D Gschicht vom Französische fangt mit em Yfall vo deRömer zGallie im Johr 59 vor Chrischtus a. Sällemols hät s z Gallie verschydenikeltischi Völcher und dodemit mehreri verschydeni Sproche ge, wo aber nit gschribe worre sin. D Sydler hän noch de Eroberig d Sproch vo de Römer langsam übernoh.
Mer goht devo us, dass deStroßburger Eid vo 842 de erscht Tekscht uff Französisch isch. E literarische Tekscht isch aber erscht 881 zum erschte Mol erschyne, nämlig d Eulalia-Sequänz; sälbst bi derre strite sich aber dRomanischte drum, ob si meh Picardisch wie Französisch – im Mittelalter eine vo de Dialäkt, wofranceis oderfrançois gnännt worre isch – gsi isch. D Region voParis isch d Geburtsstätte vom Französisch; dem sy Dialäkt isch allerdings ball mitnormännische,picardische und andere Sproche vermischt worre, do uff Paris als Zäntrum vo Frankrych Lüt uss em ganze Lüt cho sin.
1539 hät de dörtmolig Chönig vo Frankrych, de François I., s Französisch zur Amts- und Rächtssproch vo Frankrych erchlärt. Im 17. Johrhundert hät s sich au als Wüsseschaftssproch duregsetzt; eso hät zum Bispyl deRené Descartes di erschte philosophische Wärch uff Französisch (stattLatyn) verfasst.
Noch dr französische Revoluzioon het drRapport Grégoire vom Nazionalkonvänt verlangt, alli andere Sproochen im Land ussert em Französischen abzschaffe.
D Dezäntralisierig in de 1980er-Johr hät e Widdergeburt für d Dialäkt bedütet. S Loi Toubon (1994) isch zum Schutz vo de Französische Sproch erlo worre. Trotzdem spräche jungi Lütt vum Norde im Normalfall s gliche Französisch wie jungi Lüt üs em Süde.
S Schriftbild entspricht weniger de Ussproch wie z. B. im Dütsche oder de meiste andere Sproche. Am Wortänd werre Konsonante (abgseh vo <c, f, l, r, v, x>) nit usgsproche. Au s <e> isch in mehrsilbige Wörter stumm und wird zum Deil au im Wortinnere gheie glo. Do aber erwiterti Forme d Ändkonsonante enthalte (und sälli friehner au no usgsproche worre sin), schribt mer z. B. invert[vɛr] (wybligverte[vɛrt]) trotzdem st (statt „ver“ oder ähnlig). Allerdings spricht mer e Ändkonsonant zum Deil us, wenn em e Wort mit me Vokal am Afang folgt (les autres:[leːˈzotʀ]). S Glych bassiert bi Wörter mit meh am Afang, wyl säll immer stumm isch (les hommes[leːˈzɔm]); wenn s sich aber um eh us de germanische Sproche handelt – wo bis in s 19. Johrhundert no usgsproche worre isch –, no wird de Konsonant nit usgsproche und vor em Vokal chunnt de Lutʔ (Bsp: en haut[ɑ̃ˈ ʔoː]).
Uff Vokal werre hütt vyli Akzänt gsetzt, wo d Ussproch nit verändere, aber äntweder zur Underscheidig oder uss Ethymologygründ trotzdem gsetzt werre. Des heißt, dass z. B.u, û beidi als[y] usgsproche werre.
S git im Französische zudem nasali Vokal. E Vokal wird dänn nasalisiert, wenn em e (einzels oder doppelts)m odern und denoch kei Vokal folgt. Lüeg dodezüe in de Tabälle.
