Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
S Gebiet vo dr Han-Dünastii und iiri Ussebeziejige zur Zitewändi
DHan-Dünastii (chinesisch 漢朝 / 汉朝 Hàn cháo) het s Kaiserriich China vo 206v. d. Z. bis 220n. d. Z. regiert. Mä underschäidet zwüsche dr Perioode vo de Früeje Han (202 v. d. Z. bis 6/9 n. d. Z.) und vo de Spoote Han (23/25–220 n. d. Z.). Zwüscheninne het dr Wang Mang regiert.
Am Ändi vom 3. Joorhundert v. d. Z. het s meereri Buurerevolte gee gege dQin-Dünastii, wo s Volk brutal behandlet het. Dr BeamtiLiu Bang isch äine vo de Aafüerer vom Ufstand gsi und het sich noch em Sturz vo de Qin zum Herrscher ufgschwunge. D Han häi Reforme iigfüert, dr Aadel abgschafft und s Riich zentralisiert. Si häi 111 v. d. Z.Kanton erooberet und denn au dDian z Yunnan underworfe. S Land het e kulturelli und wirtschaftligi Blüetezit erläbt. D Leere vomKonfuzius si staatlig anerkennt worde, au wenn drDaoismus immer no dominiert het, und drBuddhismus, wo usIndie cho isch, het sich z China afo usbräite.
Die Früeji Han-Dynastii isch vo dr Familie Wang gstürzt worde. D Käiserin, wo e Wang gsi isch, het iirem Növöö Wang Mang d Regierig überloo und dä het sich im Joor 9 zum Kaiser ernennt. Noch em Buureufstand vo de „Roote Augebraue“ häi en drei Han-Brinze im Joor 23 gstürzt. Vo dene het dr Liu Xiu as Kaiser Guang Wu im Joor 25 dr Droon bestiige und die Östligi (Spooti) Han-Dynastii gründet.
Under de ehemoolige Nomaade wie de Süd-Xiongnu und de Proto-Tibeter het s Unrueje gee und d Bevölkerig isch drwääge us em Norde ufSzechuan und zumJangtsekiang gwanderet. D Buure häi käi äignigs Land im Süüde gfunde und si vo de Groossgrundbsitzer abhängig worde, wo eso no riicher und mächdiger worde si und äigeni Milize häi afo ufstelle.
In dr Regierigsziit vom KaiserLing (168–189) het s Unrueje und Banditedum gee, dann häi 184 d Zhang-Brüeder dr religiös-soziali Buureufstand vo deGääle Turban aagfüert. Dr Kaiser het de lokale Machthaber mee Macht gee, zum dr Ufstand z bekämpfe und het eso si äigeni Posizioon gschwecht. Denn het die sozial-religiöösi BeweegigFümf-Riisscheffel vomZhang Daoling im Joor 190 sich im Gebiet umHanzhong unabhängig gmacht. Im Bürgerkrieg wo denn usbroche isch, isch dr Kaiser nume no e Mationette vo sine Generääl gsi, zerst vom Dong Zhuo, bis dä ermordet worden isch, und vo 196 aa vomCao Cao. Dä het brobiert s Riich wider z veräinige, isch aber 208 in dr Schlacht vo Chibi gschlaage worde und het dr Jangtsekiang as Südgränze vo sim Machtberiich müesse akzeptiere. Dört häi sich zwäi unabhängigi Riich etabliert. Wo dr Cao Cao im Früelig vom Joor 220 gstorbe isch, het si SoonCao Pi zerst im Naame vom Kaiser regiert, denn het er dr Kaiser abgsetzt und sich sälber zum Kaiser ernennt und dWei-Dünstii gründet.
Denis Twitchett, Michael Loewe (Hrsg.):The Cambridge History of China. Band 1:The Ch'in and Han Empires, 221 BC–AD 220. Cambridge University Press, Cambridge u. a. 1986,ISBN 9780521243278.
