D gsproche altgriächisch Sproch isch üs verschiideneDialäkt bstande – dr Helmut Rix unterscheidet
e dorisch-nordweschtgriächischi Gruppe
e äolischi Gruppe;
e arkadisch-kyprischi Gruppe
e ionisch-attischi Gruppe
Diä Dialäkt miän ürspringlig vu iigwanderete Stämm mitbrocht wore sii. Wäge spetere Wanderunge vu däne Stämm isch aü s Gebiit vu dr Dialäkt nit immer e an einem Fläcke, zum Biispiil Dorisch het mer unter anderem uf drPeloponnes, ufKreta,Rhodos un inSiziliä gfunde, Dialäktgebiit hän sich deilwiis aü gegesittig verdrängt.
Diä erschte schriftlige Ziignisser vu me altgriächische Dialäkt sin üs em 14. Johrhundert vorChrischtus un ghere zu drmykenische Kültür. Siter em DichterHomer (8. Johrhundert v. Chr.) gits großi Literatür, wu iberliiferet isch – do isch aber sMykenisch scho verschwunde gsii.
Vu 480 bis 323 v. Chr. git dr Hans Ruge d glassisch Zit vu dr griächische Literätür a. Im 5. Johrhundert v. Chr. het dr groß politisch, wirtschaftlig un kültüräll Iifluss vuAthen drzue gfiährt, ass si Dialäkt – s Attisch – sich iberregional verbreitet het un as allgemeini Sproch –Koiné (griächisch κοινή διάλεκτος – allgemeine Dialäkt) – akzepiärt wore isch. Dur d Eroberunge vumGroße Alexander im 4. Johrhundert v. Chr. isch d griächisch Koiné Wältsproch wore. S bishärig Glichgwicht unter dr Dialäkt isch dur s Koiné gstert wore, d Dialäkt hän immer meh an Wichtigkeit verlore. Allerdings isch s Koiné haüptsächlig e gsprochini Sproch gsii, d Schriftsteller hän sich am Attische vum 5. un 4. Johrhundert v. Chr. un sinene Klassiker oriäntiärt. Si hän also e Sprochform, wu nimmi lebändig gsii isch, literarisch pflägt. Des Sproch- un Bildungsideal, wu hinterschi grichtet gsii isch, heißt merAttizismus.
D altgriächisch Literatür het e diäfe Iifluss uf d äiropäisch Kültür gha. Sneij Teschtament isch in Koiné verfasst. Mit dr Eroberung vuKonstantinopel dur dosmanische Tirke sin viil griächischi Glehrti uf Weschteuropa gflichtet un hän drHumanismus un dRenaissance mit agstoße. S Altgriächisch, was – immer sältener – in dr hechere Schuele glehrt wird, fueßt uf em Dialäkt vuAttika.
ImOschtremische Rich isch s Koiné ab 330 n. Chr. näbeLatiinisch Amtssproch wore, ab 630 d alleinig Amtssproch vumByzantinische Rich, wie de Staat vu Historiker deno genennt wird, um ihn vum äldere latinischeRemische Rich abzgrenze. Ab 395 oder 630 wird, je noch Autor, e mittelgriächischi Sprochperiod agsetzt, wu bis 1453 (tirkischi Eroberig vuKonstantinopel) oder 1669 (tirkischi Eroberig vu Kreta) datiärt wird.
D Entwicklung vum Neigriächische het sich scho mit em Koiné abahnt, dert hets scho erschti grammatischi Entwicklunge gää, wu bis hit erhalte sin, so zum Biispiil dr Jotaismus (lueg witer unte) un dr Wägfall vu dr Lengene – Neijgriächisch kännt numme kurziVokal. D Spaltung, wu mit dr Verbreitung vum Koiné uf dr einte Sitte un mit em attizistische Feschthebe an dr klassische Sproch uf dr andere Sitte aglegt gsii isch, setzt sich abgschwächt bis hit furt. D griächisch Kirch het dur d Johrhundert bis hit alliwiil e archaischi, antikisiärendi Sprochform witergfiährt. 1453 isch Konstantinopel unter osmanisch-tirkischi Herrschaft kumme un noch fascht alli andere griächische Gebiit drzue. Erscht 1830 isch d tirkisch Herrschaft abgschittlet wore. Noch dr Befreiung isch d Volkssproch (Dimotikí – δημοτική) in Dialäkt mit große Unterschiid ufgspalte gsii un het d Roll vu nere eiheitlige Nationalsproch nit ohni Witers kenne ibernämme. Vu mänke Bildete isch d Volkssproch as rüüh un barbarisch agsähne wore. Si isch vu dr Tirkeherrschaft gstämpflet, hän diä gmeint.
