Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Ir al contenido
BiquipediaA enciclopedia libre
Mirar

Asia

De Biquipedia
Articlo d'os 1000
Asia
Continent
EntidatContinent
Superficie
 •Total
Pos. 1º de 7
44 614 500 km²
Población
 •Total (2025)
 •Densidat
Pos. 1º de 7
947 000 000 hab.
89 hab/km²
Estaus47
Dependencias4
Zonas horariasUTC+2 aUTC+12
ChentilicioAsiatico/a
Dominio internet.asia

Asia ye una d'as partis que, chunto conEuropa, forma osupracontinent d'Eurasia. Ye una d'as mayors arias cheograficas d'o planetaTierra, y s'estendilla en a metat oriental d'ohemisferio norte, dende l'Oceano Glacial Arctico por o norte dica l'Oceano Indico por o sud. Por l'este arriba dica l'Oceano Pacifico y por l'ueste dica osMonts Urals y oCaucaso, mugando tamién con amar Roya, amar Echea, oestreito d'os Dardanelos, amar de Marmara, oBosforo, amar Negra y amar Caspia. Ye deseparata d'America por oestreito de Bering, y d'Africa por acanal de Suez. En fer parte en realidat d'una continidat cheografica con Europa, que formalment puet definir-se como unapeninsula chigant d'Asia, puet considerar-se que a noción d'Asia ye mas que mas una noción cultural y no pas cheografica.

En as suyas mugas tradicionals, Asia tien unapoblación de 3.879.000.000 d'habitants (ye o continent con una población mas gran, con alto u baxo o 60% d'a población mundial) en unasuperficie de 44.579.000km² (tamién ye o continent mas gran por superficie, con alto u baixo o 30% d'o total d'as tierras emerchitas), con unadensidat de población de 89 hab/km². Tamién se troba en Asia (concretament enChina) o puesto situato mas luent d'a costa, que se troba a unadistancia de 2.648km d'a mar, y o puesto de mayoraltaria d'o mundo, omont Everest, con 8.848metros d'altaria.

Gosa trastallar-se en as siguients divisions cheograficas:Asia Meridional uAsia d'o Norte,Asia Occidental uAsia de l'Este,Asia Central,Asia Septentrional uAsia d'o Norte ySud-este d'Asia.

Etimolochía

[editar |modificar o codigo]

A palabraAsia provién d'ogriego;Ἀσία , atribuyendo-se o suyo emplego por primera vegata aHerodoto (arredol de440 aC) ta fer referencia a la rechón d'Anatolia u, con a intención d'explicar asguerras medicas, a l'Imperio Persa, diferenciando asinas ixa redolada deGrecia yEchipto. Herodoto comenta que se fan servir tres nombres de muller ta describir una masa enorme y substancial d'aTierra (Europa,Asia, yLibia, referindo-se aAfrica), indicando que a mayor parte d'os griegos creyeban que Asia recibiba o suyo nombre por a muller dePrometeu pero que olidios deciban que recibió o suyo nombre en referència a Asias, fillo de Cotys y que pasó enta la tribu deSardes.

Mesmo antis d'Herodoto,Homero charra d'un país aliato deTroya ditoAsios, y tamién describe unamarisma como ασιος (en aIliada 2, 461). En aluenga griega a palabra puet provenir d'osAssuwa, una confederación d'estaus d'Anatolia occidental mientres osieglo XIV aC que fue redotata per oshititas.

Alternativament, aetimolochía d'a palabraAsia puet provenir d'a palabra enacadio(w)aṣû(m) que significa "puyar", referita a la dirección d'a salita d'oSol enOrient Meyo, relacionata tamién con a palabrafeniciaasa, que significa "este".

