Jom Kippur (hebräisch יוֹם כִּפּוּר, wörtlig übersetzt „Daag vom Loos“, auJom ha-Kippurim יוֹם הכִּפּוּרִים, wörtlig übersetzt „Daag vo de Loos“), uf Dütsch mäistensVersöönigsdaag, isch dr höggstjüüdischiFiirdig. Er wird im Herbst im Septämber oder Oktober am 10.Tischri, em sibte Monet vomjüüdische Kaländer, asFastdaag begange. Zämme mit em zwäidäägige NöijoorsfestRosch Haschana, wo zää Dääg vorhär stattfindet, bildet er die Hooche Fiirdääg vom Juudedum und dr Höhepunkt und Abschluss vo drPeriode vo dr Röi und Buess.
Noch dr modärneBibelkritik goot dr Versöönigsdaag, wo in drBibleJom ha-Kippurim undSchabbat Schabbaton häisst, uf d Zit noch emBabylonische Exil zrugg,[1] au wenn s Paralleele zuhethitische Rituaal git, wo uf e hööchers Alter aanezäige. Scho in dr früenere Zit vom zwäite Dämpel isch er dr bedütendsti Fiirdig vo deIsraelite gsi.[2] Die umfangriichsti Daarstellig vom Fiirdig cha mä im3. Buech Mose finde: „Am zehnten Tage des siebenten Monats sollt ihr fasten und keine Arbeit tun, weder ein Einheimischer noch ein Fremdling unter euch. Denn an diesem Tage geschieht eure Entsühnung, dass ihr gereinigt werdet; von allen euren Sünden werdet ihr gereinigt vor dem Herrn.“[3]
Es isch mööglig, ass sich d Tämpelzeremonie, wo zur Zit vom Zwäite Tämpel am Versöönigsdaag braktiziert worde si, us früenere Zeremonie zur Räinigung vom Tämpel entwigglet häi, wo denn noch em Babylonische Exil d Form überchoo häi, wie si in dr Bible beschriibe si und sich zum Versöönigsdaag entwigglet häi, wo jedes Joor am zäänte Daag vom sibte Monet gfiirt wird. Es git Indizie drfür, ass dr Fiirdig erst in dr Zit noch em Exil entstanden isch: do feelt in dr Liste vo de Fiirdig im 2. und 5. Buech Moses und bi de Brofete Ezra und Nehemia,[4] d Bezäichnig vom Aaron as Hoochibriester, wo erst noch em Exil ufchoo isch, und d Vorschrift für e Hoochibriester, ass er müess „Bäichläider us Liine“ aahaa.[5] D Hoose si e Persischi Erfindig gsi, wo d Israelite vor em 6. Joorhundert vor dr Zitwändi kuum döffte kennt haa.[2]
ImTämpel z Jerusalem het mä an däm Daag bsundrigiOpfer gopferet, es isch dr äinzigi Daag gsi im Joor, wo drHoochibriester in s Allerhäiligste im Tämpel het döfe iinegoo und zwar numen eläi und eso, ass niemer het öbbis chönne gsee. Iim si dört as Stellverdräter vom Volk d Sünde vergee worde. Er het Bluet vo zwäi Opferdier uf dBundeslade gsprützt. Mä het für zwäi Böck Loos zooge. Dr äinti isch gopferet worde zum dr Tämpel z räinige, em andere het dr Hoochibriester d Sünde vom Volk uferläit und denn het män en lääbig as Sündebock zuAsasel in d Wüesti gjagt.[6]
Noch em Gesenius, Hoffmann und Oxford Hebrew Dictionary ischAsasel e sältes hebräischs Nääbewort, wo „Entlassig“ oder „vollständigi Entfäärnig“ bedütet. Es isch en alte Usdruck drfür, ass alli Sünde und Schulde vo dr Gmäinschaft entfäärnt wärde, und isch sümbolisiert worde drmit, ass mä e Bock in d Wildnis verjagt het. Zum d Bedütig vo däm Wort zerklääre, si verschidnigi Theorie ufgstellt worde. Im Talmud wird Asasel mit „stotzigs Gebirg“ übersetzt und uf en Felse in dr Wüesti bezooge, vo wo in dr spöötere Zit s Dier aabgestürzt worden isch. Scho früe isch aber s Wort Asaselpersonifiziert worde, wie au die hebräische Wörter für Underwält (Scheol) und Zerstöörig (Abbadon). Noch emapokrüfe BuechHenoch isch Asasel oder Asalsel dr vornäämsti under de gfallene Ängel, wo de Menschechinder d Sünd biibrocht häi. Noch deere Interpretazioon gseet us, wie wenn d Idee vo dr Zeremonii doodin wurd si, ass mä d Sünde an dr böösi Gäist wurd zruggschigge, wo si wäge sim Iifluss entstande si. Äänligi Süünerite git s au bi andere Völker. ModärniBiblekritiker dängge, ass die Passaasche oobe nooche zum Briesterkodex wurde ghööre und datiere si uf e Zit noch em Exil; mit em Schicke vom Sündebock zu Asasel wurdi en elteri Zeremonii iibezooge.