Uf dr andere Sitte hets d archaisch Sproch vu dr Kirch gha, wu in großem Asähne gstande isch, aü wel d Kirch alliwiil s Bollwärk vum antitirkische Wiiderstand gsii isch un scho unter dr Besatzung e Elemänt dargstellt het, wu alli Griäche geint het. Wämmer jetz zu dr klassische Sproch zruckgoht, kunnt aü s alt Dänke un s alt kültüräll Niveau wiider, hän e Deil dänkt.
E anderi Gruppe het drzue ufgruefe, uf dr vorhandene Volkssproch ufzboie un het gmeint, so wiä dFranzose ohni ihre Stammsproch Latiin virschi kumme, kenne aü d Griäche uf dr gsprochene Volkssproch ufboije.
Dr Adamantios Korais (1748–1833) het sich fir e Kumpremiss iigsetzt – fir e Mischsproch, wu Iifliss vum alte un vum neije Griächisch enthaltet. Diä Kumpremisssproch, wu är maßgäblig dra mitgschafft het, heißt merKatharévousa (καθαρεύουσα – Reinsproch). S isch e Kunschtsproch, wu mit iber 30.000 neije Vokable un ere kinschtlige Grammatik uf dr Grundlag vum Attische üsgstattet wore isch. Unter anderem sin Främdwerter ersetzt wore, z. B. γαζέττα /gazeta/ (Zittig) un πόστα /posta/ (Boscht). Diä neije Werter (εφημερίς /efimerís/ un ταχυδρομείων /tachidromíon/) hän dr Vorteil, ass si griächisch dekliniärt un konjugiärt kenne wäre un ass neiji Wortbildunge drmit meglig sin. So het e griächischi Terminologii vu dr moderne Wisseschafte kenne gschaffe wäre un d Wisseschaft un d Literatür isch aü s Haüptgebiit, wu diä Sproch brücht wird oder wore isch.
Aber dä Kumpremiss isch umstritte bliibe. D Kartharevousa isch noch dr Befreiung vu Griächeland as Amtsspoch iigfiährt wore – un dodermit isch d groß Mehrheit vum griächische Volk vu Ämter im Staatsdiänscht üsgschlosse gsii, well dr normal Griäch diä Sproch nit bherrscht het. Uf dr andere Sitte hän am Änd vum 19. Johrhundert viil Dichter in Dimotiki gschriibe un ihri Landslit drzue ufgruefe, diä Sproch z pfläge. 1901 bis 1903 hets sogar Doti gä bim Stritt vu dr Volkssprochler un vu dr Reinsprochler. 1911 isch d Katharevousa in dr Verfassung as Amtssproch feschtglegt wore. D Sprochfrog het drno aü in dr politische Üssenandersetzung e Roll gspiil – d Linke hän d Dimotiki un d Rächte d Katharevousa favorisiärt. Noch em Sturz vu dr griächische Militärdiktatur 1974 isch d Katharevousa as Amtssproch abgschafft wore. 1982 sin aü viär verschiidini Akzent üs em Altgriächische abgschafft wore, wu scho siter Johrhunderte kei Sinn meh mache un stumpfsinnig hän miäße üsewändig glehrt wäre. Bliibe isch numme drAkut (η οξέια), mit däm wird d Betonung azeigt.
Katharevousa uf em Gäldschiin, Dimotiki uf dr Rächnig
In dr Zwischezit het e Üsglich un e Verschiäbung stattgfunde: D Volkssproch het e Hüffe Begriff üs dr Katharevousa ufgnumme, d Zittunge mische Katharevousa un Dimotiki un s git immer meh wisseschaftligi Wärk in Dimotiki.
Dur diä zwoo Sprochforme im Griächische gits sogar fir alldägligi Begriff zwee Werter: Brot heißt ψωμί /psomí/, aber uf dr Guckele vum Beck ka άρτος /artos/ druf stoh. S Becke Lade, wu normalerwiis φούρνος /fúrnos/ heißt, ka αρτροποιείον /artropiíon/ uf em Schild stoh ha.
Im hittige Griächeland gits kenni starke Dialäktlandschafte meh – mit Üsnahm vu Tsakoniä uf dr eschtlige Peloponnes, wu (alliwiil wenniger) Mänsche e alte dorische Dialäkt schwätze – sTsakonisch. Diä anatolische griächische Dialäkt Kappadokisch un Pontisch sin dur d Vertriibung vu dr Griäche zum Üsstärbe verurteilt. Dr Dialäkt vu Kreta isch fir anderi Griäche licht verständlig. Uf dr andere Sitte het d Dimotiki viil Eigeschafte, wu mer vu Dialäkt kännt (lueg unte).
