Lag vum Republik und Kanton Tessin Repubblica e Cantone Ticino in dr Schwyz
Charte
Charte vum Republik und Kanton Tessin Repubblica e Cantone Ticino
Gmeinde
Gmeinde im Republik und Kanton Tessin Repubblica e Cantone Ticino
STessin isch de südlichschtKanton vorSchwyz. UfItalienisch, de Amtssprooch im Kanton, heisst s TessinTicino, imLombardisch, em Dialäkt,Tesin oderTisin. De Hauptort ischBellinzona, de gröscht Ort noch Iiwohner ischLugano, vo de Flächi här isch esBlenio.
S Tessin erstreckt sich südlich vom Alpekamm und bestoht us vil Täler, Gebirg und Höger, wo noch Süde naadisnaa uuslaufed. Em Tail nördlich vom Monte Ceneri sait meSopraceneri, em Tail südlich devoSottoceneri. Gmainsami Gränze hät s Tessin im Sopraceneri im nördlichste Nordweste mit emWallis, im Norde mit emKanton Uri, im Nordoste mit emKanton Graubünde und im Weste mit deritalienischeProvinz Verbano-Cusio-Ossola i de RegionPiemont; im Sottoceneri gränzts rundumen a di italienisch RegionLombardei mit deProvinz Varese im Weste und deProvinz Como im Süde und Oste.
Grossi Flüss im Kanton sind deTessin oder Ticino, won em Kanton de Name ggää hät, dänn dMaggia, deBrenno und dVerzasca. Im Tessin lige au die schwyzerische Tail vo de beide SeeeLangesee(Lago Maggiore) undLuganersee(Lago di Lugano).
Sit em Dezember 2005 gits i de Täler vom Locarnese es Projekt för en neue Nazionalpark, deParco Nazionale del Locarnese. 2018 händ aber d Meerhäit vo de Gmäinde näi dezue gsäit.
D Verfassig vom Kanton Tessin isch vo 1997. ImStaatsroot, der Exekutive, sitzed füf Mitglider; deGrooss Root, d Legislative, hät nünzg Mitglider. Beed Rööt wäred all vier Johr vom Volch nach emProporzwahlrächt gwählt. D Judikative wird mit der Usnahm vo de Fridesrichter vom Groosse Root gwählt, und zwor amel uf zäh Johr.
Obligatorisch vor s Volch müend Änderige vo de Verfassig; fakultiv abgstumme wird über Gsetz, wänns 7000 Stimmbirächtigti verlanged. Di glych Zahl Lüt cha mit ere Initiative Gsetzesänderige vorschloh; für Verfassigsänderige bruchts 10 000 Underschrifte.
De Kanton Tessin isch in Bezirk (z. B.Leventina), Chrais (z. B.Giornico) und Gmainde (z. B.Bodio) uftailt. Alles i allem gits acht Bezirk un 38 Chrais. D Bezirk spiled aber nu ganz e chlyni Rolle, und d Chrais umschrybed nu d Rayon vo de Fridesrichter.
En grosse Tail vo de yhaimische Bevölkerig redt underenand en Tessiner Dialäkt, wo zumLombardisch, em Italienisch vo de Lombardei, ghört.
Usgstorbe isch d Ghaimsproch vo de Chesselflicker imVal Colla (hinder Lugano), sRügín, und s Glych gilt für d Ghaimsproch vo de Chämifäger us em Verzascatal, sTaróm.
Im Tessin git s ai ditschsprochigi Gmai, nämliGurin. Wills im Tessin vil elteri Dütschschwizer hät, wo do ihren Läbesobig verbringed, und au vil Touriste us em dütsche Sprochruum, chönd au nöd wenig anderi Tessiner au Dütsch.
S Tessin läbt starch vom Tourismus. Vil Bsuecher chömed i d Südschwiz wägem milde Klima und em italienische Flär. Me sait em Tessin au «Sunnestube» vo de Schwyz. Es chan aber au starch rägne, vorallem dänn, wänn uf de Alpenordsyte deFöhn goht.
De Tessin isch verchehrsmässig guet erschlosse. Da isch emol d Gotthard-Linie (ehemolsGotthardbahn) vo deSBB und d Autobahn A2, wo au dur deGotthard is Tessin chunnt. Baidi Linie chömed us em RuumBasel,Züri oderLuzern und verlönd zChiasso de Tessin i RichtigItalie wider. E wyteri Schwyzer Nord-Süd-Achse isch d San-Bernardino-Route (A13), wo us em Misox churz vor Bellinzona i d A2 mündet. Im Tessin isch au s Südportal vomGotthard-Basistunnel, wo im Zämehang mit deNEAT baut und im 2016 eröffnet worden isch.
Drü Päss, wo allerdings im Winter e gwüssi Zyt gschlosse sind, verbindet de Norde mit em Tessin. Da isch deNufene, deGotthard und deLukmanier. Im wytere Sinn chönnt me au no deSan Bernardino dezue zelle.
VoLocarno us fahrt dCentovallibahn, eSchmalspurbahn, dur sCentovalli noch Italie bis ufDomodossola. I vil bewohnte Sytetäler vom Tessin häts Bus- oderPostauto-Linie, uf de Seeä verchehred je noch Johreszyt fahrplanmässig Schiff, und uf mänge Usichtsbärg fahrt e Stand- oder Luftsailbahn.
Carlo Agliati, Rossana Cardani Vergani, Giuseppe Chiesi, Andrea Ghiringhelli, Anastasia Gilardi, Marco Marcacci, Paolo Ostinelli, Nelly Valsangiacomo: Kanton Tessin In:Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Marcello Sorce Keller:Canton Ticino: una identità musicale? Cenobio, LII(2003), April-June, pp. 171–184; au später veröffentlicht im Bulletin – Schweizerische Gesellschaft für Musikethnologie und Gesellschaft für die Volksmusik in der Schweiz, October 2005, pp. 30–37.
