Si isch eini vo de Sprooche mit de meischt Muettersprööchler uf de Wält, un di Sprooch wo am meischte alsZweitsprooch gredt wird. S Änglisch wird i vile Länder als erschti Fremdsprooch i de Schuele gleert, si isch au di offiziell Sprooch vo de meischte internationale Organisatione un d meischt verbreiteti Sprooch i der internationale Kommunikation un i der Wüsseschaft. S Änglisch gilt alsWältsprooch.
D Sprooch ghört zu degermanische Sprooche, und zwor zält si wie sHolländische und au sDütsche zu dr Westgermanische Gruppe. Dr änglisch Wortschatz hät allerdings vill Lehnwörter uss andri Sprooche überno, vorallem ussem Französische, Latiinische un Griechische.
Mer deilt d Gschicht vum Änglische in vier Periode y: s Altänglisch, vo dr Bsiidlig vo England durch d Angelsaggse bis zirka zur Erobrig durch d Normanne (500–1100), s Mittelänglisch, bis zum Früenaiänglische Vokalwandel (1100–1500), s Früenaiänglisch (1500–1650), un s Naiänglisch.
Die indogermanische Sprooche hen ursprüngli en starchsynthetische Sproochbau, hen aber all mee enanalytischs Sproochsystem entwigglet. Unter de indogermanische Sprooche isch die Entwigglig bim Änglische bsunders wyt fortgschritte. So isch zum Byspil d grammatische Rolle vumene Wort numme durch d Position vum Wort inerhalb vum Satz z erkenne, un nit öbe durch Falländige.
Die Sprooch wo am meischte Gmeinsamkeite mit Änglische het, isch s Friesisch. Beidi Sprooche werde mangmool als eanglofriesischi Untergruppe vo de weschtgermanische Sprooche aagluegt, was aber umstritte isch. Falls mer sScots, d traditionelle Dialäkt vo Schottland, als e eigni Sprooch aaluegt, gits näbem Änglische no e wytrianglische Sprooch.
Im Lauf vo synrer Gschicht het d änglischi Sprooch allerdings au Yflüss uss andri Sprooche ufgno, vorallem uss drnordgermanische Sprooch vo de Skandinavier zur Zit vo de Wikinger, un ussem Französische. Enewäg isch s Änglisch trotz denne Yflüss in dr Struktur un im Grundwortschatz nöcher bi de andre weschtgermanische Sprooche.
Änglisch wird vo über 380 Millione[1] Mänsche als Muettersproch gsproche. Es konkurriert mit emSpanische um de zweite Platz nooch emMandarin-Chinesische als meischtgsprocheni Muettersproch (über 860 Millione).
Wenn allerdings näbe Muetter- au Fremdspröchler zählt werre (vo 470 Millione bis über e Milliard Sprächer[2][3]; je nooch däm was für e Kompetenz gmesse wird), no isch Änglisch warschynts uf Platz 1 vor Mandarin-Chinesisch. Falls mer d zahlrychi Variante vum Chinesische als ei Sproch betrachtet het Chinesisch allerdings trotzdäm no meh Sprächer.
S Änglisch het ufwärts vo 380 Millione Muetterspröchler, wo uf alli Erdeil verdeilt sin. In denne sibe Länder het Änglisch über 1 Million Muetterspröchler:
Änglisch isch i de folgende Staate d einzigi oder eini vo de offizielleAmtsproche. Imene Deil vo denne Länder isch es d Sproch vo dr Mehrheit, vor allem i dr Karibik, i andri e Minderheitssproch (z. B. Singapur). Imene grosse Deil isch es als Muettersproch numme unternere chlyne Gruppe verbreitet, dominiert aber alsVerchehrsproch (z. B. Indie). Usserdäm isch Änglisch zum Byspiil i de USA nummede facto d Amtssproch vum Bund, un nüt offiziel.
De Status un d Ussbreitig vum Änglisch uff de Wält wird hüt mit däm Schema vo „Concentric circles“ illustriert. Des Schema isch am Änd vo de 80er vum indische Linguist Braj Kachru entwigglet worde, un gilt hüt als eis vo de wichtigschte Modell, wo de Status vum Änglisch als Wältsprooch zeige. Er deilt di änglischsproochigi Wält in drüü Chreis yy:
De „inneri Chreis“ („inner circle“), sin die Länder, wo s Änglisch traditionell d Muettersprooch vo de Mehrheit isch, also die Länder, wo mer au als „Anglosphere“ bezeichnet, un wo kulturell Angelsäggsisch prägt sin. Des sin Grossbritanie, d USA, Irland, Australie, Nöiseeland, di änglischsproochige Deil vo Kanada un Südafrika, un zum Deil au Länder in de Karibik.
De „üsseri Chreis“ („outer circle“), sin die Länder, wo es als Muettersprooch numme vo chlyne Minderheite oder gar nit gschwätzt wird, wo es aber uss historischi Gründ e feschte Platz als Zweitsprooch het. Des sin Länder wo e koloniali Vergangeheit mit eme Land vum innere Chreis hen. Dezue ghöre zum Byspil Länder wie Indie, Pakischtan, Kenya, Ghana, Nigeria, Sri Lanka, Malaysia usw. In dene Länder isch es meischt e Amtssprooch, un wird uff de Behörde, im Bildigswässe un sunschtige Institutione bruucht. In de Länder vum üssere Chreis git es meischt au eigni Varietäte vum Änglische, wo mer „World Englishes“ dezue sait (lueg dezue au wyter unte bi „Dialäkt“).
Schliessli de „Chreis wo wäggst“ („expanding circle“). Zue däm Chreis ghört inzwüsche praktisch de Rescht vo de Wält, so zum Byspil Südamerika, China oder Europa. In däm Chreis het s Änglisch zwar kei Vergangeheit als Kolonialsprooch, het au kei offiziele Status als Amtssprooch un wird im Alltaag praktisch nit gschwätzt, isch aber als Fremdsprooch unLingua Franca sehr wichtig.
D Ussbreitig vum Änglische als Wältsprooch wird nit glych bewertet. Die beide Positione falle in zwei Kategorie: die eine bewerte d Ussbreitig vum Änglische als s Resultat vo Sproochimperialismus (linguistic imperialism), di andre als sproochliche Pragmatismus (Language Pragmatics odereconocultural model). Luut de Perspektiv vum Sproochimperialismus isch d Ussbreitig vum Änglische aktiv dur Institutione un Massnahme vo änglischsproochige Länder betrybe worde, un es wird durch Institutione wie sBritish Council oderTESOL e Norm duregsetzt wird, wo allei durch bstimmti Länder festgsetzt wird. Nooch dere Perspektiv isch s Änglisch e Instrument vo de Mächtige, ihri politischi un kulturelli Vormachtstellig z bhaupte, un e Fortfierig vumKolonialismus[10]. S Änglisch isch in däm Model yyheimische Kulturnorm fremd un in de Hand vunere priviligierte Schicht. Die Theori isch zerscht vum Linguist Robert Phillipson im Joor 1992 formuliert worde. Nooch sonige kritische Meinige befinde sich vili Völcher inere Zwickmühli: si bruuche s Änglisch für de Zuegang zur Wält, hen aber sälber kei Kontroll über des Medium, wo kulturell un ideologisch nit neutral isch[11].