En cualsiquier caso, y cualsiquiera que en sía o suyo orichen, se cheneralizó o emplego d'a palabraAsia en o mundo griego y a traviés d'o suyo herencio se transmitió enta laRoma antiga, cheneralizando-se asinas en os mapas antigos ymedievals, que emuestran o continent asiatico como una gran taca amorfa que s'estendilla enta l'este. En l'Antigüedat se suponeba que o mundo asiatico remataba en aIndia (por ixoAleixandre lo Gran creyeba que en plegar en India heba plegato dica la fin d'o mundo).

Dimpués o nombre enampló o suyo significato, ta incluir-ie as tierras situatas a l'este d'ixa Asia orichinal, incluyindo-ie os territorios a l'este d'a India, comoChina y oSud-este asiatico, amás d'os territorios a l'este d'osmonts Urals, que ye o suyo significato actual.

Cheografía fisica

[editar |modificar o codigo]
Anvista dende satelite d'Asia.

Muitos cheografos no consideran que Asia y Europa sían continents deseparatos,[1] porque en realidat no bi ha garra deseparación fisica entre toz dos.[2] Por eixemplo, sirBarry Cunliffe, profesor emerito d'arqueolochía europea d'aUniversitat d'Oxford, diz que Europa ye cheograficament y cultural nomás que a prominencia occidental d'o continent asiatico,[3] ye decir, considera que Europa ye una pensinsula d'Asia. Cheograficament, Asia ye a parti mas gran d'o este d'o territorio ditoEurasia (estando Europa apeninsula nortoccidental d'ixa masa de tierra) u d'Africa-Eurasia; cheolochicament, Asia, Europa, Y Africa forman una sola masa contigua (excepto acanal de Suez) y comparten a mesmaplataforma continental. Cuasi tota Europa y a mayor parti d'Asia se troban situatas sobre aplaca eurasiatica, que s'une a o sud con aplaca arabica y aplaca indica, mientres que a parte este deSiberia se troba sobre aplaca nord-americana y asFilipinas sobre aplaca filipina. Sindembargo, a opinión mayoritaria, mesmo que a opinión tradicional, considera aEuropa y a Asia como dos continents deseparatos, encara que sía nomás que como una simpla convención. Antiparte, en Asia (mas concretament enChina) se troba o puesto de tierra firme que se troba a una distancia mas gran d'a mar, a 2.648 km de distancia.

Asia tien un litoral con muitos accidents, con cuantas mars interiors (mar arabica,mar de China Meridional,mar de Chava,mar de China Oriental,mar Amariella,mar de Chapón,mar d'Okhotsk,mar de Bering,mar de Kara,mar de Barents, etc.); golfos (golfo Persico,golfo d'Omán,golfo de Bengala,golfo de Siam,golfo de Tonquín,golfo d'Anadir, etc.); peninsulas (Anatolia,peninsula d'Arabia,India,Malacca,Indochina,Corea,Kamchatka,Taimir,Kola, etc.), y islas adchacents, comoChipre,islas Maldivas,Sri Lanka, o gran archipelago d'Insulíndia (incluyindo-ie asFilipinas,Borneu,Sumatra,Chava yislas Celebes, entre d'atras),Taiwan, as islas deChapón,isla de Sakhalin,Nueva Siberia, aTierra d'o Norte,Nueva Zembla, etc.).

A cordelera de l'Himalaya, en una anvista aeria a on i destaca omont Everest.

Respective d'o suyo relieve, Asia ye un continent con muitasmontanyas, destacando-ie a cordelera de l'Himalaya, an se troban as maximas altarias d'a Tierra, contucas como o montEverest, oK2 u l'Annapurna, toz con mas de 8.000 metros d'altaria (ueitomils). Tamién i podemos trobar gransplanas comoSiberia y disiertos como odisierto de Gobi u odisierto d'Arabia.