Üs dr Üsenandersetzunge um d Sproch hän d Griäche e ufgeweckts Verhältnis zu dr Sproch bhalte, si hänke anere, aü noch wänn si Generatione im Üsland gsii sin, hän Freid an schepferischem Umgang mit ere un hän Sprochwitz. Allerdings ka do drmit aü e gwissi Arroganz verbunde sii – wänn e Üssländer versuecht, Griächisch z schwätze, derf er nit immer mit Geduld rächne – d Griäche tschüüderets do go glii. Uf dr andere Sitte wäre e Hüffe Anglizisme ibernumme.
im Südteil vu Zypern (bis zu dr tirkische Bsetzung vu Nordzypern hets – näbe dr tirkische – griächischi Bevelkerung un Sproch in ganz Zypern gä).
inIstanbul (Konstantinopel) un uf dr tirkische InsleGökçeada (Ίμβρος /Imbros/) un Bozcaada (Τένεδος /Tenedos/) gits noch ca. 3.000 griächischsprochigi Iiwohner – am Afang vum 20. Johrhundert sins noch Millione an dr tirkische Westküschte mit dr Großstadt Izmir (Smyrna) (Σμύρνη /Smírni/), an dr Schwarzmeerküschte un in Kappadokiä gsii.
S het mehreriDeklinatione, wu jedes Mol e greßeri Zahl vu Werter drzue ghere un e baar "gleini" Deklinatione (wu wennig Werter drzue ghere – Relikt üs em Altgriächische). Wiä im Ditsche het jedi Deklination e bstimmts Gschlächt (Genus). Biispiil -os-Deklination: ο άνθροπος /o anthropos/ (dr Mänsch) isch maskulin. Aber s git Üsnahme: E Hüffe Nämme vu Stedt, Insle un Länder hän dr feminin Artikel, drotz ass si uf -os dekliniärt wäre, Biispiil: η Σάμος /i Samos/ (d Samos = d Insle Samos). In allene Deklinatione isch drDativ verlore gange, är wird mitPräposition unAkkusativ üsdruckt. S git aü eVokativ – ο κύριος /o kírios/ (dr Herr) wird zu κύριε /kírië/ (Herr!), wämmer dä Herr aredet.
In dr griächischeKonjugation fallt uf, ass si zwee Aspäkt kännt: S kunnt druf a, eb e Handlung eimol stattfindet oder ständig bzw. widerholt. Welle Aspäkt agmässe isch, isch fir Nit-Griäche viilmol schwär zum unterscheide: Wämmer in dr Wirtschaft zahle will, sott mer mitAorischt-Stamm sage να πλθρόσω /na pliróso/ – wämmer d falsch Form verwitscht un να πλυπόνω /va pliróno/ (Präsens-Stamm) sait, verstoht dr Wirt: „Ich will do ständig zahle.“ Diä Unterscheidung kunnt in allene Zitte vor, imAktiv wiä imPassiv un aü imImperativ.
E extraInfinitiv gits nit, zum Biispiil "goh" (πηγαίνω) heiß glich wiä „ich gang“ (πηγαίνω).
D Betonung isch im Griächische firs Verständnis enorm wichtig; dr Aorischt oder sImperfekt erkännt mer bi regelmäßige Verbe unter anderem do dra, ass si uf dr drittletschte Silbe betont sin. Wänn s Verb blos zweisilbig isch, mueß mer e dritti Silbe drzuefiäge (Augment): z. B. γράφω /gráfo/ (ich schriib) heißt drno im Imperfekt dreisilbig έγραφω /égrafo/ oder im Aorischt έγραψα /égrapsa/.
Bi bstimmte Deklinatione verschiäbt sich d Betonung je nochKasus.
Eigeschafte vu dr gsprochene Sproch – Parallele zum Oberrhiinische Alemannische
S Griächisch het etligi Eigeheite, wu mer bsunders bi Sproche findet, wu sich nit as Schriftsproche entwicklet hän, aber aü zumÄnglische unFranzesische. E baar Parallele zumOberrhiinische Alemannisch (OA) sin do ufgfiährt (in dr meischtealemannische Dialäkt ischs ähnlig).
DRelativsätz wäre mit που /pu/ (wu) iigleitet, Biispiil: Η γυναίκα,που ο γιατρός της έδωσα το φάρμακο, πέθανε. Wertlig ibersetzt: „D Fraü,wu dr Dokter ihre s Medikamänt gä het, isch gstorbe.“ Un gnaü so sait mers im OA aü.
DrNominativ un dr Akkusativ vumSubstantiv sin im Griächische bi dr meischte Deklinatione nit zum Unterscheide (im OA bi keinere).
Griächisch het dr Dativ verlore un hilft sich mit Präposition un Akkusativ:
σε μια γυναίκα /se mia jinäka/ (in ere Fraü, hochditsch: einer Frau). Im OA wird dr Dativ ebefalls präpositional üsgfiährt:
ime Mann (=in eme Mann) un an viil Ort aüin ere Fraü Mann unFraü isch do aber ächte Dativ.
