Unaconsonant (d'o latínconsŏnans, -antis, participio activo deconsonāre, estar en harmonía) ye unsoniu d'asluengas orals orichinau por o zarre u estreitamiento d'o tracto vocal por acercamiento u contacto d'os organos d'articulación de manera que cause una turbulencia audible. Ye un d'os dos tipos basicos de soniu d'a parla, chunto a lasvocals.
La palabraconsonant proviene d'a radíz oblicua d'olatíncōnsonant-, decōnsonāns 'sonando chuntos', uncalco d'ogriegoσύμφωνονsýmphōnon (pluralsýmphōna,σύμφωνα).[1]
O terminconsonant proviene d'olatín y se referiba a «sonar chunto con» u «sonar con», estando a ideya tradicional que as consonants no teneban soniu en sí mesmas, ya que nomás podeban apareixer chunto a unavocal. Manimenos existen luengas a on i haisilabas y mesmo palabras enteras que careixen de tot de vocals. Agora, iste resultau pareixe deber-se a o desarrollo lingüistico a o largo d'o tiempo. Cuantos estudios y mesmo diccionarios etimolochicos enforteixen isto, facilitando as formas de palabras anteriors a dito desarrollo. Ye decir, o feito de que cualques palabras contemporanias, por eixemplo en idiomas eslavos, pareixcan careixer de vocals, no significa que istas no les sigan intrinsecas. En lingüistica moderna se definen as consonants en termins de constricción d'o tracto vocal, sin que tiengan necesariament que acompanyar a una vocal.
Encara que cada idioma tien as suyas propias consonants, muitas d'istas coinciden debiu a la influyencia d'ogriego antiguo, d'o que surchioron os alfabetoslatino ycirilico y as suyas variants pa cada idioma (alfabeto aragonés):
- Β Γ Δ Ζ Θ Κ Λ Μ Ν Ξ Π Ρ Σ Τ Φ Χ Ψ
- B C D F G K L M N Ñ P Q R S T V W X Y Z
- Б В Г Д Ж З К Л М Н П Р С Т Ф Х Ц Ч Ш Щ
Ya que o numero de consonants en as luengas d'o mundo ye muito mayor que o numero de letras pa consonants disponibles en cualsiquier alfabeto, oslingüistas han planteyau sistemas como l'Alfabeto Fonetico Internacional pa designar un unico signo a cada consonant identificada en as luengas d'o mundo.
Toda consonant queda caracterizadafoneticament por un conchunto derasgos distintivos. En as luengas d'o mundo s'han trobau toz istos rasgos distintivos (encara que no en todas as luengas toz istos rasgos son siempre relevants):
- Omodo d'articulación, d'alcuerdo con como ye obstruida a corrient d'aire; seguntes iste rasgo as consonants se dividen ennasals,obstruyents (fricativas,africadas yoclusivas) yaproximants.
- Opunto d'articulación seguntes o puesto d'o tracto bucal a on se produce a obstrucción d'a corrient d'aire. Seguntes iste rasgo se dividen en labials, coronals, dorsals, radicals y glotals.
- Omodo de fonación que tien que veyer con como ascuerdas vocals vibran mientres l'articulación d'o soniu, d'alcuerdo con iste rasgo as consonants pueden estarsonoras uxordas.
- OVOT («voice onset time») que tien que veyer con o tiempo de retraso d'a fonación, d'alcuerdo a iste rasgo tenemosaspiradas y no aspiradas.
- Omecanismo d'a corriente de aire, que clasifica a las consonants en pulmonars egresivas,echectivas,clics yimplosivas.
- Alargaria ucheminación, que afecta especialment a la duración d'as mismas.
- Afuerza articulatoria que las divide en tensas u laxas.
- ↑(en) Robert K. Barnhart,ed.,Chambers Dictionary of Etymology, Previously published asThe Barnhart Dictionary of Etymology, originally ©1988 The H.W. Wilson Company; Edinburgh, reprinted 2001: Chambers Harrap Publishers Ltd., p. 210.