Tamién podemos trobar en Asiaríos destacatos, como orío Obi, orío Yenissei y orío Lena en a cuenca de l'Oceano Glacial Arctico; orío Amur, orío Amariello, orío Yangtze y orío Mekong en a cuenca de l'Oceano Pacifico; y orío Brahmaputra, orío Irawadi, orío Ganges yrío Indo en a cuenca de l'Oceano Indico; orío Tigris y orío Eufrates enAsia occidental, y orío Amudarja y orío Syrdarya en acuenca endorreica interior. O continent tamién tien grans lacos, como amar Caspia, o lago mas gran d'o planeta, amar d'Aral, amar Muerta, de salinidat intensa, u olaco Baikal, o laco de mas fondaria d'o mundo.

Cheografía politica

[editar |modificar o codigo]

Fan parte d'Asia un total de 51 estaus, estando oestau asiatico con mayor numero d'habitantsChina, con unapoblación d'alto u baixo 1.400 millons d'habitants, y o menos poblato asMaldivas, con una mica mas de 350.000 habitants. Por a suyasuperficie, o país que s'estendilla mas por territorio asiatico yeRusia, con una mica mas de 17 millons dekm² y o país con una superficie mas chicota ye tamién Maldivas, cin una mica menos de 300 km². Pordensidat de población o estau mas densament poblato yeSingapur, con una densidat de mas de 6.000 hab/km² y o meons densament habitato yeMongolia con menos de 2 hab/km².

Nombre d'a rechión[4] u
territorio
Superficie
(km²)
Población
(1 de chulio de 2008 est.)
Densidat de población
(per km²)
Capital
Asia Central:
Cazaquistán[5]2.724.92715.666.5335,7Astaná
Kirguizistán198.5005.356.86924,3Bishkek
Tachiquistán143.1007.211.88447,0Duixanbé
Turkmenistán488.1005.179.5739,6Aşgabat
Uzbekistán447.40028.268.44157,1Tashkent
Asia Oriental:
Republica Popular de China[6]9.584.4921.322.044.605134,0Pequín
Hong Kong[7]1.0927.903.3346.688,0
Macau[8]25460.82318.473,3
Republica de China (Taiwan)[9]35.98022.920.946626,7Taipei
Chapón377.835127.288.628336,1Tokio
Corea d'o Norte120.54023.479.095184,4Pyongyang
Corea d'o Sud98.48049.232.844490,7Seúl
Mongolia1.565.0002.996.0821,7Ulán Bator
Asia Septentrional:
Rusia[10]17.075.400142.200.00026,8Moscú
Asia Sud-oriental:[11]
Brunei5.770381.37160,8Bandar Seri Begawan
Birmania678.50047.758.22462,3Naypyidaw[12]
Cambocha[13]181.03513.388.91074Phnom Penh
Timor Oriental[14]15.0071.108.77763,5Dili
Indonesia[15]1.419.588237.512.355159.9Jakarta
Laos236.8006.677.53424,4Vientiane
Malaisia329.84727.780.00084,2Kuala Lumpur
Filipinas300.00092.681.453281,8Manila
Singapur7044.608.1676.369,0Singapur
Tailandia514.00065.493.298121,3Bangkok
Vietnam331.69086.116.559246,1Hanoi
Asia Meridional:
Afganistán647.50032.738.77542,9Kabul
Bangladesh144.000153.546.901926,2Dhaka
Bután47.000682.32114,3Thimphu /Paro
India[16]3.167.5901.147.995.226318,2Nueva Delhi
Irán1.648.19565.875.22342Teherán
Maldivas300379.1741.067,2Malé
Nepal140.80029.519.114183,8Katmandú
Pakistán803.940167.762.049183,7Islamabad
Sri Lanka65.61021.128.773298.4Colombo
Sri Jayawardenepura-Kotte
Asia Occidental:
Armenia[17]29.8002.968.586111,7Yerevan
Azerbaichán[18]46.8703.845.12782,0Bacú
Bahrein665718.306987,1Manama
Chipre[19]9.250792.60483,9Nicosia
Francha de Gaza[20]3631.537.2693.315,7Gaza
Cheorchia[21]20,4604,630,84199.3Tbilisi
Irak437,07228,221,18154.9Bagdad
Israel20,7707,112,359290.3Cherusalem[22]
Chordania92,3006,198,67757.5Amman
Kuwait17,8202,596,561118.5Al-Kuwait
Liban10,4523,971,941353.6Beirut
Omán212,4603,311,64012.8Masqat
Qatar11,437928,63569.4Doha
Arabia Saudita1,960,58223,513,33012.0Al-Riyad
Siria185,18019,747,58692.6Damasc
Turquía[23]756,76871,892,80776.5Ankara
Emiratos Arabes Unius82,8804,621,39929.5Abu Dhabi
Palestina[20]5,8602,611,904393.1Cherusalem
Yemen527,97023,013,37635.4Sanaá
Total43,810,5824,050,404,19389.07
Nota: Parti d'Echipto (Peninsula de Sinai) ye cheograficament d'Asia Occidental.