Nämme wäre grundsätzlig mitArtikel gnännt, üsser, wänn eber agredet wird. Ο Κώστας /o Kóstas/ (dr Kostas), η Ελένη /i Eleni/ (d Helen oder s Helen), Ο Σρέντερ /o Sréder/ (dr Schröder).
Zwische dr Werter gits kenni Pause. An Wortgränze kenne Vokal üsfalle un mänkiKonsonante wäre verschmolze. Bi Verschmelzunge ka sich d Betonung verschiäbe. Biispiil:
σου το είπα /su to ípa/ (i han drs gsait) wird zu σ' το 'πα /stopá/ oder:
να έρχω /na ércho/ (i will kumme) wird zu ν΄αρχώ /narchó/. Diä Verkirzunge findet mer viil in dr gsprochene Sproch; si wäre aü ab un zue gschriibe – mit Apostroph. Im AO ka mer zwar sage:ich han ihre ebis fir dich gä – aber des wär unalemannisch un ungriächisch, besser:i hanere ebis firdi gä. Aü do kunnts zu nere Verschiäbung vu dr Betonung (í): mer saitfir dích, aberfírdi. Bstimmti Konsonante wäre verschmolze, wänn si uffenander dräffe:
δεν μπορώ /den boró/ (ich ka nit) wird /demboró/ üsgsproche – des het Ähnligkeit mit
hän mer, wu zuhämmer wird,gän mer >gämmer,len mer >lemer usw.
In dr griächische Volkssproch falle viil End-n ab, wänns dr Verständligkeit nit schadet. So heißts meischtens δε θέλω /de thélo/ anschtatt δεν θέλω /den thelo/ ("nit will" = ich will nit), καφενείο /kafenío/ anstatt καφενείον /kafeníon/ (Kaffeehüüs). Im Alemannische nimmt dr Abfall vum n zue, je meh mer noch Süde kunnt.Ich bin Getti gsin, in de Schwiz (Untererelsässisch) heißt imHochalemannischei bi Götti gsii, i de Schwiz.
Griächisch wird mit eme eigeneAlphabet gschriibe. D griächischOrthographii isch siter 403 v. Chr. braktisch unveränderet (ke Druckfähler!). Des heißt, Wortstämm, wu sich erhalte hän oder dur d Katharevousa wider iigfiährt wore sin, wäre noch glich gschriibe wiä vor 2400 Johr, aber anderscht üsgsproche. Des isch verglichbar mit em Englische, wu mer "time" schribt, aber /taim/ sait, oder mit dr ditsche Standartsproch, wu mer "Lied" schribt, aber /Liid/ sait. Im Griächische het des unter anderem zumJotaismus gfiährt, des heißt, wiä Jota (ι) wäre noch fimpf anderiMonophthong oder (ehmaligi)Diphthong üsgsroche, nämlig η (Eta), υ (Ypsilon), ει, οι un υι. E Griäch weißt drum nit, well vu däne segsi ass er soll nämme, wänn er z. B. s Wort /anámnisi/ (Erinnerig) schriibe soll. Alemanne hän in däm Fall kenni Broblem: si känne s Främdwort Anamnese (Abfroge vu dr Grankegschicht dur dr Dokter) – wänn im Griächische /i/ gsait wird um im Ditsche /e/, no mueß η stoh (Eta – des wird im Neijgriächische natirlig Ita üsgsproche). D richtig Schriibung isch drum ανάμνηση. E Griäch mueß des üssewändig lehre – er sait /mithos/, mueß aber mit Ypsilon μύθος (Mythos) schriibe usw.
D Werter, wu üs em Tirkische vertlehnt sin, sin dekliniärbar; s git e speziälli Deklination, wu bi viile tirkische Werter, aber aü e baar andere Lehnwerter zu dr Awändung kunnt, Biispiil: ο μανάβης, Plural: οι μαναβήδες /manawídes/; wänn μανάβης e griächischstämmig Wort wär, dät dr Plural μανάβες /manáwes/ heiße.
Eduard Schwyzer:Griechische Grammatik. C. H. Beck, München. Band 1:Allgemeiner Teil, Lautlehre, Wortbildung, Flexion. 1934/1939, 6. Uuflag 1990. Band 2:Syntax und syntaktische Stilistik. 1950, 5. Uuflaag 1988. Band 3:Register. 1953, 2. Naatruck vo de 2. Uuflaag 1980. Band 4:Stellenregister. 1971, 3. Uuflaag 2005. – 2002 under em TitelHellēnikē grammatikē. Basismenē stē Grammatikē tēs hellēnikēs tu Karl Brugmann z Athen au uf Griechisch usechoo.
