Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica Alcheriana Democratica y Popular الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ
A suyapoblación ye de 47.400.000 habitants (2025) en unasuperficie de 2.381.741km², con unadensidat de población de 19 hab/km². Por a suya superficie ye o mas gran estau d'a mar Mediterrania, o segundo estau mas gran d'Africa y l'onceno de tot o mundo.
Ta mas detalles,veyer l'articloHistoria d'Alcheriaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Arredol de 20.000 aC, o disierto d'o Sahara yera un puesto humido, conplevias, y a on existiba una abundant fauna, estando o chacimiento deBir el-Ater representant d'ixa epoca. Os suyos habitants practicaban acazata, encara que o chacimiento plega dica a ditaRevolución neolitica, cuan apareixió l'agricultura.
Mientres osieglo I prencipió un intenso proceso deromanización, incluyindo-ie a fundación de nuevas ciudaz (u a re-fundación d'antigas ciudaz numidas) y o desarrollo de l'agricultura ta suministraralimentos aRoma, a capital imperial. Os territorios de l'interior continoron estando semi-independients, encara que vinclatos a o territorio romano por ocomercio, y os romanos construyioron un sistema de fortificacions ta a protección d'o territorio que controlaban.
Mientres osieglo II y tamién en osieglo III continó o desarrollo economico d'a provincia d'a Mauritania Cesariense, que se convertió en una d'as prencipals subministradoras detrigo ycerials a la capital. Tamién se diversificó en una segunda etapa o conchunto d'as exportacions, concueros,olivas,aceite d'oliva uvin. A meyatos d'o sieglo III plegó a o territorio a nueva relichión d'oCristianismo, encara que en osanyos 310 se desembolicó unaherechía autoctona, odonatismo, que se convertió en una sinyal d'identidat en a revuelta de313, prencipiando una serie de luitas dica que l'Exercito romano albandonó o territorio en321 por as crisis d'asinvasions chermanicas. Continó sindembargo a represión d'o donatismo, y en409 os donatistas fuoron formalment y legal declaratos como hereches, encara queSant Agostín d'Hipona prebó de mitigar as condicions d'a represión.
Antiparte, en429 osvandalos, que s'heban asentato enHispania (mas que mas enAndalucía), presionatos por osvisigodos, trescruzoron oestreito de Chibraltar y plegoron enta o norte d'Africa, tresladando-se dimpués enta l'actualTunicia, a on establioron un estau independient, o ditoReino vandalo, conducito porChenserico. En a expansión d'o reino, incorporó a mayor parte d'os territorios que heban feito parte de l'antiga Mauritania Cesariense, dica o suyo esvoldregamiento poco dimpués d'a muerte de Chenserico, presionato militarment por osbizantins.Belisario, o mesmo cheneral bizantín que redotó a osostrogodos en apeninsula italica, conquirió en osanyos 530 a ciudat deCartago, a capital d'os vandalos, rematando de raso con o suyo reino. Os bizantins establioron en o territorio magrebín una d'as suyas divisions administrativas, pero tenioron que luitar contra as sublevacions d'osberbers, destacando entre as filas d'istos zaguers a figura d'Antalas.Yabdas, sublevato poco dimpués, se proclamó rei d'osAurés, una comarca montanyosa en a muga entre Alcheria yTunicia, y estioron cuantos os chicoz estaus d'a redolada que proclamoron a suya independencia, estando alternativament aliaus u enemigos d'os bizantins que controlaban Tunicia seguntes as circumstancias, dica a conquiesta islamica.
En647 plegan a oMaghreb as tropasislamicas d'osOmeyas, prencipiando asinas a conquiesta d'Alcheria y a suyaislamización. Sindembargo, iste proceso tenió a oposición activa de cuantos berbers, que s'aliaron en un primer momento con os bizantins, resistindo a suya incorporación a o mundo islamico, plegando mesmo a haber-ie una important emigración u fuchita de bebers enta l'amanata isla deSicilia. En as succesivas batallas, dica prencipios d'osieglo VIII, destacoron reis bebers como o reiKoceila u a reinaKahena, que redotoron cuantas vegatas a los exercitos islamicos conquistadors. Sindembargo, dende a muerte d'ista zaguera, se produció un fenomeno de conversión masiva de berbers a l'Islam, adoptando mesmo aluenga arabe. Por ixo en711, cuan os musulmans atacoron a oReino visigodo de Toledo en apeninsula iberica, una part important d'os suyos exercitos yeran formatos por berbers, incluyindo-ie o suyo chefe,Tariq ibn Ziyad (qui dió o suyo nombre aChibraltar,Djebel Tarik). Tamién se produció una chicota inmigración d'arabes, encara que mas que mas en a comarca deKairouan (y tamién enTáncher, enMarruecos).
