Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
En2019, Canarias teneba una población de 2.153.389 habitants, con una densidat de 287,39 habitants per km2, lo que la converte en a uitena comunidat autonoma mas poblada d'Espanya. A suya población se concentra mayoritariament en as dos islas capitals: arredol d'o 43 % en a isla deTenerife y lo 40 % en a isla deGran Canaria.
As Islas Canarias, especialmentTenerife,Gran Canaria,Fuerteventura yLanzarote, son un important destín turistico, con mas de 12 millons de vesitants per anyo. Isto se debe a las suyasplachas, clima subtropical y importants atractivos naturals, especialmentMaspalomas enGran Canaria, oParque Nacional d'o Teide y loTeide (Patrimonio d'a Humanidat) enTenerife. OTeide ye amontanya mas alta d'Espanya y lo tercervolcán mas alto d'o mundo, mediu dende la suya base en o fondo de l'oceano. As islas tienen veranos calidos y hibiernos lo pro calidos como pa que lo clima sía tecnicament tropical a livel d'a mar. A cantidat de precipitación y lo livel de moderación maritima vareyan seguntes a ubicación y la elevación. L'archipelago incluye arias verdes y arias deserticas. As altas montanyas d'as islas son ideyals pa la observación astronomica, ya que se troban per dencima d'a capa d'inversión de temperatura. Como resultau, l'archipelago conta con dos observatorios profesionals: l'Observatorio d'o Teide en a isla deTenerife y l'Observatorio d'o Roque de los Muchachos en a isla deLa Palma.[4]
O nombre Islas Canarias prebablement se deriva d'o nombrelatínCanariae Insulae, que significa "Islas d'os cans". Seguntes l'historiadorPlinio o Viello, a isla Canaria auespabagrans multituz de cans de muit gran grandaria.[6]
O clima subtropical de Canarias ye agradable mientres tot l'anyo a resultas d'a suya proximidat con oTropico de Cáncer entre los paralelos 27 y 29, lo que le ha valiu a l'archipelago la embotada d'asIslas d'a Eterna Primavera uIslas Afortunadas. ACorrient de Canarias, de contino fresca, parti d'aCorriente d'o Golfo, equilibra as temperaturas, y los aires alisios d'o nord-este en a suya mayoría mantienen aluenyadas as masas d'aire calient d'o l'amanauSahara y, bella vegada, trayen precipitacions, especialment en as costas d'o norte d'as islas. Una excepción ye la condición climatica conoixida como as islas comoCalima (enaragonés gallín), que traye aire ixuto y calient con arena fina d'o Sahara a las islas cuan bufa l'aire d'o sud-este. Basicament, se puede fer una distinción entre una estación ixuta de verano y una estación pleviosa d'hibierno; as rechions d'o sud d'as islas son mas ixutas que las d'o norte. En as rechions costeras, as temperaturas meyas de verano tasament superan os 25 °C, d'hibierno rondan os 18 °C.
Amás, existe una dependencia significativa d'o clima d'a topografía d'as islas. Asinas, os aires alisios d'o nord-este tienen un influxo significativo en as islas occidentals altas, o nord-este d'as cuals ye significativament mas humido y fredo que lo sud per mor d'a fuerte formación de boiras en as montanyas. Dau que as diferencias d'altitut en estas islas son muit grans en comparanza con a redolada, existen redoladas climaticas verticals que se pueden diferenciar clarament. Istas van dende as rechions costeras ixutas y calidas dica las redoladas humidas y frescas y, per tanto, a ormino boscosas, y las redoladas fredas y ixutas con un clima parcial d'alta montanya. Os aires alisios tienen poco influxo en as islas planas deLanzarote yFuerteventura, que tienen un clima arido. Amás, en totas as islas existen microclimas con una gran variedat de plantas en redoladas de fundos congostos y altas cinglas.
As islas Canarias yeran habitadas antis d'a conquiesta europea per osguanches. Lo termin guanche ye propiament lo chentilicio d'os aboríchens deTenerife, encara que lo suyo emplego s'ha extendiu pa denominar a los antigos habitants de tot l'archipelago, entroncaus etnica y culturalment con osberbers d'o norte d'Africa. Antis d'a incorporación a laCorona de Castiella, no existiba una unidat politica, sino que en cada isla existiban cuantas tribus u reinos independients os uns d'os atros.
Antigos reinos (menceyatos) guanches en a isla deTenerife.
A conquiesta d'as islas Canarias per parti d'aCorona de Castiella duró cuasi cient anyadas, de1402 a1496, suposó la desaparición de gran parti d'os elementos d'a cultura aborichen en totas as islas, a conversión a locristianismo d'os suyos habitants y lo mezclizache entre colonos y población local.
