ai] como enairera→ai-re-ra
- [oi] como enboira →boi-ra
- [au] como enmaular →mau-lar
- [eu] como enyeugua →seu
- [ou] como enprou →prou
-Diftongos creixients: formaus por una primera vocal feble y una segunda fuerte. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición zarrada enta unatra mas ubierta.
- [ie] como enanieblar →a-nie-blar
- [ia] como enansias →an-sias
- [ia] como enansias →an-sias
- [iu] como enviuda →biu-da
- [ua] como enaugua →au-gua
- [uo] como encuota →cuo-ta
- [ue] como enbuen →buen
- [ui] como enfuigo →fui-go