Di zweiti Position goot devo uss, dass d Industrialisierig, wältwyter Handel un Politik zunere Situation gfiert hen, wo ei Sprooch sich het miesse als wältwyti Vercheerssprooch duresetze. Wyl Grossbritanie un d USA zue däm Zitpunkt s Zentrum vo de wältwyte Wirtschaft gsi wäre, wär au d Sprooch vo dänne Länder zur Wältsprooch worde. D Aahänger vum Model vum sproochliche Pragmatismus wyyse vilmool druff hy, dass d Norm, was Änglisch isch, scho lang nümm numme in de traditionell änglischsproochige Länder festgsetzt wird, sundern dass s Änglisch überall uff de Wält unabhängig aa lokali Bedürfniss, Kulture un Gwohnete aapasst wird (World Englishes). E Byspil defür isch s Änglisch vo Indie, wo sich scho lang eigeständig aa di lokali Bedürfniss un kulturelli Gepflogeheite aapasst hät, un nit uff de Input vo Muettersproochler ussem „innere Chreis“ aagwyyse wär. DieWorld Englishes däte eso au immer mee Funktione erfülle, wo bis jetz no deVarietäten ussem innere Chreis vorbhalte sin[12]. S Änglisch dät so allene Mänsche uff de Wält de Zuegang zur wältwyti Kommunikation un Wirtschaft ermögliche.
D Vokal vum Änglische falle in zwei Gruppe: sognannti „gspannti“ un „entspannti“ (tense and lax) Vokal. D gspannte Vokal sin /i/, /u/, /e/, /o/, /ɜ/, /ɔ/ un /ɑ/; d entspannte /ɪ/, /ʊ/, /ɛ/, /ʌ/, /æ/ un /ɒ/. Phonologisch isch de Hauptunterschid dass d entspannte Vokal nie inere offnige Silbe chönne vorcho. Was de artikulatorisch Unterschid gnau isch, isch bis jetz nonit ganz sicher gchlärt wore.
D Vokal /e/ un /o/ sin im Änglische meischtDiphthong. S Änglisch Wortboat un s AlemannischBoot sin wege dem nit ganz identisch. Vorallem im nordamerikanische Änglisch gilt s glych für /i/ un /u/, wo de Unterschid aber so gring isch dass er meischt nit transkribiert wird.
D Unterschid zwüsche de verschidne Dialäkt zeige sich bsunders bi de Vokal. Mer unterscheidet bsunders en „englische“ Typ (britischs, australischs, neuseeländischs un südafrikanischs Änglisch) vum „nordamerikanische“ Typ (amerikanischs un kanadischs Änglisch). S irisch un schottisch Änglisch nämme e Mittelstellig y. D gnaui Ussprooch vo de Vokal cha aber au innerhalb vo denne Type arg verschide sy. So het s australisch Änglisch zwar alli Vokal wo s Änglisch vo England au het, aber si were arg andersch ussgsproche.
D Hauptunterscheidigsmerchmool zwüschem „englische“ un „nordamerikanische“ Typ sin:
De Vokal /ɒ/ in Wörter wiepot,cross odersoft im „englische“ Typ, gits im „nordamerikanische“ Typ nit. Die Wörter were doo entweder mit /ɑ/ oder /ɔ/ ussgsproche.
S nordamerikanischi Änglisch het d Tendenz dass vor /r/ d Unterscheidig zwüsche gspannti un entspannti Vokal ufghobe wird. So were d WörterMary - marry- merry oderhorse-hoarse meischt glych ussgsproche.
Allgemein unterscheide sich im nordamerikanische Änglisch d Vokal meh durch d Vokalqualität, un im britische Änglisch meh durch d Vokallängi.
In allene Variante vum Änglische gits d drüü Diphthong:/aɪ̯/,/aʊ̯/ un/ɔɪ̯/.
S nordamerikanischi Änglisch un s irisch oder schottisch Änglisch sin meischt rhotisch. Des heisst, dass s /r/ in Wörter wiefarm,pair,poor,fur ussgsproche wird. In nit-rhotische Dialäkt wie em britische Änglisch wird stattdesse enSchwa oder gar nüüt ussgsproche.
In nit-rhotische Dialäkt, wie em englische oder australische Änglisch, gits näbe denne drüü Diphthong deswege usserdäm 2 bis 4 wytri, wo durch de Abfall vum /r/ entstande sin. Des sin/ɪə̯/,/ɛə̯/,/ʊə̯/ un/ɔə̯/. D beide letschte were hüt numme no vo wenigi Lüt so ussgsproche. D meischte Sprecher hen stattdesse de Vokal /ɔ/, so dasspaw -pore -poor glych ussgsproche were.
DSilbebetonig isch im Änglischephonemisch, wie zum Byspil au imRussische, aber im Gägesatz zum Französische oder Alemannische wo d Betonig in dr Regel ällewell uf dr letschte bzw. dr erschte Silbe lait. So isch bidesert (Wüeschti) d Betonig uf dr erschte Silbe[ˈdɛzəɹt](info) un bidessert (Nachtisch) hygäge uf dr zweite[dɛˈzəɹt](info).
Bsunders oft were Subschtantiv un Verbe durch d Betonig unterschide. Bi Subschtantiv isch d Betonig meischt uf dr erschte Silbe, bi de Verbe uf dr zweite. Byspil defür sininsult (erschti Silbe: Beleidigig, zweiti Silbe: beleidige),record (Ufnaam bzw. ufnääme), oderprotest (Protescht bzw. proteschtiere). Die Unterscheidig het sich allerdings nonit bi allene Verb-Subschtantiv Paare duregsetzt, uugfäär tuusig wiereport unsupport hen ällewell d Betonig uf dr zweite Silbe.
Mängisch gits Unterschid zwüschem amerikanische un britische Änglisch bi dr Betonig. So wird z. B.garage im amerikanische Änglisch uf dr letschte, un im britische Änglisch uf dr erschte Silbe betont. Bicontroversy het s amerikanische Änglisch d Hauptbetonig uf dr erschte, s britische hygäge uf dr zweite Silbe.
S Änglische het, wie au sFranzösisch, en extrem starch historisch-etymologischi Schribig un e gringi Übereistimmig voPhonem-Graphem. Mer weiss also bin eme gschribene Wort nit gli, wie mer's schwätze sott. So cha ei Phonem vo verschidnigi Buechstabe doogställt were, zum Byspil /i/ durch <ea> (each), <ee> (free), <ei> (deceive), <i> (machine), <eo> (people) un wytri. Glychzitig cha de glych Buechstab für verschidnigi Luut stoo, wie zum Byspil s Graphem <oo> wo für /u/ (mood), /ʊ/ (good) oder /ʌ/ (blood). Usserdäm cha e Buechstab au stumm sy wie z. B. s <b> inlamb.
De Luut /ʃ/ cha sogar mit mindeschtens 11 verschidnigi Graphem gschribe were: <sh> inshare, <ce> inocean, <ch> inChicago, <ci> inspecial, <s> insure, <sci> inconscience, <sch> inschnapps, <se> innauseous, <si> intension, '<ss> intissue un <ti> innation[13].
Die notorisch gringi Übereistimmig vo Luut un Buechstab het mehreri Gründ. Zum eine isch doo de interne Sproochwandel wo stattgfunde het wo d Orthographi sich scho gfeschtigt gha het. So isch s <k> in Wörter wieknife oderknee, oder s <l> inwould uncould früener ussgsproche wore, het hüt aber kei Funktion meh. Uf der andre Syte hen sich Luut wo früener nummeAllophon gsi sin zuePhonem entwigglet. So sin d beide „th-Luut“ /θ/ un /ð/ im Alt- un Mittelänglische beidi mit <th> gschribe wore wyl mer automatisch het gwüsst weller vo beide wo usgsproche wird. Hüt allerdings loot sich des nümmi vorussänne, un mer muess wisse dassthin mit /θ/ unthen mit /ð/ usgsproche wird. D meischt Uugreimtheite in der Schrybig allerdings gönn uf deFrüenöiänglische Vokalwandel (Great Vowel Shift) zrugg, wo d Vokal vum Änglische radikal verändret het. Wyl d Schrybig vo de Vokal allerdings nit aapasst wore isch, bruucht mer Buechstabe wie <i> oder <e> für ganz andri Luut als in de meischte andre Sprooche. S Worttide zum Byspil isch vorem Vokalwandel/tid/ usgsproche wore, was sich in der Schrybig erhalte het, au wenn es scho syt über 500 Joor/taid/ wird ussgsproche.