Cambios de nombre de países

[editar |modificar o codigo]

Cuantos países asiaticos han cambiau de nombre mientres osieglo XX como resultato de consolidacions, secesions, independencias u cambios de rechimen.

Mapa d'Asia.
Antigo nombreAnyoNombre actual
Pakistán Este1971Bangladesh, Republica Popular de
Cambocha Democratica1975Cambocha, Reino de
Imperio d'o Gran Qing de China1911
1949
China, Republica de
China, Republica Popular de
Timor Portugués1975Timor Oriental, Republica Democratica de
Indias Orientals Neerlandesas1945Indonesia, Republica d'
Imperio Persa1935
1979
Irán, Republica d'
Irán, Republica Islamica d'
Transchordania1946Chordania, Reino de
RSS de Kirguizistán (URSS)1991Kirguizistán, Republica de
Federación de Malaisia,Sabah,Sarawak ySingapur1963Malaisia ySingapur
Birmania1989Myanmar, Unión de
Masqat1971Omán, Soldanato d'
Pakistán Ueste1971Pakistán, Republica Islamica de
Indias Orientals Espanyolas1565Filipinas, Republica d'as
Hejaz-Najd, Reino de1932Arabia Saudita, Reino d'
Aden1970Yemen d'o Sud, Republica Popular de
Ceilan1972Sri Lanka, Republica Democratica Socialista de
RSS de Tachiquistán (URSS)1991Tachiquistán, Republica de
Siam1939Tailandia, Reino de
Imperio Otomán1923Turquía, Republica de
RSS de Turkmenistán (URSS)1991Turkmenistán
Oman d'a Tregua yEstaus d'a Tregua1971Emiratos Arabes Unius
Indochina francesa1949Vietnam, Republica Socialista de
Yemen d'o Norte yYemen d'o Sud1990Yemen, Republica de

Historia

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloHistoria d'Asiaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Asia ye un continent con una amplia y variata historia, que se estendilla cuasi dende os inicios d'aHumanidat dica hue, trobando-se en o suyo territorio destacatascivilizacions con una amplainfluencia en aHistoria d'a Humanidat. Asinas, se puet destacar civilizacions en bel puesto como en a val d'orío Indo, en a val d'orío Eufrates y orío Tigris, u en as vals d'orío Amariello y orío Yangtze. Asia ye tamién a cuna d'as prencipalsrelichionsmonoteistas actuals (Chudaísmo,Cristianismo yIslam), estado dende Asia que s'han estendillato arredol d'o mundo.

Prehistoria

[editar |modificar o codigo]

Neolitico

[editar |modificar o codigo]
Mapa d'a extensión d'acultura Ubaid enMesopotamia.

En l'actualidat, se considera que en l'actualTurquía, enGöbekli Tepe, se establió antes de10000 aC o mas antigosantuario conoixito. Establito por grupos de cazaraires-recolectors, se considera como o mas antigochacimiento arqueolochico d'una cultura propia d'oNeolitico. Dende astí, alto u baixo en8500-8000 aC as comunidaz d'agricultors s'estendilloron a traviés d'Anatolia,Mesopotamia yAfrica d'o norte, orichinando-se asinas os primers nuclios conoixitos decivilización.