E baar konservativi Bibelexegete dängge, ass dr Blatz, wo dr Bock aane gschiggt wird, d „Wildnis“ usserhalb vom bewoonte Gebiet isch (und nit e lääbensfindligi Wüesti), und dass Asasel weder en Orts- non e Persoonenaame isch. Noch iirer Mäinig het mä dr Bock äifach freiglioo.
Au noch dr Zerstöörig vom zwäite Tämpel im Joor 70 het mä dr Versöönigsdaag bhalte. „Au ooni ass mä Opfer bringt, git s e Versöönig wägen em Daag an sich“ (MidraschSifra, Emor, XIV). Noch dr jüüdische Leer hilft dr Daag aber nüt, wemm mä nidberöit. E Bedingig für d Süüne isch, ass mä d Schuld zuegit und beröit. „Dr Versöönigsdaag befreit vo de Sünde gege Gott, aber vo de Sünde gegen e Neggst erst, wemm mä d Persoon, wo mä gschäädigt het, um Verzeijig bittet“ (Talmud Joma VIII, 9). Vo do chunnt dr Bruuch, ass mä am Oobe vor em Fastdaag alli Händel duet schlichte. Am Versöönigsdaag überchömme au d Seele vo de Doote Vergääbig. Im GebätJiskor erinneret mä sich in dr Sünagooge an die Doote.
Noch dr talmudische Überliiferig macht Gott am erste Daag vom Joor drei Büecher uf: äins für die ganz Schlächte, e zwäits für die ganz Fromme, und s dritte für alli andere. S Schicksal vo de ganz Schlächte und vo de ganz Fromme wird sofort entschiide; mit dr Entscheidig über d Durchschnittsmensche wird bis zum Jom Kippur gwartet und denn wird s Urdäil für alli gfellt. Im GebätUnetaneh tokef, wo sich drLeonard Cohen von em für si LiedWho by Fire het lo inspiriere,[7] häisst s:
„Am Neujahrstag werden sie eingeschrieben und am Versöhnungstag besiegelt, wie viele dahinscheiden sollen und wie viele geboren werden, wer leben und wer sterben soll, wer zu seiner Zeit und wer vor seiner Zeit, wer durch Feuer und wer durch Wasser, wer durch Schwert und wer durch Hunger, wer durch Sturm und wer durch Seuche, wer Ruhe haben wird und wer Unruhe, wer Rast findet und wer umherirrt, wer frei von Sorgen und wer voll Schmerzen, wer hoch und wer niedrig, wer reich und wer arm sein soll. Doch Umkehr, Gebet und Wohltun wenden das böse Verhängnis ab.“[8]
Noch emMaimonides „hängt alles drvo ab, öb d Verdienst vom ene Mensch gröösser si ass d Fääler won er gmacht het“. Dorum isch s e gueti Idee, vor em Urdäil am Versöönigsdaag e Hufe gueti Daate z begoo. Wenn Gott vo öbberem dänggt, ass er wärtvoll sig, chunnt si Naame ins Buech vom Lääbe, und dorum säit mä im Gebät: „Duen is im Buech vom Lääbe iischriibe“. D Lüt begrüesse sich au mit: „dass du (im Buech vom Lääbe) für e glückligs Joor iigschribe wirsch.“
Dr Jom Kippur isch dr häiligsti und fiirligsti Daag vom jüüdische Joor. Für Fraue vo 12i aa (im nit-orthodoxe Juudedum vo 13i aa) und Manne vo 13i aa isch er e 25-stündige Fastdaag, wo mä vom Sunneundergang am Oobe vorhär aa weder flüssigi no festi Naarig zue sich nimmt. Dr Jom Kippur isch dr äinzigi Fastdaag, wo au am eneSabbat begange wird - die andere Fastdääg wärde verschooben, wenn si uf e Sabbat wurde falle. Usser däm, wo mä am Sabbat und alle andere Fiirdig nit daf mache, isch am Jom Kippur au drGschlächtsvercheer verbote. Sträng religiöösi Juuden häi am Jom Kippur käini Schue us Lääder aa und iiri Chläider si ganz wiss. Dr Jom Kippur wird au hüte von ere Meerhäit vo de Juude, au vo nit religiööse, in ere meer oder weeniger strikte Form iighalte.