D'alcuerdo con a constitución d'Alcheria, una provincia yeuna colectividat territorial que tien bellas libertaz economicas.
L'Asamblea popular provincial ye a entidat politica que gubierna a provincia y tien un "president", qui ye trigato por os miembros de l'asamblea. Istos s'esliyen porsufrachio universal cada cinco anyos. O "Wāli" (Prefecto ugubernador) diriche cada provincia. Ista persona ye esleyita por o president d'Archelia.
As divisions administrativas han cambiau cuantas vegatas dende a independencia. Cuan s'introducen nuevas provincias, os numeros d'as antigas provincias se mantienen, encara que no sían en orden alfabetico. As provincias con a numeración oficial son actualment (dende 1983):[2]
Ta mas detalles,veyer l'articloCheografía d'Alcheriaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Alcheria se troba prencipalment situata entre as latituz 19° y 37°N (una chicota aria ye a o norte d'o 37°), y lonchituz 11°U y 12°E. A mayoria d'a suya costa ye montayosa y bi ha belspuertos natuarals. L'aria situata entre a mar y l'Atlas Telliano ye fértil. A o sud de l'Atlas Telliano se troba un paisache d'estepa, que remata en l'Atlas Sahariano; mas enta o sud se troba odisierto d'o Sahara.
O macizo d'Ahaggar (enarabe جبال هقار), tamién conoixito comoHoggar, ye una rechión montanyosa en o centro d'o Sahara, a o sud d'Alcheria. Se troba a bels 1500 km a o sud d'a capital, Alcher y chusto a l'ueste deTamanrasset.
En ista rechión, mesmo d'hibierno, as temperaturas diarias d'o disierto gosan estar calidas. Manimenos, dimpués d'a boca de nueit, l'aire xuto permite una rapeda perdua d'a calor, lo que fa que as nueiz sía fredas. S'han rechistrato grans diferencias entre as temperaturas diurnas y nocturnas.
A mayor temperatura rechistrata oficialment estió de 50.6 °C en In Salah.[3]
As precipitacions son prou abundants en a zona costera de l'Atlas Telliano, con rechistros d'entre 400 y 670 mm anyals, incrementandose a cantidat de precipitacions d'ueste ta este. Asprecipitacionss son mayore en parti nortoriental de Alcheria, a on s'han replegato bels anyos dica 1000 mm.
En l'interior as plevias son muito mas escasas. Osvientos dominants que bufan dende l'este y o nord-este en verano cambean d'hibierno, bufando de l'ueste y d'o norte y portiando con éls por un regular un incremento d'as precipitacions dende septiembre dica aviento, un decremento en os zaguers meses d'hibierno y primers de primavera, y una cuasi ausencia de plevias en os meses estivals. Alcheria tien tamiénergs, u dunas d'arena entre as montanyas, a on que en verano cuan os vientos son cerenyos, as temperaturas pueden plegar en os 43,3 °C.
O sector d'oscombustibles fósils ye a columna vertebral d'a economía d'Alcheria, representando alto u baixo un 60% d'os suyos ingresos, un 30% d'oPIB y mas d'un 95% d'os suyos beneficios en exportacions. O estau se troba en o puesto trece seguntes as suyas reservas de petrolio, tenendo una reserva de 11.800 millons de barrils (1.88×10^9 m³), encara que s'estima que a cifra actual ye incluso mayor. L'Administración d'Información sobre Enerchía d'os Estaus Unius dio en2005 o dato de que a reserva degas natural d'Alcheria yera de 160 billons de piez cubicos[4] (4.5×10^12 m³), a ueitena mayor d'o mundo.[5] A meya anyal d'o PIB no asociato a hidrocarburos creixió en un 6 por cient entre 2003 y 2007, con un creiximiento total d'o PIB meyo d'o 4.5 por cient en o mesmo periodo debito a la menor producción de petrolio en 2006-07. A deuda externa ha estau virtualment eliminata, y o gubierno ha acumulato grans reservas de diners gracias a o petrolio. A inflacción, a mas baixa d'a rechión, s'ha mantenito estable en un 4 por cient de meya en o periodo 2003-07.[6]
Os indicadors financiers y economicos d'Alcheria han amillorato prou dende a metat d'os anyos 1990, en parti gracias a las reformas politicas refirmatas por oFundo Monetario Internacional (FMI) y a reestructuración d'a deuda por oClub de París. As finanzas d'Alcheria en 2000 y 2001 se beneficioron d'un incremento d'o precio d'o petrolio y politica fiscal d'o gubierno, aduyó a augmentar prou o superávit comercial, obtener nivels récord en as reservas de divisas foranas y reducir adeuda externa.