Tamién ye d'ixas mesmas envueltas un chacimiento localizato enLahuradewa, en l'actualIndia, a on as datacions concarbonio 14 de repuis deroz evidencian a suya ocupación en9000-8000 aC. Se tracta d'o mas antigo chacimiento neolitico enAsia d'o sud.

Antiparte, enBeifudi, amán deYixian en aprovincia de Hebei (China) se troban os repuis de chacimientos contemporanios d'os anteriors, con acultura Cishan (8000-5500 aC) y aCultura Xinglongwa (6200-5400 aC), a l'este d'as culturas neoliticas d'osmonts Taihang, omplindo asinas un vuedo arqueolochico entre as dos culturas d'o norte de China.

Alto u baixo en5500 aC amaneixió acultura Halaf enLiban,Palestina,Siria,Anatolia y o norte deMesopotamia, fundamentoando-se en l'agricultura desecano.

En o sud de Mesopotamia, en as fertils planas aluvials, se fundoron as civilizacions d'as ciudaz deSumer yElam, a on caleban sistemas de riego en estar unas redoladas co muit poquetasplevias. Acultura Ubaid (tamién ditaperiodo Ubaid) i floreixió dende5500 aC.

Edat de Bronce

[editar |modificar o codigo]
Ceramica procedent d'o chacimiento deBan Chiang, en l'actualTailandia.

Alto u baixo en4500 aC empecipió oCalcolitico y en3500 aC aEdat de Bronce, substituyindo-se asinas as antigas culturas neoliticas asiaticas.

Asinas, por eixemplo, acivilización d'a val de l'Indo, que ye una civilización d'a Edat de Bronce (3300-1300 aC, con un periodo de plenitut en2600-1900 aC), que se centró principalment en la parte occidental d'o subcontinent indio, considerando-se que a primera forma d'ohinduismo amaneixió mientres ista civilización.

China yVietnam tamién estioron centros a on se i desembolicó amplament ametalurchia. Encara que data d'o Neolitico, os primerstambors debronce han estau descubiertos en os arredols d'o delta d'orío Royo en Vietnam y tamién en o sud de China. Istos chacimientos se relacionan con a cultura prehistorica deSon Dong en Vietnam. Tamién s'han trobato instrumentos elaboratos en bronce en o chacimiento deBan Chiang, en l'actualTailandia, datatos arredol de2100 aC.

Vinclos externos

[editar |modificar o codigo]