En andre Hauptgrund isch dass s Änglisch über d Hälfti vo sym Wortschatz us andri Sprooche het überno un wyter übernimmt. D ursprünglichi Schrybig vo denne Wörter wird meischt bybhalte, was bsunders bim Fachwortschatz ussem Latiinische un Griechische dezue gfüert het dass d Schrybig oft wyt vo der Ussprooch entfernt isch. So errinret bim Wortpsychology d Ussprooch/saɪˈkɑlədʒi/ numme entfernt aa d Schrybig vum Wort.
Imene Deil Wörter hen übereifrigi Glehrte sogar Wörter welle de latiinische oder griechische Schrybige aapasse. So isch s Wortdebt ursprüngli ussem Französische alsdette cho, worum bis hüt s <b> au nit ussgsproche wird. S <b> isch nämli ersch noochträgli ygfüegt wore um es ethymologisch aa latiinischdebitum aazpasse[14].
Säll het dr gross Vordeil, dass mer bispilswis als Franzos oder als Dytscher e Text in ere änglische Fachsproch rächt schnell läse un versto cha, wil d'Fachwörter fast glich gschribe werre (un d'Ussproch fers Verständnis vum Text zweitrangig isch). Im Gegesatz dezue isch d'Schribig z. B. vuPolnisch oderItalienisch starch an dr Ussproch orientiert. Des macht's im e Fremdsprochler praktisch umöglich, gmeinsami Fremdwörter als sonigi z'erchenne un dr Text dur eifachs Yberfliege in sinem Sinn z'erfasse.
Der grossi Noochdeil vo derre Orthographi isch, dass s Erlehre vo der änglischi Rächtschrybig au für Muettersprööchler nummi durch Uswändiglehre vo praktisch jedem Wort möglich isch. So schrybt dr Mario Pei vo dr Universität vo Colombia:
„In spanisch- oder italienischsprochigi Länder isch dr Prozess schrybe z'lerne nooch spöteschtens zwoo Johr ume un drno wird d'Schuelzit für andri Fächer verwändet. In änglischsprochigi Länder duuret de Prozess d'acht Johr i dr Grundschuel, d'viir Johr ufem Gymnasium, wird oft i dr Uni no emol ufgrollt, un isch ällewell no nüt ganz ume wenn e Student syni Doktorarbeit gmacht het.“[15].
Us däm Grund wird scho lang über e Rächtschrybreform vum Änglische grüblet. DerBenjamin Franklin het z. B. e radikal vereifachti Schrybig vorgschloo, gnau wie drNoah Webster, wo aber numme winzigi Ändrige het chönne duresetze, wie z. B. dass im amerikanische Änglisch su vo Wörter wiecolour abgschafft worre isch.
E Reform un Vereifachig isch allerdings us mehreri Gründ nüt ohni wytres durchzfüere:
D Vilfalt vo Akzent im Änglische. So wär z. B. für Ängländer, Auschtralier un viili Amerikaner nüt logisch, wiisostork (Storch) unstalk (noochschrättele) verschide gschribe werre, wyl si bistork kei /r/ usspreche. Ähnlich wäre Schotte un Nöiseeländer irritiert, wennwhine unwine plötzli glych gschribe werre, un Kanadier chönnte nüt noochvollziene, wiisocaught uncot nüt mitem glyche Vokal gschribe würde. Lueg dezüe au doo:English Accents and their Implications for Spelling Reform
Durch e Orthographi, wo sich an dr Ussproch orientiert, wäre viili Wörter, wo zwar glych usgsproche, aber andersch gschribe werre, zueHomonyme; des Argumänt wird allerdings dodurch relativiert, dass es jetz scho Wörter wielead git, wo glych gschribe werre, aber unterschidlichi Bedütige chönne ha (je nooch Ussproch „Blei“ oder „füere“). Wenn Wörter wiepear (Birne) unpair (paar) glych gschribe werre däte, wäri d Bedütig gnauso wie mitlead durch de Kontext dütlich[16].
Etymologischi Gründ.
D Umstellig uf e nöii Rächtschrybig wär logistisch chuum z bewältige un dät s Läse vo dr gsamte bisherige änglische Literatur unmögli mache.
Au wenn en Kompromiss möglich wäri, gits im änglische Sprochruum kei Autorität wie z. B. d’Académie française oder de Duden wo d Reform chönnt duresetze.
Us denne Gründ gilt d Durchfüerig vunere Rächtschrybreform im Änglische als usgschlosse.
Graphik wo d Zämmesetzig vum änglische Wortschatz zeigt
Dr Wortschatz vum Änglische zeichnet sich durch e grossi Aazaal voLehnwörter us andri Sprooche us. Wege dem wird vo Laie mängmool in Froog gstellt, ob s Änglische überhaupt e germanischi Sprooch isch; stattdesse chunt es aageblich vum Latiinische. Dass die Vermuetig falsch isch, zeigt sich allerdings doodurch, dass de Grundwortschatz sälber germanisch prägt isch. Doodezue ghöre näbe alltäglichi Wörter wiemother,father,daughter,house,water,rain,storm,winter oderfood un Grundverbe wiebe,live,drink,eat,make,speak,walk,sleep au d gsamte Strukturwörter vo dr Grammatik wiethe,it,me,you,he,she,and,to,who,what usw.
So hen vo de hundert hüfigschte Wörter alli ihre Ursprung im germanische Altänglisch, un vo de tuusig hüüfigschte immerhy noo über 80%. Unter de 2000 hüüfigschte Wörter het allerdings numme noo uugfäär es Drittel syn Ursprung im Altänglische, fascht d Hälfti sin doo Wörter, wo ussem Französische in s Änglische cho sin[17].
Scho bevor dAngelsaggse uf dr Insel aacho sin, hen si Wörter usem Latiinische übernoo gha, d meischte vo denne Wörter finde sich deswege in äänlicher Form au in de andre germanische Sprooche. Doodezue ghörestreet (vo lat.strada),cheese (lat.caseus) oderwine (lat.vinum).
Mit dr Chrischtianisierig vo de Angelsaggse sin uugfäär 400 neui Wörter ussem Latiinische in s Änglisch cho, wo allerdings numme noo en Deil devo hüt noo bruucht wird. Dezue ghörecandle,church,devil oderpriest.
Im 10. Joorhundert sin durch d Glehrte in de Chlöschter wytri latiinischi Wörter in d Sprooch ygange, so z. B.plant,purple,radish,history,paper,school,fever,polite, un Verbe wiedescribe,discuss odertranslate[18].
De erschti grossi Yfluss uf de änglische Wortschatz isch allerdings de vumAltnordische gsi, wo vo de Wikinger gsproche wore isch. Bi de skandinavische Lehnwörter fällt uf, dass es meischt Alltagswörter sin[19]. Verbe wieill,take,hit oderdie, Grundnahrigsmittel wieeggs un sogar d Pronomethey,them untheir chömme ussem Skandinavische.
