A Szene us-em BallettSchwanenseeS Russische Ballett uff-ma Gemälde vomAugust MackeD Anna Pawlowa ond dr Nikolai Legat em BallettLa Fille mal gardée
AlsBallett (abgleidet vom italienischa Wort „ballare“ = danza, bzw. vo „balletto“, d Vrkleinerongsform vo „ballo“ = Danz) bezeichnet-ma dui Darstellong vo-ra danzda Konschtform mit Musik uff dr Bihne vo-ma Theatr.
A Ballett kôô entwedr a reins Schau- ond Pronkstick sei odr a dramadischa Kunschtform, wo de Zuaschauer a ganza Gschicht vrzehlt. Beim ledschdera Fall schbricht mr vo-ma Handlongsballett, wo en dr Regl selbschdendig drherkommt. S Schau- ond Pronkstick drgega fendet mr meischdens als Eilag en-ra andra Gaddong, zom Beischbiil en-raOpr, en-raOperedde, em-maMusical odr em-maDrama, seldener als selbschdendiga Form.
Boide Gaddonga fendet mr scho em klassischaAldrdom. Deet fellt dui Uffgab em Chor vomantikaDrama zua, wia mr uff zeitgenessische Abbildonga seha kôô. Allerdengs hend dia uralde Forma so guat wia nix mit-em Ballett us drNeizeit zo doa. Des hôt sein Urschbrong en drRenaissance. Em 15. Jôhrhondert ischt s Ballett a heefischa Kunschtform, bsonders ausprägt enFrankreich. Deet geit’s au Ballett-Eilaga en vrschiideneTrageeda, doils mit ond doils ohne Gsang. Em 18. Jôhrhondert fend-mr s Ballett en dr franzeesischa Opr, ond zwar en de sognannde „Intermedien”. Dô drondr vrstôht-mr Eilaga, wo zonägscht amôl ibrhaupt nix mit dr eigentlicha Handlong zo doa hend. So nôch ond nôch vrselbschdendigt sich s Ballett ond mausret sich zo-ra oigastendiga Kunschtform, wo oft an ganza Ôbed ausfillt.
De erschde ganz grauße Ballett entstandet em 19. Jôhrhondert, zom Beischbiil 1841 em Adolphe Adam sei „Giselle“, 1870 em Léo Delibes sei „Coppélia“. So om dui Zeit rom keimt au enRussland a bedeidenda Ballett-Kuldur, bsonders mit „Schwanensee“ ond „Dornröschen“, boide mit dr Musik vomPeter Tschaikowski. Em friha 20. Jôhrhondert setzt dr Sergei Djagilew kinschtlerische Schwerponkt, zerscht en Russland ond schbätr au außerhalb vo seira Hoimet. Dr sell regt vrschiidene Kombonischda drzua ôô, Ballett-Musika zo schreiba, zom Beischbiil sein Landsmôô Igor Strawinski ond da Franzosa Maurice Ravel. 1911 grendet dr Djagilew z Paris d „Ballets Russes“, reist mit sellra Trubbe en ganz Eiropa rom ond leest ibrall Begeischtrongsstirm aus. So kommt’s, dass sich dui Ballett-Konscht em Lauf dr Zeit au en soddiche Lendr etabliira kôô, wo vôrher dô drmit et viil am Huat ghet hend, zom Beischbiil enEngland, enDeitschland ond en deUSA.
Em alemannischa Schbrôchroom erleabt s Ballett a bsondra Bliadezeit nôch-emZwoida Weltkriag durchs Schaffa vom briddischa ChoreografaJohn Cranko am Wirdabergischa Staatstheatr enStuegert.
A Danz-Paar en dr tipischa Koschdimiirong vo-ma klassischa Ballett.
AAbstrakts Ballett hôt koi Thema ond koi Handlong, ischt also s Gegastick vo-maHandlongsballett.
ABacchanal ischt a ganz ausschweifends Ballett, also a wahra Danz-Orgie.
AlsBallerina bezeichnet mr jede Solischdin vo-ma Ballett. S mennliche Gegastick isch drBallerino.
AlsBatterii bezeichnet mr s Zammaschlaga vo de Fiaß en dr Luft.
DChoreografii isch d Ausformong vo ma ganza Ballett durch-anChoreografa oder aChoreografin. Eigentlich bedeidet des Wort „Danzschrift“.
ADanse d’amour ischt a Liibesdanz.
Danse infernale = Helladanz
Danse macabre = Todadanz
Danse sacrale = Kult-Danz
AGala ischt a bsondrs feschtlicha Ballettuffiirong mit gmischde Programm, wo sich d Ballett-Kompanii so richdig austoba kôô.
ZomCorps de ballet gheeret älle Denzerenna ond Denzer, wo koi solischdischa Uffgab hend.
AHandlongsballett ischt – wia dr Nama scho sait – a Ballett, wo a Gschicht vrzehlt, also s Gegadoil vo-maAbstrakda Ballett. Dô drbei isch dui Handlong oft dr klassischa Litradur entnomma, so zom Beischbiil bei de Ballett „Romeo und Julia“, „Don Quichotte“ ond „Die Kameliendame“.
ALibreddo vrzehlt d Gschicht vo-ma Handlongsballett. Dô drnôch isch’s d Uffgab vom Choreografa, dui Gschicht en d Danzschridd omzosetza.
DNotazioo ischt a Methode, wo mr de vrschiidene Denz vom Ballett schriftlich feschthalda kôô, so wia d Noda vo-ra Kombosizioo. En Deitschland hôt sich d „Benesh-Notation“ durchgsetzt, benannt nôch de Englender Rudolf ond Joan Benesh, wo en de 50-er Jôhr vom ledschda Jôhrhondert des Vrfahra entwicklet hend.
APas de deux ischt a Danz vo zwoi Persona, meischdens vom-a Môô ond ara Frau.
Vo-maPas de trois schwätzt mr, wenn drei Leit an Danz uffiiret.
Bei-maPas de quatre send’s viir Persona. So gôht’s noh weidr mit… cinq (fenf),… six (sechs),… sept (siiba),… huit (acht) ond… neuf (nai). Wenn meh wia nai Persona uff dr Bihne danzet, hoißt mr’sPas d‘ensemble.