Dimpués d'a conquiesta, os castellanos imposoron un nuevo modelo economico, basau en o monocultivo: acanya de zucre. L'obchectivo d'a Corona castellana de convertir as islas en un motor de cautivo requeriba una man d'obra muito mayor. Isto s'aconsiguió a traviés d'una practica brutal d'esclavización, no nomás d'os indichenas canarios, sino tamién d'un gran numero d'africans que estioron levaus per a fuerza dende l'Africa subsahariana.[7]
O metodo de reubicación forzosa d'africans en as Islas Canarias pa proporcionar man d'obra intensiva, a primera vegada que s'heba intentau, estió visto con buenos uellos per atras potencias europeas y estió l'inspiración dezaga d'a tracta transatlantica d'esclaus per la que se quitoron arredol de 12 millons d'africanos d'os países d'orichen pa ingresar en treballo forzau como treballadors de plantacions y emplegaus domesticos en America mientres un periodo de 400 anyadas.
Como resultau d'a enorme riqueza chenerada per o treballo esclau, se construyoron magnificos palacios y ilesias en La Palma mientres iste periodo prospero.
A riqueza de Canarias convidaba a los ataques depiratas ycorsarios. L'ataque mas severo tenió puesto en1599 cuan una flota holandesa de 74 barcos y 12.000 hombres, comandada perPieter van der Does, atacó la capitalLas Palmas de Gran Canaria. En1618 os piratas berberiscos d'o norte d'Africa atacoronLanzarote yLa Gomera levando-se 1.000 captivos pa vender-los comoesclaus.[8] Unatro ataque digno de mención se produció en1797, cuanSanta Cruz de Tenerife estió atacada per una flota britanica a lo mando deHoratio Nelson. Os britanicos estioron refusaus y perdioron cuasi 400 hombres. Estió mientres ista batalla que Nelson perdió lo suyo brazo dreito.
A economía basada en ozucre d'as islas enfrontinó una dura competencia d'as colonias caribenyas d'Espanya. Os baixos pres d'o zucre en osieglo XIX provocoron grieus recesions en as islas. Istas dificultaz economicas empentoron a emigración masiva mientres o sieglo XIX y a primera metat d'o sieglo XX, sobretot entaAmerica. Entre1840 y1890 emigroron entaVenezuela dica 40.000 canarios. Igualment, milars de canarios se tresladoron entaPuerto Rico.dEn1936,Francisco Franco estió nombrau Comandant Cheneral de Canarias. S'unió a la sublevación militar d'o 17 de chulio que encomenzó laGuerra Civil espanyola. Franco se fació a escape con o control de l'archipelago, fueras de cualques puestos de resistencia enLa Palma y en a localidat deVallehermoso, enLa Gomera.
Mientres aGuerra d'Ifni, o rechimen franquista instaló campos de concentración en as islas pa engarcholar extrajudicialment a aquels en oSahara Occidental sospitosos de desleyaltat taEspanya. Istos campos de concentración se caracterizoron per l'emplego de treballo forzoso pa prochectos d'infraestructura y condicions altament insalubres que resultoron en l'ocurrencia cheneralizada detuberculosi.[9]
Dimpués de l'establimiento d'una monarquía constitucional democratica enEspanya, se concedió l'autonomía a Canarias per meyo d'una lei aprebada en1982.
A cocina canaria ha surtiu historicament d'a dieta d'os antigos canarios, d'os influxos d'os conqueridors en osieglo XV y d'a relación d'as islas conAmerica Latina. A situación insular, as guerras mundials y lo boicot aEspanya per parti d'aONU mientres a dictadura franquista facioron que a meyaus d'osieglo XX se desenvolvese en Canarias una cocina lo mas independient posible d'as importacions de l'exterior y d'a Peninsula.[12] Entre os platos tipicos se troban:papas arrugadas conmojo,gofio,sancocho,bienmesabe yfrangollo.
↑(en) Pliny the Elder,The Natural History, Book 6, Chap. 37. (32.)
↑(es) Brito, Ana del Carmen Viña (2006). "La organización social del trabajo en los ingenios azucareros canarios (siglos XV-XVI)". En la España medieval (29): 359–382. ISSN 0214-3038
↑(en) John Mercer (1980),The Canary Islanders : their prehistory, conquest, and survival, p. 236, Collings.
↑(en) Stucki, Andreas (6 February 2018). ""Frequent Deaths": The Colonial Development of Concentration Camps Reconsidered, 1868–1974". Journal of Genocide Research. 20 (3): 305–326.
↑(en) James B. Minahan (2002),Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World, p. 377, Greenwood.
↑(es) Ricardo A. Guerra Palmero:El racionamiento en Canarias durante el periódo del mando económico del archipiélago (1941–1946). En: Revista de historia canaria. Nr. 185, 2003, ISSN 0213-9472, pp. 211–236
.svg)
.svg)
.svg)