Os continos esfuerzos d'o gubierno ta diversificar a economia atrayendocapital nacional y internacional han feito que o sector d'a enerchía haiga tenito exito reducindo una mica as altas tasas dedesemplego y amillorando as condicions de vida. En 2001, o gubierno sinyó un tractau d'asociación con aUnión Europea por o que o estau se beneficia en temas d'importacions y exportacions con a Unión. En marzo de 2006,Rusia condonó a deuda de 4.74 mil millons de dólars que Alcheria manteneba dende aera sovietica[7] en una vesita d'opresidentVladimir Putin a o país, a primera d'un líder ruso en o zaguer meyo sieglo. Por a suya parti, o presidentBouteflika alcordó mercar avions de combate, sistemas d'esfensa anti-aerios y atras armas por un valor de 7.500 millons a o prencipal exportador d'armamento de Rusia,Rosoboronexport.[8][9]
Alcheria tamién decidió en 2006 pagar a totalidat d'a suya deuda, 8.000 millons de dólars (£4.300 millons), a oClub de París. Isto fació que a deuda externa d'Alcheria fuese de menos de 5.000 millons de dólars en zaguerías de 2006. OClub de París afirmo que iste acto reflecta a recuperación economica d'Alcheria en os zaguers anyos.
Alcheria siempre ha estau conoixita por a fertilidat d'o suyo suelo. Un 25% d'os alcherianos treballan en o sector agricola.[10]
En a epoca d'aGuerra Civil Estausunidense se cautivó una gran cantidat decotón, pero dende alavez ista industria fue retaculando. En primerías d'o sieglo XX se facioron esfuerzos por fomentar o cautivo d'istaplanta. Una chicota cantidat de cotón creixe tamién en os oasis d'o sud d'o país. Bi ha bels cautivos de palmeras chicotas que s'emplegar ta prener-ne as suyas fuellas, ya que tienen fibras prou pareixitas a o pelo d'os caballos. Asoliveras (tanto por asolivas como por l'aceite) y otabaco son atros cautivos importants en a zona.
Mas de 30.000 km² (7.000.000 d'acres) de tierras s'adedican a o cautivo decerials. L'Atlas Telliano ye a tierra a o mas se fan iste tipo de cautivos. Mientres o periodo de colonización francesa a productividat s'incremento prou debito a la construcción de pozos artesians en muitos districtos que nomas requeriban augua ta fer-los fértils. Entre os cerials os prencipals son otrigo, l'hordio y acevada. S'exporta una gran variedat deverduras yfruitas, mas que mas productoscitricos. Alcheria tamién exportafigos,dátils,esparto, yzuro. Ye o prencipal mercato decevada d'Africa.
A mes gran part d'a población sonarabes (por o suyo orichen berbers arabizatos), talment o 80 % u cuasi. EnTinduf y a suya comarca os arabes presentan una cultura d'o disierto común con ossahrauis y os habitants d'oSahara Occidental y sud de Marruecos y fuoron denominatos como "moros" dende o periodo colonial.
Osandalusís (musulmans orichinarios de l'Al-Andalus medieval) son pocos mils en vicos de ciudaz comoShersell. En as ciudaz costeras tamién bi ha pocos mils arabes con oríchensturcos, herencio de tiempos de l'Imperio Otomán. Oschudieus fuyoron d'Alcheria cuan declaró a suya independencia, muitos d'ellos yeransefarditas y actualment viven enFrancia (por eixemplo os propietarios deFNAC) u enIsrael. Encara quedan uns pocos mils dePiez Negros, colonos europeus de diferents oríchens pero afrancesatos toz que vinioron cuan a ocupación francesa d'Alcheria.
Sinyal trilingüe enCabilia: arabe, cabilenyo y francés
Aluenga oficial d'Alcheria, seguntes a suya constitución de 1963, ye l'arabe. Amás, se reconoixe como luenga nacional oberber en una enmienda d'a constitución d'o 8 de mayo de 2002. O 99% d'os alcherinos tienen como luenga materna a una d'istas dos, estando l'arabe parlato como luenga materna por un 83% d'a población y o berber por un 15%.[11] Ofrancés, encara que no tien un estatus oficial, ye amplament emplegato por ogubierno, o mundo d'a cultura, osmedios de comunicación (periodicos) y l'amostranza (s'amuestra en aescuela primaria), debito mas que mas a o pasato d'Alcheria como colonia francesa, por lo que puet considerar-se como idioma oficialde facto en Alcheria. L'idioma cabilenyo, a mas parlata d'as luengas berbers en o país, s'amuestra en a escuela y ye parcialment co-oficial (con bellas restriccions) en partis deCabilia.