Einzelbüechstabe
Büechstabe
IPA
Bemerchige/Beschrybig
a, à
a
offesa;à wird im Spezialfall "là" wieâ usgsproche
â
ɑ(ː)
meistens witer hinde und deilwis au lang usgsproche
æ
e
offese, allerdings sälte in Gebruch
e
ə
in eisilbige Wörter/Wortdeil und sältener im Wortinnere wie-n-eSchwa, ansunschte stumm
é
e(ː)
numme in de letschte (betonte) Silbe lang
è
ɛː
langs, offes <e>
ê
ɛ(ː)
offes <e>, z. D. lang
ë
ɛ
offes <e>; trännt Verbindige wie oe zu[oɛ] oder zeigt e[ɛ] als letschte Vokal vo me Wort a
i, î
i
gschlosses ‹i›
o, ô
ɔ, o
vor mehrere Konsonante gschlosse
œ
œ
churz und offe
u, û
y
wie-n-e gschlosses <ü>
Vokalverbindige
ai, aî, ei
ɛː
am Wortänd wieé
aï
ai
au, eau
oː
langs <o>
eu
øː, œː
langs <ö>; vor mehrere Konsonante züe
oi
wa
öbbe wie "ua"
ou, où
uː
langs <u>; "où" hät de Akzänt numme im Wortoù zur Underscheidig
Nasalvokal
am, an
ɑ̃
aim, ain, eim, ein
ɛ̃
em, en
ɑ̃
im, in
ɛ̃
oim, oin
wɛ̃
om, on
ɔ̃
um, un
œ̃
<um> wird in de latynische Ändig -um[ɔm] usgsproche
Vor allem wiil Französisch lang dia „Sproch vu de Diplomate“ gsi isch, isch s imma no chic, französische Usdrück, sog.Gallizisme, im Alltag ifliessa z lo. An Hufa Gallizisme sind inszwische d Basis für vaschiidene Fachsprocha wie in da Gaschtronomi oda im Ballett.
Eppas was s imDütscha ned wirklich git, isch im Französischa gang und gäbe: Bemühunga zu Erhalt und Pflege vo da Schproch.
So git s an offizielle Inschtitution – dia sog.Académie française, gegründet 1634 vomKardinal Richelieu, – wo feschtlegt, wia dia Schproch vawendet wera muass bzw. extra Französische Wörta für neue Begriff erfindet. Manche wiaComputer/ordinateur, Byte/octet, Software/logiciel werend o echt (ausschliesslich) vawendet, andere wia Weekend/vacancelle hond sich ned durchgsetzt. Nebs da Académie française gits no diaDélégation générale à la langue française et aux langues de France, wo sich o in deam Gebiet schtark macht.
Untam französischa Kulturminischta Jacques Toubon isch 1994 a Gsetz zum Schutz vo da französischa Schproch in Kraft träta, wo vo nam andra Gsetz usm Johr 2000 no vaschärft wora isch (vgl.Loi Toubon). Sit döt münd alle französischa Untahaltungsmusikprogramme mind. 40% französische Liada spiela (drum hond unta andra de Robbie Williams und de Placebo (Protège moi) scho französische Übasetzunge vo nam Hit in Frankreich ussabrocht), und in offiziella Angelegenheita dürfend gea koa Anglizisma vawendet wera;Englische Werbeschprüch ohne französische Übasetzung sind strafbar.
Aba o in adra französischsprochiga Lända git s dänige Inschtitutiona: zBelgie hots deservice de la langue française und zQuébec s‘Office québécois de la langue française.
Anderscht àls s Frànzeesch, wie én Frànkrich àlso gued gschitzt un gepflegt wurd, were dàndri Sproche uff m Territorium vun dRepüblik nit vum Staat gferdert, üss r extrem ambivalent un hàlbherzi ém Rohme vun de staatli Béldung (éducation nationale) – awwr öi numme do, wo d Regione diss aktiv untrstitze un vrlange. Öi wenn d direkti Untrdrückung vun friehr nimm mejlich ésch, ésch defrànzeesch Sprochepolitik nooch internationàli Standards meh zuem Üsslesche vun de Sproche geeignet wie zuem Schutz.
Französisch wird normalerwis mit de 26latynische Büechstabe gschribe, ergänzt durchLigature undDiakritika. Sit mehrere Johrhundert werre relativ genaui Rächtschribregle festglegt, wo meistens akzeptiert worre sin.
Näbem latynische Alphabet git s d Mögligkeit Braille-Schrift, wo allerdings Norme vo de latynische Rächtschrybig überneh müeß. Zur phonologisch genaue Widdergab vo de Ussproch wird sInternationale Phonetische Alphabet verwändet. Durch Norme isch au e Schrybig mit emgriechische undkyrillische Alphabet ermögligt worre, was vor allem für d Transkription vo Orts- und Personenämme brucht wird.
