Vandalen isch e Witerleitig uf dä Artikel. Witeri Bedütige sind underVandalen (Begriffsklärig) ufgführt.
Wandale sin e grosse germanische Volksschtamm gsi, wo zurVölkerwandrigszyt qweer durEuropa zoge sin, bevor si sich in Südschpanie und Nordafrika nidergloh hän.
D Vandale und anderi germanischi Völker im erste Johrhundert
As Urhaimet vode Wandale nint mer s nördlicheDänemark aa, wo e LandschaftVendsyssel haisst. Historisch und archäologisch nochwiisbar sind d Wandale sitem 1. Joorhundert im westlichePoole (Schlesie). Vo dai uus sind si immer mee gege Südoste drängt und sind sogär bis a dDonau gstoosse, wo d Römer si besigt hend und iri baide KönigeRaos undRaptos gfangegnoo hend.
Im Joor 406 sind d Wandale mit villne andere Völker, Alane,Gote,Burgunder, Suebe, sMaintal durab zoge und hend bi Mainz deRii öberquert, wobi de WandalekönigGodigisel gfalen isch.
Drufabe sind die verschidnige Stämm ziillos inGallie umezoge, wos grossi Verwüestige agrichtet hend. Schliessli sind all die germanische Stämm öber d Pyrenäe zoge und hend di Iberischi Halbinsle uuftailt. D Vandale und dAlane hend Andalusie öberchoo, dWestgoote Katalonie und dSuebe Galizie. Aber d Vandale sind nöd lang blibe sondern si sind biGibraltar öber s Meer uf Afrika und sind den ostwärts zoge bis zum hütige Tunesie.
S afrikanische Wandaleriich im fümfte Johrhundert
Under em König Geiserich hän d Wandaale in Nordafrika denn es Riich gründet mit dr HauptschtadtKarthago (Tunis). Vo dert uss sinn si dr Seeräuberey nochegange un hän 455Rom plünderet.
S Vandaleriich isch de erscht uabhängig Staat uffem Territorium vumRömische Riich gsi. Alli andere Germanestaate sin formalFöderate gsi, wo zuemindist zum Schin noch ihr Gebiit im Uftrag vum Kaiser verwaltet hän un au römischi Titel gha hän. D Vandale nit. S Vandaleriich isch 534 vumoströmische Riich im e churze Feldzug zruckeroberet worre. D Vandale hän sich bal nooch dr Gründig vu ihrem Riich mit dr iheimische Bevölcherig vermischt un sin spätistens mit dr arabische Eroberig vu Nordafrika gege 700 als Volch ganz verschwunde.
Nu hütte dreit d Provinz "Andalusie" inSchpanie ihre Namme.
D Wandale sin fälschelicherwys für ihri sinnlosi Zerschtörigswuet berüchtigt. I Würklichkeit hän sich d Wandale nüt andersch wie alli andri verhalte, ihri Plündrig vo Rom isch sogar üsserscht "fridlich" abglôffe. D Redensart: "Die hen ghuset wie d Wandale" isch uf dFranzösischi Revolution zrugg z führe.