L'arabe coloquial ye a luenga nativa de mas d'o 83% d'a población; d'os que, mas d'un 78% parlan arabe alcherino y alto u baixo un 5%hassaniya[12] L'arabe alcherino ye a luenga segundaria de muitos berbers. Manimenos, en osmedios de comunicación y en os actos oficials ye fa servir por un regular l'arabe estándard.
Porcentache de población que parla luengas berbers en cada departamento
As luengas berbers son parlatas por alto u baixo un 20% d'a población d'Alcheria, mas que mas en a rechión deCabilia, en osAurés y en oSahara (por ostuaregs), y tamién en os arredols d'Alcher, a capital d'o estau. Muito antis de l'arribata d'osfenicios, o berber se parlaba en tot o territorio de l'actual Alchería, como s'ha puesto documentar en inscripcionstifinagh d'ixa epoca. Atamas d'o creiximiento d'opunico, olatín y dimpués, de l'arabe, o berber continó estando a luenga prencipal d'Alcheria en o sieglo XI dimpués d'as invasions d'osBanu Hilal y osBanu Sulaym.
Entre un 28% y un 45% d'os alcherinos parlan un d'os cuantos dialectos d'a luenga berber (nombre nativo:tamazight).[12] L'arabe contina estando a unicaluenga oficial d'Alcheria, encara que o berber ha estau reconoixito recientment comoluenga nacional.[13]
Ofrancés ye luenga forana que mas s'estudia en o país, y a mayoría d'alcherinos pueden entender-lo y parlar-lo, encara que por un regular no lo fan servir en a vida diaria. Dende aindependencia, o gubierno ha promocionato una politica d'arabización lingüistica de l'amostranza y a burocracia, feito que ha tenito como resultato a limitación d'oberber y l'arabización de muitos parlants d'ista zaguera luenga. A posición d'o francés en Alcheria por estar una luenga prou important no ha estau tan afectata por a politica d'arabización. De feito muitos cursos, mas que mas os relacionatos con temas cientificos y economicos, d'asuniversidatz se fan encara en francés. Recientment, as escuelas han prencipiato a meter o francés en o suyo temario ta que ninos l'aprendan dende l'inte en que prencipian a aprender a escribir en arabe clasico. O francés tamién ye prou emplegato enmedios de comunicación y negocios. Dimpués d'un debate politico en Alcheria en os anyos 1990, en que se planteyó a substitución d'o francés por l'anglés en o sistema educativo, o gubierno decidió mantener o francés. L'anglés s'amuestra tamién en o primer anyo d'educación secundaria.
L'idioma punico, unaluenga fenicia, se creye que s'habió de parlar en cuantas arias de l'actual estau d'Alcheria. Iste idioma morió en osieglo VI. Muitas ciudaz d'Alcheria tienen nombres derivatos d'o punico u d'o latín.
Alcheria tenió una important comunidatchudieva dica a decada de 1960. Cuasi toz os chudieus emigroron dimpués d'a independencia d'o país, encara que un chicot numero dechudieus continan vivindo en Alcher.[18]
Beluns d'os esportes son tradicionals y praticatos dende l'antigüidat como desafíos, como as cursas de caballos. Actualmente os esportes mes practicatos son ofútbol, l'atletismo, oboxeyo y ociclismo con bels exitos esportivos continentals. Alcheria bi ha partecipato en osChuegos Olimpicos dende o anyo 1964, con a excepción d'o boicot deMont-reyal 1976 y bi ha ganato 17 medallas estando cuatre d'istas d'oro. L'atletacon mas medalllas yeTaufik Majlufi con tres medallas en atletismo (una d'oro y tres d'archent).
Alcheria organiza dos competicions demaratón importants:La Marathon des dunes[21] (o suyo recorrido ye integro por odisierto d'o Sahara) y aMarathon d'Alger.[22]
↑12,012,1(fr) –TLFQ.ulaval.ca,Jacques Leclerc, L'aménagement linguistique dans le monde. CIRAL (Centre international de recherche en aménagement linguistique)
.jpg)