Mit dr Erobrig vo England durch de normännischi HerzogWilhelm de Eroberer im Joor 1066 isch s Französisch bis zum Änd vum 13. Joorhundert d Sprooch vo dr gsellschaftliche Elite wore. Doodurch het sich de Wortschatz vum Änglische grundlegend verändret: er isch vumene homogene, germanische Wortschatz zumene gmischt germanisch-romanische Wortschatz wore.
De Yfluss vum Französische het mehreri Themeberych erfasst. So findet mer französischi Wörter im Wortschatz für d Verwaltig:court,people,country,parliament,tax, em religiöse:baptism,prayer,religion,virgin, em Militär:battle,defend,enemy,soldier, dr Chleidig:button,boots,coat,dress, dr Kunscht:art,dance,paint, dr Bildig:anatomy,medicine, un em Heim:blanket,ceiling,curtain,towel.
Oft isch e französischs Wort übernoo wore un s germanische Wort, wo e äänlichi Bedütig gha het, isch bybhalte wore. In so Fäll wird s französisch Wort in dr Regel in formeleri Stilebene bruucht, d germanische Wörter sin degäge alltäglicher un heimeliger:
„A person who falls into the water has far better chances of being rescued by shoutingHelp! Help! rather thanAid! Aid! orAssistance! Assistance! And, as Simeon Potter says, ‘We feel more at ease after getting a hearty welcome than after being granted a cordial reception'.“[20].
„Öber wo in s Wasser gheit het vil bessri Schoonse dass er grettet wird wennerHelp! Help! rueft, stattAid! Aid! oderAssistance! Assistance! [aid unassistance sin französischi Lehnwörter]. Un, wie der Simeon Potter sait, 'mir sin entspannter wemmer mitemehearty welcome, statt enerecordial reception empfange wore sin.'“
Dr Yfluss vo dr Renaissance un em Zitalter vo de Entdeckige
Durch de Yfluss vo drRenaissance isch de änglisch Wortschatz noemool starch aagwaggse. Statt französischi Wörter sin jetz ab em 16. Joorhundert meh un meh latiinischi un altgriechischi Wörter in de Wortschatz ufgno wore. S Französisch het trotzdäm en grosse Yfluss bhalte, vorallem im Militärische un dr Medizin (anatomy,muscle), aber au Alltagswörter wieinvite oderenter sin zu dere Zit übernoo wore[21].
Bi vilene Wörter isch freili nüt ganz sicher, ob si ussem Französische, diräkt ussem Griechische oder ussem Latiinische entlehnt wore sin, wyl viili latiinischi Wörter sälber ussem Griechische stamme.
Usser latiinischi un griechischi Wörter sin aber au Wörter us andri Sprooche in s Änglisch cho. UssemHolländische sin vorallem Alltagswörter wiepickle,yacht,rant,trigger,bully,cookie,crap,gin,kid,booze,scoop odertrack cho. UssemItalienische sin Wörter ussem kulturelle Berych cho, vorallem uss dr Musik, wiepiano,duet oderopera, aber au Wörter wiearchitecture oderbalcony.
Durch d Erkundig un Kolonialisierig vo Amerika durch d Europäer sin noo emool bsunders vili Wörter in s Änglische cho. En Grossdeil devo chömme ussemSpanische oderPortugiesische, sin aber vo denne Sprooche zum Deil sälber us Sprooche vo de Urywohner übernoo wore. Doo dezue ghöre zum Byspil Wörter wietomato (vo Spanischtomate, ursprüngliNahuatlxitomatl),cigar (span.cigarro, ursprüngliMayasicar),hurricane (span.haracán, voTainohurákan) oderranch (vo span.rancho = Hütte).
Andri Wörter sin vum Änglische diräkt übernoo wore, so zum Byspilskunk odersquash us deAlgonkinsprooche.
Andri Byspil sin Wörter ussemHindi (karma,thug,loot,shampoo) oder australischi Urywohnersprooche wie em Wortkangaroo uss drGuugu-Yimithirr-Sprooch.
Über de Umweg vum Spanische sin au viliarabischi Wörter entlehnt wore, wie zum Byspiladmiral (أميرالبحار,amīr al-bihār, Kommandant vo de See) odermattress (مطرحmatrah).
In dr neiere Zit were Wörter uss allene möglichi Sprooche in d Alltagssprooch übernoo. UssemDütsche zum Byspil Wörter wiekindergarten,edelweiss,gesundheit,rucksack,streusel oderschnapps.
Näbe Entlehnige bildet s Änglische uf verschidnigi Weg eigni Wörter. DurchKomposition wird zum Byspil us alti Wörter e neis bildet. Aktueli Byspil defür sin z. B.software oderskyscraper. In neischter Zit isch au s Verschmelze vo Wörter hüüfig; sosmog ussmoke unfog,blog voweb log oderbrunch vobreakfast unlunch.
Durch dVolchsetymologi were mangi Wörter nei analysiert. So goot s Worthamburger zwar uf d StadtHamburg zrugg, isch aber in dr Zwüschezit alsham (Schinke) +burger nei analysiert wore. Doodurch isch e neis Wort burger entstande, wo jetz als produktivs Morphem neii Wörter mit bildet were:cheeseburger,fishburger usw.
Paralelle im Änglische un im Oberrhiinalemannische
Beidi Sproche sin in dr Deklination stark vereifacht: s git kenni lebändigeKasus-Ändunge meh.
DrDativ wird im Änglische mitPräposition (to) unAkkusativ (the mother) umschriibe (I give itto the mother). Im Oberrhiinalemannische isch e präpositionali Konstruktion zum Deil notwändig, zum Deil meglig, aber nit zwingend. Allerdings stoht sSubstantiv im Alemannische im Dativ. --- notwändig:im Vatter (to the father),im e Maidli (to a girl),inere Mueter (to a mother),in Miätere (to mothers) --- meglig:(in) dr Mueter (to the mother),(in) miinere Mueter (to my mother),(in) sällere Muetter (to that mother),(in) miinem Vatter (to my father),(in) wäm /(in) wäne (to whom). Diä Verstärkung het mer aüPräpositionali Dativmarkiärig gnännt.
E ächteGenitiv kännt s Änglisch numme no bi Persone; im Oberrhinalemannisch ischs ähnlig; Einzelheite lueg biGenitiv. Father’s car (s Vatters Auto) Miller’s cat (s Millers Katz) in Peter's chair (uf s Peters Stuehl)
Die Paralelle het Gränze: „my fathers car“ mueß im Oberrhiinalemannische umschriibe wäre:(in) minem Vatter si Auto
Dr Genitiv vu Sache mueß im Änglische wiä im Alemannische mit Präposition (of bzw. vo) bildet wäre: „the colourof the houses“ (d Farbvu dr Hiiser).
Dr änglisch Üsdruck „I am doing something“, wu arg viil vorkunnt, wird im Alemannische ganz ähnlig bildet.i bi am ebis mache. Anschtatt „I'm writing“ heißts dnoi bi am Schriibe, „I’m leaving“ =i bi am Goh usw.
Die Paralelle sin wahrschiints zuefellig – si hänke drmit zämme, ass s Änglisch wies Alemannisch wennig reglementiert wore isch un sich Tendenze vu spontanem Sprochbrüch hän kenne durchsetze.
DrWendelinus Wurth, Lehrer, Dichter unLueginsland-Autor üs dr Ortenau, verdrittet, ass d Paralelle vum Alemannische zum Änglische e starki Hilf im Änglischunterricht sii kennte, aber d Vorurteil, wu d Lehrer gege dr Dialäkt hebe, diege ne de Wäg versperre. Er sälber nutzt Alemannisch in sinem Änglisch-Unterricht.