ZIsrael si an däm Daag alli Restorant und Kafee usser de arabische zue. S ganze öffentlige Lääbe stoot still. Alli Gränzübergäng (au d Flughääfe) si zue. Es git zwar käi gsetzligs Faarverbot, aber in Gegende, wo vo Juude bewoont si, faare fast käini Auti uf de Stroosse usser Ambulanze, und au uf die gheije religiöösi Fanatiker mänggisch Stäi. Drfür si vor allem in sekuläre Gebiet e Hufe Velofaarer underwäggs. Es git weder Radio- no Färnseebrogramm. Israel isch an däm Daag kwasi gleemt und extreem verwundbar. Sürie und Egüpte häi das im Oktober 1973 usgnützt und drJom-Kippur-Chrieg aagfange. Sit denn verchliineret Israel an däm Daag si milidäärischi Beräitschaft nüme, und es git stills Radio und Färnsee, wo dr ganz Daag nüt sände, aber, wenn s nötig wird, sofort Mitdäilige chönne afo verbräite.[9][10]
Im Allgemäine goot dr Gottesdienst in de jüüdische Gmäinde vo alle Richdige fast dr ganz Daag lang.DrOobegottesdienst foot mit em Gebät „Kol Nidre“ aa, wo vor Sunneundergang glääse wird. Im Zentrum vo dr Liturgii stoot s Sündebekenntnis, wo in dr jüüdische Dradizioon im Underschiid zurBiicht inchristlige Chille immer in dr kollektive Mir-Form abgläit wird und d Bitte um Vergääbig, wo uf HebräischSelichot häisse.[11]
Die dradizionelle Melodie und Klaggsäng drucke d Unsicherhäit vom äinzelne Mensch vis a vii eme ungwüsse Schiggsal us, wie au die kollektivi Erinnerig an vergangeni Gröössi. Am Versöönigsdaag beschäfdige sich d Juude nume mit gäistige Sache. In drHaftara vom Morgegottesdienst wird enAbschnitt us em BuechJesaja vorglääse, wo dr biblischi Brofet din d Bedütig vom ächte Faste erkläärt.
„Das ist ein Fasten, wie ich es liebe: die Fesseln des Unrechts zu lösen, die Stricke der Unterdrückung zu lösen, die Versklavten freizulassen, jedes Joch zu zerbrechen. Wenn du einen Nackten siehst, bekleide ihn, und dem, der deines Fleisches ist, entziehe dich nicht. Dann wird wie die Morgenröte dein Licht anbrechen und deine Heilung rasch aufsprießen, deine Gerechtigkeit wird vor dir hergehen und die Herrlichkeit des Ewigen wird dich aufnehmen.“[12]
En anderi Bsunderhäit vom Versöönigsdaag isch s Gebät Neïlah, wo dr Abschluss vom Daag dins thematisiert wird. Mä git dr ändgültigi Abschluss vom Jom Kippur mit em Schofar bekannt.
Gebetbuch für die Festtage. =Maḥzôr le-yôm kippûr. Band 7: Wolf Heidenheim (Hrsg.):Gebetbuch für den Versöhnungstag. Übersetzt von Rabbiner Dr. Selig Bamberger. Goldschmidt, Basel 1970.
Pentateuch und Haftaroth. Hebräischer Text und deutsche Übersetzung. Kommentar von Joseph Herman Hertz. 5 Bände. Nachdruck der Ausgabe 1937/38. Verlag Morascha, Zürich 1984.
Susanne Galley:Das jüdische Jahr. Feste, Gedenk und Feiertage. Beck, München 2003,ISBN 3-406-49442-0 (Beck’sche Reihe 1523).
Shmuel Ahituv:Azazel. Artikel in:Encyclopaedia Judaica. Hrsg. Michael Berenbaum und Fred Skolnik. Band 2, 2. Uflaag. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007, S. 763–764; Vol. 2. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007, S. 763–764 (Online in dr Gale Virtual Reference Library; änglisch)
Moshe Herr, S. Sperling:Day of Atonement. Artikel in: Encyclopaedia Judaica. Hrsg. Michael Berenbaum und Fred Skolnik. Band 5, 2. Uflaag. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007, S. 488–493 (Online in dr Gale Virtual Reference Library; änglisch)
↑Corinna Körting:Jom Kippur. In: Michaela Bauks, Klaus Koenen (Hgg.): Das wissenschaftliche Bibellexikon im Internet (WiBiLex). Alttestamentlicher Teil
↑2,02,1Moshe Herr, S. Sperling:Day of Atonement. Artikel in: Encyclopaedia Judaica. Hrsg. Michael Berenbaum und Fred Skolnik. Band 5, 2. Uflaag. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007, S. 488–493Online (änglisch)
↑Lev 16, 29-30, ebenso Lev 23, 26-32 und Num 29, 7-11
↑ „Denn wir sind nicht frechen Angesichtes und hartnäckig, vor dir zu sagen, wir seien Gerechte und hätten nicht gesündigt, in Wahrheit haben wir gesündigt.“
