S Aostatal liejt én deWeschtalpe un ésch eini vun de extremschti Làndschafte vun Europa: s ésch ringsuem vun 4.000er uemstellt. Ém Weschte fàngts glich mét’mMont Blanc (it.: Monte Bianco – heechscht Beri vun Frànkrich, Italie, de Alpe un’m weschtliche Europa) àn, ém Norde ésch de Alpehöiptkett mét de gross Beri vun de Wallisr Àlpe un ém Süde sMassiv vumGran Paradiso. Ém Nordoschte wurd s Tàl vum Massiv vumMonte Rosa (d heechscht Beri vun dr Schwiz) àbgsperrt. Numme ém Südoschte effnet sich s Tàl zuerPo-Ebeni.
De Region Aoschta gheert zuem frànkoprovenzalisch odr arpitanisch Sproochruum, wie öi noch éwwr fàscht de gànz Weschtschwiz (Romandie),Savoye un sRhonelànd fàscht bisLyon un noch én Frànkrich deDauphiné én deprovenzalisch Alpe geht. Etwa analog zuer Schwiz – àwwr àndrscht àls Savoye – hets emol Frànzeesch offiziell àls Amtssproch gwählt. Àls e Bsitz vun de spätereKünnijevun Italie éschs àwwr mét’r Grindung vum italianischNationalstaat e Teil devun wore. So éschs hit offiziell e mehrsproochig Region.
Amtssprooche sin Italienisch un Franzeesch – offiziell glichgstellt. Diss ésch selbsch én de italienischVerfassung mét de doppelsproochigi Version Valle d’Aosta/Vallée d’Aoste vrànkert. Alli effentlichi Ämter, öi bim Gericht, muen de Zweisproochigkeit reschpektire. Én d Schuel hàn Italienisch un Frànzeesch de namligi Wart. So müen de Schélr bim Bac ém Aoschtatal e Italienisch- un e Franzeesch-Examin màche. – Diss ésch de Theorii.
ESondage (Uemfröj) vun deFondation Emile Chanoux mét dr Fröj nooch dr Muedrsprooch, het àwwr gezeigt, ass de italienisch Sprooch dominéert un numme noch e Teil vun d Bevelkerung zuer tràditionell Volikssprooch, de valdostanisch Form (Dialekte) vum Arpitànische (öi frànzeeschpatois gnennt), steht. Franzeesch wurd drgeje umgangssproochli küm brüücht.
Aosta tiif ém Tàl – Blick vun Norde
Én dr Region lewe àwwr nit numme Romane – s Aoschtatal gheert öi zue de alemànnischsproochigi Gejende. Ém eschtlichschte Sittetàl, ’mLystal, gits e pààr Derfr métWalser-Bevelikerung (wii én Noochberstälr ém Piemont):Greschonei unEischeme, bis in dr erscht Hälft vum 20. Johrhundert öiGoabi. F’r dii klein Sproochgmeinschaft ésch én däm Tal Ditsch ko-offiziell. De alemànnisch-Valdostanr heissi ihri SprochTiitsch (Greschonei) oderTöitschu (Eischeme).
E physisch Kàrt vum Tàl
Untr’mFaschismus untr’mBenito Mussolini sin àlli Gemeindenàmmeitalianiséert wore, àwwr nooch’mWaltkriej sin se wédr én’r àlt frànzeesch Form reoffizialiséert wore. De italienische „Iwwrsetzunge“ sin, anderscht àls zeSüdtirol, àbgschafft wore. Numme d Hoiptstàdt tràjt newwe’m-e frànzeesche öi de italienisch Nàmme.