DrPaul Adolf vuOwernah im Elsass het mehreri wisseschaftligi Publikatione zum Thema „Elsässisch as Hilf bim Änglisch lehre“ gmacht. Do drzue ghertMer lehre Ënglisch, e Lehrbuech mit 780 Sitte, wu dGrammatik uf Franzesisch erklärt wird, d Biispiil aber Elsässisch sin. In sinemdictionnaire comparatif multilingue (mehrsprochigs Verglichswerterbuech) wird dr germanisch un romanisch Wortschatz im Änglische vum Elsässische, Ditsche un vum Franzesische här erschlosse.
Im Änglische wird zwüscheTraditionele Dialäkt unModerne- oderMehrheitsdialäkt unterschiede (Änglisch:Traditional Dialects unModern- oderMainstream Dialects).
Moderni Dialäkt finde sich im ganze änglische Sprochruum, traditioneli drgege numme i denne Biet, wo s Änglisch syt mindeschtens 500 Joor verbreitet isch; näbe sämtlichi änglischsprochigi Gegende usserhalb vo Grossbrittanie schliesst des auIrland (bis uf en Deil voNordirland, wo diräkt voSchottland us bsidlet worre isch), fascht ganzWales,Weschtcornwall un sSchottische Hochland us. Usnaame sin zum Deil dAppalache im Oschte vo de USA unNeuschottland, wo sich ältri Dialäkt erhalte hen[22].
D traditionele Dialäkt lönn sich am beschte mit däm verglyche, was im alemannische Sprochruum untereme urige Dialäkt verstande wird, wäärend d moderne Dialäkt sich mitemFrançais régional z Frankriich oder de Umgangssproche im dütsche Sproochruum verglyche lönn em Standardänglisch un syni Dialäkt nöcher stönn.
D moderne Dialäkt vum Änglische gliidre sich nooch em Peter Trudgill in zwoo Hauptgruppe. Zum eine isch doo de „änglisch“ Typ, wo umgangssproochlich eifach „Britisch Änglisch“ gnennt wird. Zu däm Typ ghöre s Änglisch vo England (English English), s walisisch Änglisch (Welsh English), s australischi Änglisch (Australian English), naiseeländischs Änglisch (New Zealand English) un s südafrikanisch Änglisch (South African English)[23].
Uf dr andre Syte stoot de zweit Haupttyp vum Änglische: s nordamerikanisch Änglisch (North American English). De Typ bstoot vorallem uss zwee Standarddialekt: emGeneral American English un em kanadische Änglisch (Canadian English).
D Unterscheidig zwüsche dem „änglische” un „nordamerikanische“ Typ, zeigt sich am beschte bi de Unterschid im Wortschatz un in chlynrem Umfang in dr Grammatik[24]. Bi dr Ussprooch dergege hen mangi regionali Dialäkt vo de USA grossi Äänlichkeite mitem britische Änglisch, un mangi Dialäkt vum Weschte vo England hen sehr grossi Äänlichkeite mitemGeneral American.
D Variante vum Änglische wo in Irland (Irish- oderHiberno English) un Schottland (Scottish English) gsproche were, nämme e Sonderstellig zwüschem „änglische“ un „nordamerikanische“ Änglisch y.
Näbe denne Dialäkt were vorallem in früeneri Kolonie vo Grossbritanie, Variante vum Änglische bruucht, wo hauptsächli vo nit-Müettersprööchler bruucht were, aber enewell e eigni Dynamtik entwigglet hen. Die Forme vum Änglisch were in dr Sproochwüsseschaft immer meh als glychberechtigti Forme vumene plurizentrische Änglisch aagsänne und alsWorld Englisches bezeichnet. Byspil defür sin zum Byspil s Indisch Änglisch oder s Änglisch vo Singapur. Durch de Prozess löst sich d änglischi Sprooch vum ursprüngliche weschtlich-christliche Kulturkreis un wird Deil vum normale Sproochbruuch vo andri Kulture.
De Phonetiker Henry Rogers zäält mehreri Eigeschafte uf, wo mer d änglische Dialäkt cha demit yordne. Dezue ghöre:
Erhalt vum /r/ nit numme vor Vokal. In nit-rhotische (non-rhotic oderr-less) Dialäkt (wie z. B. d „Received Pronunciation“ vum britische Änglisch) hen Wörter wiefarm,car,hear oderfather kei /r/. In rhotische Dialäkt wie em „General American“ isch s /r/ erhalte.
Unterscheidig vo verschidni Vokal infather – bother.
Verschidni Vokal inpat-path.
Unterscheidig vo gspannti un entspannti Vokal vor /r/.
Unterscheidig vo de Vokal incaught-cot.
Unterscheidig vo verschidni Vokal inbut-put.
Unterscheidig vowhine-wine.
Tap oder stimmloses [t] in Wörter wiecity oderbetter.
S nordamerikanischi Änglisch bstoot vorallem ussem Änglisch vo de USA un vo Kanada.
Des Änglisch wo allgemein mit „US-Änglisch“ in verbindet brocht wird, isch en Akzent wo mer „General American“ dezue sait. Des isch e Ussprooch wo als frei vo regionali Erkennigsmerchmool gilt, un des Änglisch wo am meischte in de amerikanische Medie bruucht wird un im Änglischunterricht glehrt wird. Es wird oft am meischte mitemMittlere Weschte vo de USA in Verbindig brocht.
S kanadischi Änglisch unterscheidet sich bi de Ussprooch numme lycht vumGeneral American un isch, mit Usnaam vo de Oschtküschte vo Kanada, regional arg homogen[25]. Es het allerdings bim Wortschatz un de Orthografi zum Deil Äänlichkeite mitem britische Änglisch.
D Haupterkennigsmerchmool vum General American un kanadische Änglisch sin, dass es rhotischi Akzent sin, s /r/ infarm oderhear also ussgsproche wird, dass de Vokal /ɒ/ nit vorchunt unfather unbother deswege de glych Vokal hen, un dass d Wörterpat,path,half oderbanana alli de Vokal /æ/ hen. Usserdäm wird s /t/ in Wörter wiecity oderbetter als en Tap [ɾ] ussgsproche.
Bstimmti Merchmool finde sich bi vileni, aber nit allene Sprecher vum General American.
In Dialäkt wie em General American oder kanadische Änglisch wo rhotisch sin wird d Unterscheidig zwüsche gspannti un entspannti Vokal vor /r/ oft ufghobe. Des heisst dass doo wo in andri Dialäkt Wörter wiestir-steer,horse-hoarse,hurry-furry oderMary-marry-merry verschidnigi Vokal hen, s nordamerikanisch Änglisch kei Unterscheidig macht. D gnaui Ussprooch vum Vokal isch denoo je nooch Region un Person verschide. So sin d Vokal vostir-steer unhorse-hoarse im kanadische Änglisch nöcher bi [i] un [o], un bi Amerikaner mangmool nöcher bi [ɪ] un [ɔ]. Allerdings gits au Specher vum General American wo bstimmti vo denne Unterscheidige no mache, un in de Dialäkt vum Süde un Oschte vo de USA wird au no oft zwüsche denne Vokal unterschide.
In grossi Deil vo de USA un in ganz Kanada wird nit zwüsche de Vokal /ɔ/ un /ɑ/ unterschide.Caught-cot uncollar-caller were also glych ussgsproche.
