 | Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Biarn Bearn | |||
| Comarca de Occitania | |||
| |||
| Capital | Pau | ||
| Entidat •País •Departamento | Comarca OccitaniaPireneus Atlanticos | ||
| Población •Total | 350.000 hab. | ||
| Chentilicio | Biarnés/a[1] | ||
.svg) Biarn en Francia | |||
OBiarn (enoccitánBearn[beˈaɾ] uBiarn[ˈbjaɾ]) ye unpaís occitán. Historicament ha estau ligato en primeras a oreino d'Aragón y dimpués a oducau de Gasconya, y estió, entre os reinatos deGaston Fèbus y d'Henrique de Borbón, un país sobirán aintro d'oReino de Navarra (dende1512 nomás chunto a laBaixa Navarra). D'atra man o Biarn tamién estió una antigaprovincia historica francesa integrata en oReino de Francia en1620; antis d'ista calendata, l'occitan d'o Biarn (obiarnés) yera a sola luenga administrativa d'oReino de Navarra, pero perdió iste estatus debant d'ofrancés dimpués d'aRevolución Francesa.
Actualment a suya capital d'o país yePau (dende1270, antis estioron capitalsMorlans yOrtès).
O Biarn fa parti administrativament, chunto conUltrapuertos,Labort ySola (istos tres zagueros formando oPaís Basco francés), d'o departamento d'osPireneus Atlanticos (64), ocupando as tres cinquenas partis d'o suyo territorio. Amás fa parti d'a rechión deGascunya y d'oBaix Ador. O suyo chentilicio yebiarnés -esa.
A zona estió poblata por osibers (u basco-aquitanos que heban preso parte de lacultura iberica) en osieglo V aC as tribus iberas de Biarn yeran clamatasVenarni.
Osromanos plegoron en51 aC. Os nuclios de población que existiban en Biarn yeranIluro yBeneharnum que fuoron convertitas en ciudaz romanas. Dimpués de fer parte d'a provincia d'Aquitania en osieglo III se va creyar a deNovempopulania
Bénéharnum (Lescar) yIluro (Aulorón) quedoron libres de presencia romana a fins d'osieglo III u osieglo IV y as mugas defensivas s'establioron en orío Ador
En osieglo V o país fue invadito por os pueblos barbaros, especialment por osvisigodos en412. Gubernoron dica o507. Biarn fació parte d'o reino d'osFrancos pero mas tardi fue ocupato por osbascons dentrando asinas a fer parte d'aWasconia (d'a on Gasconia = Gascunya). En osieglo IX o país fue allerato por osnormandos. En iste mesmosieglo se creyó oBizcondau de Biarn que estió independient y tenió moneda propia.
O bizcondau encluyó obizcondau d'Aulorón (por matrimonio) y obizcondau d'Orte por conquista. As vals d'Osal,Aspa yBaretons yeran parti d'o bizcondau. Cal destacar os Fueros atorgatos porGastón IV (Fuero cheneral, y Fueros particulars). En1290 s'unió con ocondau de Foix. O1362 Gastón Febus ganó a batalla deLaunac contra oconte d'Armanyac. O1442 abatalla de Mespleda remató aGuerra d'os cient anyos y unexercitofrancés espulló Biarn. O1485 Biarn pasó a losLabrit deNavarra. O1522 osespanyols, en luita contraHenrique II de Navarra, invadioron Biarn. O1569 se producioron luitas de caracter relichioso en o Biarn. En1589 Henrique de Navarra, rei de Francia, incluyó Biarn en a corona francesa fendo-se l'anexión formal por edicto d'o20 d'octubre de1620. En1790 o Biarn se convertió en o departamento deBaixos Pireneus que en1970 paso a estarPireneus Atlanticos.
O Biarn muga a l'ueste conSola yUltrapuertos, a o norte con asLandas y l'Armanyac, a l'este conBigorra y a o sud conAragón.
En dentrando a o Biarn por o nord-este, se i troban:
Os Pireneu biarnés va, d'ueste enta l'este, dende opico d'Ania (2504 m) enta opico de Palas (2974 m) que ye o punto mas altero d'o departamento.
Existe una diferencia de cuasi 3.000 m d'altaria entre a zona d'a montanya y a plana, y ye por ixo que se i pueden trobar climas bien diferents. En a plana oclima ye muitismo mas suau, ya que ye posible mesmo trobarnevazos en a montanya en os meses de verano y d'atra man muitas vegadas puet estar que mientres en a plana se trobaboira preta en as tucas bi haiga sol.
Se veigan as imáchens deCommons sobreBiarn.
.svg)