DAcadémie française hät im Johr 1990 uff Vorschlag vom Root Änderige an de Rächtschrybig vorgnoh. Si beträffe etwa 3 Prozänt vo de Wörter und werre vo de Académie française sälber «freiwillig» gnennt, allerdings empfohle. Zyl vo de Änderige isch s gsi, s Französisch logischer z mache, einewäg d Etymology z berucksichtige und genaui Regle festzlege, dass d Schrybig vo neue Wörter eidütig isch. Sällewäg schlat si au d Schrybigchaine stattchaîne vor, wyl s <î> dört weder mit de Ussproch no mit de Etymology begründet isch. Di traditionälli Schrybig wird aber im Momänt vo de Mehrheit vo de französischsprochige Lüt bevorzugt, während sich vor allem under de jüngere Lüt zum Bispyl für s Schrybe vo SMS alternativi Schribwyse entwickle.
Wie im Dytsche gits im Französische für Nome, Gschlechter. Me unterscheidet zwüschet männliche Nome (le frère) und wiibliche Nome (la mère). Es neutrals Gschlecht gits ned. D Mehrzahl Nome hend ds Pluralgschlecht und überchömmetles als Artikel (les hommes). S gitt im Französische aber no e wing Überrescht vum alte neutrale Gschlecht. Als e Beischpiel ka ma nenne s Pronome "ça", wo gnutzt wird wenn's biim Spreche um Sach goht.
D Nome werde in de Fäll (Akkusativ, Dativ) nit verändert. Nur de Plural bringt (in de Orthografie, nit aber in de Phonetík) e Veränderíg. S wird immer es aaghängt. S gitt aber e Grupp vu Subschtantive, wo e Endung kriagt, des sin di maskuline Nome mit eme "al" am End vum Word. So heißts denn (le Journal/ di Zittdig --- les Journaux/ di Zittige). Manchi Wörter mit "ail" kriage eu e Endung mit "aux" (gsproche als e "o").
Im Plural wird es Suffix-s aghängt. Bii weibliche Adjektive kunnt do noch e "e". Di Endunge ka ma aber nit heare. Bii manche Adjektiv losst's de e vum Femininum e Konsonant hearbar werre, wo im Maskulinum stumm bliibe däd. Dozua het's eu noch e kleini Zahl vu unrägelmäßige Adjektive. In de Lischt, wo folge duad sin immer die maskuline un dann di feminine Form aagä.
Vollständig unrägelmäßig:
beau -- belle (Scheen)
fou -- folle (Verruckt)
Mit ere underschiadliche Form in de beide Gschlechter:
We'ma ignoriere duet wie s Französisch gschriebe wirrd, denn kunnt eim d Grammatik viil eifacher vor. In de gschriebene Sprooch kunnt an s End vu-n-eme Subschtantiv im Plural immer e "s" (le lapin - les Lapins/ de Haas - d Haase). Des S ka ma biim Schwätze aber nit heare, in de gsprochene Sprooch gitts es also nit.
Eu viili unrägelmäßigi Verbe sin biim Spreche normalerwiis rägelmäßig. D Verbe mit de Endung "oir" oder "re" kennt ma so fascht ganz ohne di ganze Üsnahme erkläre. Wenn des Verb e Konsonant vor dere Endung im Infintiv het, denn fliegt der im Präsens vum Singular weg. Hiir isch des erklärt am Biischpiel vu "battre" was "schlage" heißt (battre - je bas/ tu bas/ il bat --- bɑtʁ - ʒə bɑ/ il bɑ/ ty bɑ). Im Plural isch d Endung aber wiider do (nous battons/ vous battez/ ils battent --- nu bɑtɔ̃/ vu bɑte/ il bɑt)
Wäge däne schwiirige Rägle in de Rächtschriibung, hets eu scho e Haufe Diskussione und Reformversuech gä. Aber meischtens will d Mehrheit vu de Franzose halt doch di alt Rächtschriibung bhalte. Als e Beischpiel für so e Reformversuach ka ma s Johr 1992 nenne, do het d Regierung vu Frankriich ebbis an de Rechtschriibung gändert, un s het glii e Hüffe Protescht gä. De Konflikt zwische de Litt wu-n-e phonetischi Rächtschriibung welle un däne wu-n-e Hischtorischi welle gitts hit immer no.