Mangi Sprecher unterscheide vor /l/ nit zwüsche /ɪ/ un /i/.Hill unheel were also glych ussgsproche. Bimene Banküberfall söll des emool dezue gfüert haa dass e Bankaagstellti uf d Ufforderig vum Räuber „fill it!“ demit reagiert het dass si, statt dass si syni Tasch mit Gäld gfüllt het, d Tasch numme aaglängt het wyl si „feel it!“ verstande het[26].
Andri Luutwandel sin im ganze nordamerikanische Änglisch verbreitet:
Mangi Sprecher unterscheide no zwüsche /ʍ/ un /w/ in Wörter wiewhine-wine. Des isch allerdings am Verschwinde.
Nooch de Konsonante /tdnsz/ wird de Luut /j/ oft nümmi usgsproche.Tuesday odernews were also[tuzdeɪ̯] un[nuz] statt[tjuzdeɪ̯] un[njuz] ussgsproche. Im kanadische Änglisch chunt d Ussproch mit /j/ praktisch überhaupt nümmi vor, in de USA no öfters. Däm Phenomen sait mer „yod-dropping“.
Näbe de Standardussproch vumGeneral American, wo als möglichscht frei vo regionali Merchmool giltet, gits in Nordamerika e Vilzaal vo Dialekt. Näbe regionali Dialäkt existiere au mehreri Dialäkt vo ethnische Gruppe; de bekanntescht devo isch sAfrican American Vernacular English, wo vo vile Schwarze gredt wird.
Trotz de Mobilität un de Massemedie, tendiere d änglische Dialäkt vo Nordamerika dezue sich ussenander z entwiggle, statt dass d Mensche däte aafange glych schwätze. So sait dr DialäktforscherWilliam Labov:
„Whatever the influence of the mass media are, it doesn't affect the way we speak everyday. And the regional dialects of this country are getting more and more different, so that people in Buffalo, St. Louis and Los Angeles are now speaking much more differently from each other than they ever did.“[27].
Übersetzig:
„Was au immer de Yfluss vo de Massemedie isch, er beinflusst nit wie mir im alltägliche Läbe schwätze. Un d regionale Dialäkt unterscheide sich me un me. So schwätze d Lüt in Buffalo [Staat New York], St. Louis [Mittlerer Weschte] un Los Angeles [Kalifornie] hüt vil verschidniger vonenand als wie si jemools gschwätzt hen.“
D erschte umfangrychi Untersuechige vo de nordamerikanische Dialäkt stamme uss de 1920er un basiere vorallem uff Wortschatzerhebige. D Erhebige sin äänlich wie in dr Dialektologi z Europa gsi: mer het vorallem ältri Manne wo in dr Landwirtschaft oder andri traditioneli Beruef gschafft hen, nooch Wörter gfroogt. ImAtlas of North American English vum William Labov un em Charles Boberg, wo 2006 erschiene isch un uff aktuele Erhebige basiert, sin vili vo denne Dialäktregione no z erkenne gsi, au wenn mangi Dialäktunterschid inzwüsche verschwunde sin.
D Klassifizierig vumAtlas of North American English beruet uff „Sound Changes in Progress“, also ob inere bstimmte Region en Luutwandel im Gang isch, un wie wyt dass de Luutwandel fortgschritte isch.
E wichtigi Unterscheidig vo de nordamerikanische Dialäkt isch, ob en Luutwandel wo mercaught-cot merger dezue sait, duregfiert isch. Ursprüngli sin Wörter wiecaught/cot,dawn/don odercaller/collar verschide ussgsproche worde, wie au im Britische Änglisch hüt no.Caught het de Vokal /ɔ/ gha, uncot de Vokal /ɑ/. Imene grosse Deil vo Nordamerika werde die Wörter hüt aber glych ussgsproche, e git in denne Dialäkt bloss no eine vo denne Vokal. ImAtlas of North American English wird unterschide zwüsche Dialäkt wo de Wandel duregfiert isch, un dene wo die Vokal hüt no verschide ussgsproche werde (areas of resistance to the low-back merger).
e Karte wo uff deAtlas of North American English beruet; blaui Pünkt:caught uncot werde unterschide; grien:caught uncot werde glych ussgsproche; gääl: de Luutwandel isch no nit ganz duregfiert
Die Gegende wocaught uncot hüt no verschide ussgsproche werde, sin vorallem:
DeInland North, e Gegend um d Grosse See ume, wo z. B. d StädtChicago,Detroit unBuffalo dezueghöre.
E Gegend wo zwüsche denne Gegende vumInland North un de Südstaate lait (z. B.Philadelphia unPennsylvania). In dere Gegend isch de Wandel no nit ganz duregfiert.
Die Gegende wo decaught-cot merger duregfiert oder nit duregfiert isch, cha mer rächt dütlich vonenand dränne. Innerhalb vo denne Regione sin deno andri Luutwandel im Gang, wo zur Zit no am sich ussbreite sin. Des heisst, dass d Dialäktregione no debi sin sich z feschtige.
DeInland North ImInland North Dialäkt isch en Vokalwandel am wirke, wo merNorthern Cities Shift sait. De Wandel betrifft en Biet wo uugfäär vum Weschte vum Staat New York, de Grosse See lang, Michigan, bis uff Minnesota un Illinois un imene schmale Streife bis uff St. Louis in de Süde goot. Wie de Name scho sait, isch des e Region wo vo vile grosse Städt wie Buffalo, Detroit oder Chicago, prägt isch. Aa dr kanadische Gränz chunnt die Verändrig abrupt zum stoo, un durch des entstoot aa däm Deil vo dr Gränz zwüsche de USA un Kanada e sehr scharfi Dialäktgränz. Des het schynts de Grund dass de Vokalwandel, vo Kanadier als öbis typisch amerikanischs aagluegt wird. Un wyl d Kanadier nit mit Amerikaner wenn verwäggselt werde, imitiere si die Ussprooch nit. Andri amerikanschi Yflüss, vorallem bim Wortschatz, wo statt als „amerikanisch“ als jugendlich un cool aagluegt werde, werde drgege vil überno[28].
Durch de Luutwandel wird d Ussprooch vo bstimmti Vokal vum Änglische komplet verändret. S bsundri vo däm Wandel isch, dass d Vokal nooch un nooch d Plätz vertuusche. Er bestoot uss säggs Stufe, wo aber no nit alli bi allene Sprecher vo däm Dialäkt duregfiert sin. In dr Regel isch de Luutwandel bi jüngri Fraue uss dr Mittelschicht in urbane Gegende am wyteschte fortgschritte[29]. Feschtgstellt worde isch die Verändrig zum erschte Mool in de 1960er, mer vermuetet aber dass des scho 100 Joor devor, mit de massive Ywandrig bim Bau vum Erie Kanal, aagfange het[30].
Aagfange het de Luutwandel mit dr Diphtongierig vum Vokal vo Wörter wiebat oderhat. Statt [æ] wird de Vokal zue [ɛə], [eə] oder sogar [iə]. Durch des dönebat unhat deno für andri Amerikaner wiebait unhate. Im zweite Schritt wird de Vokal vohot zumene Vordervokal [a], wo deno wiehat dönt. Wyl de Luutwandel zum Byspil in Kanada nit stattfindet, isch es emool passiert dass amerikanischi Schüeler d Uffordrig vunere kanadische Lehreri, si sötte am näggschte Dag en „sack with your favourite toy“ (en Sack mit eurem Lieblingsspiilzüüg) mitbringe, als „bringet en Socke“, verstande hen[31]. In de näägschte Schritt verschiebt sich de Vokal [ɔ] vocaught zum Vokal [ɑ], so wie devor de Vokal inhot ussgsproche worde isch. Deno verschiebt sich de Vokal [ɛ] vobet zue [ʌ] un dönt deno wiebut, de Vokal vobut wird zue [ɔ] un dönt deno wiebought, un de Vokal [ɪ] vobit nimmt d alti Ussprooch vobet, [ɛ], aa[32].
Trotz dass mer chönnt meine, dass durch all des, de Dialäkt für andri Sprecher vum Änglische nümmi guet verständli wär, isch des (mit Ussnaame wie dere Anektode obe), nit de Fall:
“Given the totally different vowel systems in the two cities [Windsor in Kanada un Detroit in de USA, wo diräkt näbe enander sin],we would expect them to be divided by an almost impermeable communication barrier, yet such a barrier does not exist. On the contrary, people in Windsor have frequent and often intensive contact with speakers of Detroit English.”[33].
S'australischi Änglisch unterscheidet sich bi de Vokäl starch vum reschtliche Änglisch. Zwar sin d'Aazahl vo de Vokäl un d'Wörter wo si vorchömme meischtens glych, aber d'gnaui Ussproch isch zum Deil radikal verschide:
Vergliche mitem reschtliche Änglisch zeige sich mehreri Unterschiid:
Dr Vokal /u/ (z. B.food) wird zentraler usgsproche als /ʉ/ (hört sich meh wie en alemannischs „ü“ aa).
Alli Vokäl wo nüt scho gschlosse sin, werre gschlossener (wyter obe im Mund) usgsproche wie sunscht. Dr Vokal /ɑ/ (z. B. „palm“) wird ganz vorne ussgsproche (IPA: /a/), /æ/ (z. B „pat“) wird züe /ɛ/ unɛ (z. B. „pet“) züe /e/. Bi de Hintervokäl wird /ɒ/ (z. B. „cloth“) als [ɔ] usgsproche, un /ɔ/ (z. B. „thought“) wird züe /o/.
Diphthong
Dr Dipthong /ej/ (z. B. „late“), wird offener (wyter unte im Mund) usgsproche un als [ʌɪ̯] oder [æɪ̯] transkribiert.
Dr Diphthong /aɪ̯/ (z. B. „bite“) wird wyter hinte usgsproche: [ɑe̯].
Dr Diphthong /aʊ̯/ (z. B. „house“) wird gschlossener usgsproche: [æʊ̯].
Dr Dipthong vo „goat“ (IPA: /oʊ̯/) wird zur bessre Unterscheidig vo /o/ („thought“) zentraler usgsproche: [əʉ̯].
D'Diphthong wo durch de Abfall vum -r entstande sin, sin glych wie bi drReceived Pronounciation, mit einer Usnahm: /ɛə̯/ (z. B. „hair“) isch enMonophthong: [e].
Es Biischpiil vom ne moderne Dialäkt isch e Variation vom Änglisch, wo zSingapùùr gredet wird. Es wird auSinglish gnännt (vosingapore und english). Was dä Dialäkt uuszaichnet, isch t Absänz vo Grammatik und d Verwändig vo Abchürzige vo vil pruuchte Sätz und Bedüütige i es Wort oder e paar Wort. Biischpiil:Can you come or can you not come?(Chasch cho oder chasch nüd cho?) wird zuCan or not?(wörtlich: Cha oder nüd?). Es anders Märkmaal isch t Mischig mit anderne Spraache, wo au zSingapùùr gredet wärdet, wiäMalei,Kantoniis,Hokien oderTamil.
d Isoglosse zwüsche[i] un[aj] ('neet'/'nite'),[a] un[ɔ] ('lang'/'long') un[ɪ] un[aj] ('blinnd'/'blined')
D traditionele Dialäkt gälte hüt als fascht ussgstorbe, dr Peter Trudgill het 1990 vunere „Minderheit, wo warschynts schrumpflet“ (a probably shrinking minority) gschribe wo no traditioneli Dialäkt spricht. Dr John Wells schrybt scho 1982, dass „traditioneler Dialäkt am zruggwiche isch, überall do wonner überhaupt no present isch. Syni Sprecher [...] sin e Minderheit, wo ständig schwinded“ (traditional-dialect is recessive everywhere that it persists at all. Its speakers [...] are a steadily decreasing minority). Traditioneler Dialäkt isch nooch ihm oft numme noo e „Errinnrig aa des wo d Grosseltre vo denne, wo i de 1940er uf d Wält cho sin, gsproche hen“. Vorallem i ländlichi un abglägeni Gegende vo Grossbrittanie un zum Deil au no städtischi Zentre vo Nord- un Weschtengland, usserdäm au Schottland, sin allerdings no Dialäktsprächer z finde[34].
Au wenn bi jedere Sproch d regionale Unterschiid fliessend sin, lönn sich mehreriIsoglossebündel feschtstelle, wo e Ydeilig zuelönn. D wichtigschti Unterscheidig bi de Änglische Dialäkt isch zwüsche deNordänglische unSüdänglische (wo sich in eZentrale un enSüdlichere drännt) Dialäkt. Dr nördlichi Dialäkt het im Allgemaine ältri Forme, dr Süde isch innovativer. S Nordänglische setzt sich uf dr schottische Syte vo dr Gränz alsScots furt, wo allerdings no konservativer wie s Nordänglisch isch.
D wichtigschti Isogloss, wo s Nordänglisch vum Südänglisch dränt, isch die zwüsche dr Ussproch vum altänglische /a/ i Wörter wielong unstone. Im Norde wirdlong miteme helle, churze/a/ usgsproche (lang), im Süde degäge als churzes/ɔ/. S langi /a/ vum Altänglische i Wörter wiestān het sich entlang dr glyche Linie im Norde zumene/eɪ/ entwicklet, so dassstone dört alsstane usgsproche wird, mitem glyche Vokal wiename. Im Süde het sich de Vokal hygäge über es[oː] zum hüttige/oʊ/ entwicklet:stone.
Die Linie, wo die Ussproche dränt, verlauft entlang vum FlussHumber.
D Sprochgschicht vum Änglischi loot sich i drei Periode yteile. D'erschti Phas goht vo 500 bis circa 1100 (normännischi Erobrig) un wird als Altänglisch oder Angelsäggsisch bezeichnet. D sprochlichi Period noochem Altänglisch wird als Mittelänglisch bezeichnet un goht bis zurGrosse Vokalverschiibig im 15. Johrhundert. Druf gfolgt isch s Früehnoiänglisch, wo sich vum hütigi Änglisch nüt bsunders unterschyde het.
D'änglischi Sproch goht uf d'Bsiidlig voEngland durch Angle, Saxe un Jüte im6te Johrhundert zrugg. Als Aafang vum Änglisch wird s'Johr 500 aagsetzt, allerdings het sich d'Sproch am Aafang sicher nüt vo de germanischi Dialäkt ufem Feschtland unterschide. Bsunders nah verwandt gsi isch Altänglisch mit draltfriisische Sproch un d'beidi Sproche hen zum Teil sogar d'glyche Luutverschiebige durchgmacht. Au hüt isch Friesisch die Sproch, wo mitem Änglisch am engschte verwandt isch. D'Grundlag vum Altänglisch isch no vor allem s'Germanisch gsi, ersch in dr Periode vum Mittelänglisch isch s'starki französischi Element dezuecho. Öber 80-85% vum altänglischi Vokabular wird hüt nümm bruucht.
D'keltischi Bvölkrig vo Britannie isch zum Teil vertrybe worre, zum allergröschte Teil aberassimiliirt worre; numme in abglegeni Regione hen sichkeltischi Sproche chönne halte. In dr änglischi Sproch finde sich allerdings absolut überhaupt e kei keltischi Wörter (bis uf spöteri Entlehnige usemWalisischi unGälischi), auFlurname, wo uf d'Kelte zruggönn, sin üsserscht selte. Des bedütet allerdings nüt, dass d'Britannier alli vo de Germane totgschlage worre sin, aber s Keltischi het als Sproch vo de Unterworfeni kei bsunders Prestige mehr gha. Des stoht im starke Gegesatz zum alemannische Sprochruum, wo vokeltischi un romanischi Flurname regelrächt übersäht isch.
Durch de Status vumLatiin als Kultursproch unLingua Franca het s Altänglisch e Aazahl vo latiinischi Lehnwörter überno. D'latiinischi Lehnwörter lönn sich i drei Schichte yteile: d'erschti stammt no us dr Zit vor dr Bsiidlig vo England, d'zweite us dr Zit nooch drChrischtianiisirig vo de Engländer, d'dritti schliesslich usem Mittelänglisch nooch dr normännischi Erobrig.
De gröschti Yfluss im Altänglisch isch de vo de skandinavischi Sproche vo deWikinger, vorallem vo deDäne. Bsundrigs im 9te un 10te Johrhunder sin viili altäglichi Wörter usemAltnordisch entlehnt worre. D'skandinavischi Lehnwörter werre vo de meischt Änglischsprochigi nüd als Fremd erchannt, so zum Byspiilsky (Himmel),leg (Bei),cake (Chueche),husband (Ehemaa), oder au s'Pronomthey. S'git au e Theori, wonooch dr Verluscht vum Kasussyschtem durch d'Däne usglösst worre isch, möglicherwys durch d'Bildig vonere Mischsproch us Änglisch un Dänisch. D'Theori stützt sich zum Byspiil do druf, dass d'Fäll z'erscht im dänisch bsetzte Norde verschwunde sin, un ersch spöter im unabhänigi Süüde.
Dodurch dass s Änglisch domols so stark inflektiirt gsi isch, het au d'Satzstellig chönne freier sy. Theoretisch sin alli säggs Stellige voSubjekt,Objekt unVerb möglich gsi; zum Byschpiil um ei Teil vum Satz als bsunders wichtig z'markiire. In Würklichkeit sin aber mangi Satzstellige trotzdem hüüfiger wie andri gsi. Am hüüfigschte isch s'Verb in zweiter Position, wie im Dütsche, oder am Schluss gsi, mit freier Position vo Subjekt un Objekt.In Sätz ohni bsunderi Ufmerksamkeit uf ei Satzteil isch d'Satzstellig also entweder SVO ...
and þa Deniscan ahton sige
un d' Däne gwunne Siig (un d’Däne hen de Siig gwunne)
... oder SOV gsi:
þæt hie þone Godes mann abitan scolden
dass sii de Gottes Maa verschlinge sotte (so dass sii de Maa vo Gott verschlinge sotte)
Wenn e Teil vum Satz bsunders wichtig gsi isch, het mer s chönne aa de Aafang stelle:
þa stowe habbaþ giet his ierfenuman
de Platz hen no syni Erbnemer (dä Platz hen syni Nochfahre immer no)
Au miteme Adverb het e Satz chönne aafange:
þy ilcan geare gesette Ælfred cyning Lundenburg
des glychi Johr belagert Alfred Chönig London (im glychi Johr het de Chönig Alfred London belagert)
Dodurch, dass es sHilfsverbdo ("tue") nonüt ggee het, sin Froge durch s'Vertuusche vo Subjekt un Objekt gformt worre, gnau wie im Alemannisch:
Hwæt segest þu yrðling?
Was seisch du Buur?
Wære þu todæg on huntoðe?
Warsch du hüt uf Jagd?
Usserdem isch d'doppelti Verneinig, wo hüt vo änglischi Sprochpuriste als grottefalsch aagsehe wird, im Altenglisch d Regel gsi:
ne geseah ic næafre þa burg
nüt gsehe i nie d Stadt (i han d'Stadt nie gsehe)
Im hütige Änglisch isch d'Satzstellig uf Grund vum Verluscht vo de Fäll feschtgleit (Subjekt-Verb-Objekt).
S Altänglisch het e Viilfalt voDialäkt gha. D'viir wichtiggschti sin s Merzisch, s Northumbrisch, s Kentisch un s Weschtsäggsisch gsi. Die viir Dialäkt hen mit de verschiidni änglischi Chönigrych überiigstimmt un sin durchus verschriftet gsi. Im Gägesatz zu dealthochdütschi Dialäkt isch s Altänglisch zimli guet überliifert; sLatiinisch isch nämli nüt gar so oft als Amts- un Schriftsproch bnutzt worre wie im althochdütsche Sprochruum. Zwei vo denne Chönigrych,Mercia unNorthumbria, sin spöter vo deWikinger underworfe worre, währendKent un e Teil vo Mercia erfolgrych verteidigt worre sin. Nochdäm d angelsäggsischi Chönigrycher 878 vumAlfred em Grosse vereinigt worre sin, hen d regionali Dialäkt uf Choschte vum Weschtsäggsischi Dialäkt aa Bedütig verlore. Zwar isch immer no in andri Dialäkt gschribe worre, dr Grossteil vo de schriftlichi Quelle isch aber im Dialäkt vo Wessex gschribe. Des loht sich vor allem uf d'politischi Zentraliisirig zruggführe, wo de Dialäkt vo Wessex zur Amtssproch erhobe het. Usserdem sin jetz viili früeher numme mündlich überliiferti Teggscht uf Änglisch übersetzt worre, allerdings vor allem vo Lüt us Wessex. Noii Schriftdialäkt usserhalb vo Wessex sin nooch dr Zentraliisrig nümm entstande.
Phillipson, Robert (2001). English for Globalisation or for the World's People?International Review of Education / Internationale Zeitschrift für Erziehungswissenschaft / Revue Internationale de l'Education, Vol. 47, No. 3/4, pp. 185–200.
Bhatt, Rakesh M. (2001). World Englishes.Annual Review of Anthropology, Vol. 30, pp. 527–550.
↑Languages spoken, 2006 Census,Statistics New Zealand. No figure is given for the number of native speakers, but it would be somewhere between the number of people who spoke English only (3,008,058) and the total number of English speakers (3,673,623), if one ignores the 197,187 people who did not provide a usable answer.
↑ Boberg, Charles. (2000). Geolinguistic diffusion and the U.S.–Canada border. Language Variation and Change, Vol. 12, pp 1–24
↑ Evans, Betsy. (2004). The role of social network in the acquisition of local dialect norms by Appalachian migrants in Ypsilanti, Michigan. Language Variation and Change, Vol. 16, pp. 153-167
↑ Labov, William. (2007). Transmission and Diffusion. Language, Vol. 83, pp. 344-387
↑Ito, R., & Preston, Dennis R. (1998). Identity, Discourse, and Language Variation. Journal of Language and Social Psychology, Vol. 17, pp. 465-483
↑ Boberg, Charles. (2000). Geolinguistic diffusion and the U.S.–Canada border. Language Variation and Change, Vol. 12, pp 1–24
↑Trudgill, Peter. 1990. The Dialects of England. Basil Blackwell: Cambridge, Massachusetts. Syte 5
Dr Artikel „Englische Sprache“ isch einer vo deläsige Artikel.
Churz zämmegfasst, isch de Artikel sproochlig un stilistisch guet gschriibe, bhandlet die wichtigscht Aspekt vum Thema, isch sachlig korrekt un neutral un wenn mögli bebilderet.
Alli sin härzlich yglade wyter aa däm Artikel z schaffe, z erwiitre un z verbessre!
.svg)
.svg)
.svg)
