Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dä Artikel behandled de Bärg als topografeschi Erhebig. Für anderi Bedütige vom Wort Bärg lueg underBärg (Begriffsklärig).
EBärg isch e Form voGländ, wo hööcher isch as si Umgääbig. Er isch mäistens hööcher und stäiler as eHügel.Er isch gnueg wit ewägg vo andere Bärg und zwüschene hetsBäss oderDääler.
Für wie d Lüt ere Erheebig sääge, git s käini gnaue Kriterie. Au dr BegriffGipfel isch nid genau definiert, aber es isch klaar, ass es mee Gipfel as Bärg git, wil e Bärg mee as äi Gipfel cha haa.
DrGupf oobe nooch cha abgrundet si,spitzig wie eHorn oder flach wie bim eneDaaflebärg oderStuel. Es git Bärg wo frei in drLandschaft stöön (wie zum Bischbil drBärg Tabor in Israel), die mäiste si aber Däil vom eneGebirg.
dr Piz Badile im schwizerische Bergell isch e Däil von ere Chetti und noch dr hochalpine Definizion nume e Nääbegipfel, au wenn er imposant usgseet
Je noch dr Exposizioon zur Sunne und de Wind und dr geografische Bräiti git s an eme Bärg underschidligi klimatischi Verheltnis, was Iifluss het uf d Vegetazion. Häng zur Sunne zue si wermer as sonigi, wo im Schatte lige. Je noch dr Hööchi vom Bärg cha s an sim Hang mehrereHööchistuefe mit verschidnigem Klima gee.
Was bim ene Bärg as „hooch“ aagluegt wird, isch immer relativ zur Landschaft umen ume. So wurde die norddütscheDammer (115 bis 146 Meter) oderHüttener Bärg (92 bis 106 Meter) in drSchwiz nume as Hügel gälte. Dr höggst Bärg inDänemark, drMøllehøj, isch grad emol 170 Meter hooch.
Im 19. Joorhundert het mä d Bärg as „Sportgräät“ für enAlpinismus entdeggt, im Lauf vom 20. Joorhundert isch parallel zum dradizionelle Bärgstiige s Extremchlätter bzw. sFreichlättere ufchoo. Au anderialpini Sportarte si populäär worde wie sSchiifaare, sSnouboorde oder dSchiituure.
Wenn zwäi Blatte vo drÄrdkruste sich gegenenander beweege, denn entstoot dört, wo si zämmebutsche, vilmol eGebirgszug. Sonigi Bärg si zaggig und hooch wenn si jung si, wie zum Bischbil drHimalaya, dAnde, dAlpe, sBalkangebirg und drZagros. Wenn dr Druck vo de Blatte gegenenander ufhöört, waggse si nüme und dErosion schlifft sä ab und si wärde niidriger und häi rundligeri Forme, wie zum Bischbil s dütscheMiddelgebirg und drJura.
D Vorussetzige drfür, ass hööcheri Bärg chönne entstoo, existiere sit emNeoarchaikum. Vorhär isch die kontinentaliLithosfääre z warm und z dünn gsi für Erheebige vo mee as 2'500 Meter.[1] Hüte isch die grösst Hööchi öbbe nüün Kilometer, wil sich bi sonere Hööchi d Basis wägen emlithostatische Druck foot afo flüssig wärde.
In deSubduktionszone, wo sich äi Blatte vo dr Ärdkruste under en anderi schiebt, wird die undere ufgschmulze. S gschmulzige Gstäi isch liichter as si Umgääbig und stigt uufe. Das isch äi Ursach vomVulkanismus, wo au verantwortlig isch drfür ass Bärg chönne entstoo.
In Gebiet in dr Nööchi vo de Pool cha dRöliefumkeerig nöiji Bärg bilde: Bim ene Gletscher druckt s Iis dr Boode aabe und wenn e Loch im Boode vomGletscher mit Gröll ufgfüllt wird und sich dr Gletscher denn zruggziet, entspannt sich dr Boode und stigt uufe und s Gröll cha denn hööcher as d Umgääbig glüpft wärde. Bischbil für e soonigi Entwigglig cha mä amMünsterländer Chiissandzuug beobachte.