Referencias

[editar |modificar o codigo]
  1. (en) "Asia."MSN Encarta Encyclopedia. 2007.
  2. (en) "Asia".McGraw-Hill Encyclopedia of Science and Technology. 2006. Nueva York: McGraw-Hill Inc.
  3. "Geography Is Destiny - The Atlantic (December 2008)". The Atlantic. 2008-12-01. http://www.theatlantic.com/doc/200812/editors-choice. Retrieved 2009-04-20. 
  4.   Rechions continentals segunntes a categorización d'a ONU. Bellos territorios citatos a baixo (notas 6, 11-13, 15, 17-19, 21-23) tienen o suyo territorio repartito entre Asia y Europa, Africa, uOceanía.
  5.   Cazaquistán ye un país transcontinental entre Asia Central y Europa de l'Este; a población y superficie perteneixen nomás que a la parti asiatica.
  6.   Por un regular, a o país se li diz simplamentChina. As cifras no incluyen as deHong Kong,Macau, iTaiwan.
  7.   Hong Kong ye una rechión administrativa especial d'aRepublica Popular de China.
  8.   Macau ye una rechión administrativa especial d'aRepublica Popular de China.
  9.   Territorio independent conoixito comoRepublica de China uTaiwan, ye reclamato por aRepublica Popular de China.
  10.   Rusia ye un país transcontinental entre Europa de l'Este y Asia Septentrional; población y superficie fan refererencia a o estau completo.
  11. Excluitas aisla Christmas yIlles Cocos (pertanyents aAustralia en l'Oceano Indico, a o sud-ueste d'Indonesia).
  12.   A capital administrativa deBirmania fue tresladata oficialment deYangon (Rangoon) a una zona militaritzata a l'ueste dePyinmana o6 de noviembre de2005.
  13. General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008.
  14.   Timor Oriental ye considerato por un regular un país transcontinental entre l'Asia Sud-oriental yOceanía.
  15.   Indonesia ye considerato por un regular un país transcontinental entre l'Asia Sud-oriental yOceanía; as cifras no incluyenIrian Jaya y asislas Molucas, situatas y Oceanía (Melanesia/Australasia).
  16.   incluyindo-ieJammu y Caxmir, en territorio disputato entre India,Pakistán, y aRepublica Popular de China.
  17.   Armenia pertanye cheograficament a l'Asia Occidental, encara que tien fuertes lazos con Europa por de razons historicas y culturals.
  18.   Azerbaichán ye un país transcontinental entre l'Asia Occidental y Europa de l'Este; a población y a superficie son nomás que ta a parti asiatica. As cifras incluyenNakhchivan, unenclave autonomo d'Azerbaichán situato entreArmenia,Irán yTurquía.
  19.   A isla deChipre pertanye cheograficament a l'Asia Occidental, encara que ye muit ligata a Europa per de razons historicas y culturals. LaONU lo considera parti d'Asia Occidental.
  20. 20,020,1  AFrancha de Gaza yCischordania, ditos "Territorios Palestins Ocupatos" per aONU, son territorios parcialment ocupatos per Israel, baixo administración de l'Autoritat Nacional Palestina.
  21.   Cheorchia ye un país transcontinental entre Asia Occidental y Europa de l'Este; a población y l'aria son ta a zona asiatica nomás.
  22. En 1980,Cherusalem fue proclamata capital d'Israel, dimpués de l'anexión d'a zona arabe deCherusalem Este mientres aguerra d'os seis días de1967. AsNacions Unidas y muitos países no reconoixen iste feito y muitos d'éls mantienenembaixadas enTel Aviv.
  23.   Turquía ye un país transcontinental entre Asia Occidental y Europa d'o Sud; a población y l'aria son ta a zona asiatica nomás, excluita toda a provincia d'Istanbul.


Estaus d'Asia

Afganistán |Arabia Saudita |Armenia1 |Azerbaichán1 |Bahrein |Bangladesh |Birmania |Bután |Brunei |Cambocha |Cazaquistán1 |Corea d'o Norte |Corea d'o Sud |Chapón |Cheorchia1 |Republica Popular de China |Republica de China (Taiwan) |Chipre1 |Chordania |Echipto |Emiratos Arabes Unius |Filipinas |India |Indonesia |Irán |Iraq |Israel |Kirguizistán |Kuwait |Laos |Liban |Malaisia |Maldivas |Mongolia |Nepal |Omán |Palestina2 |Pakistán |Qatar |Rusia1 |Singapur |Sri Lanka |Siria |Tachiquistán |Tailandia |Timor Oriental |Turquía1 |Turkmenistán |Uzbekistán |Yemen |Vietnam

Dependencias:Akrotiri y Dhekelia |Hong Kong |Islas Cocos |Isla de Nadal |Macau |Territorio Britanico de l'Oceano Indico
1 Perteneix aEuropa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye enAsia.2 Territorio controlau por Israel y gubernau por l'Autoridat Nacional Palestina.


Control d'autoridaz
Obteniu de "https://an.wikipedia.org/w/index.php?title=Asia&oldid=2336480"
Categoría:
Categorías amagadas:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp