Zimbabwe, amptelik dieRepubliek Zimbabwe (Engels:Republic of Zimbabwe), is 'nlandingeslote land geleë inSuider-Afrika en begrens deurZambië in die noordweste,Mosambiek in die noordooste,Suid-Afrika in die suide enBotswana in die suidweste. Die land het eers asSuid-Rhodesië, 'nBritse kolonie, bekendgestaan en van 1965 af asRhodesië, genoem náCecil John Rhodes. In 1965 het Suid-Rhodesië eensydig sy onafhanklikheid verklaar en in 1970 'nrepubliek geword. Ná 'n jare lange vryheidsoorlog en daaropvolgende onderhandelinge het Rhodesië in 1980 amptelikZimbabwe-Rhodesië geword en aansluitend die Republiek Zimbabwe.
Zimbabwe beslaan 'n oppervlakte van 390 757 km² en het 'n bevolking van 17 150 352 in 2024 gehad. Diehoofstad en grootste stad isHarare, tot 1980 Salisbury. 'n Ander belangrike stad isBulawayo.[4] Zimbabwe is 'n multi-etniese land en dieMashona is die belangrikste inheemseetniese groep, gevolg deur dieNdebeles. Dié land het 16amptelike tale, waaronderEngels,Shona enNoord-Ndebele die mees verspreide tale is. Daarmee het Zimbabwe meer ampstale as sy suidelike buurland Suid-Afrika wat twaalf ampstale tel.
Op 15 November 2017, na een jaar se protes teen sy regering asook Zimbabwe se vinnig dalende ekonomie, is Mugabe tydens 'nstaatsgreep deur dié land se gewapende magte onder huisarres geplaas.[11][12] Op 19 November 2017 hetZANU–PF Robert Mugabe gedwing om as partyleier af te dank en deur die voormalige adjunkpresidentEmmerson Mnangagwa vervang.[13] Op 21 November 2017 het Mugabe sy bedanking aangebied voordat die vervolgingsverrigtinge voltooi is.[14]
Etimologie
Die naam "Zimbabwe" is afgelei van 'nShona-term virGroot-Zimbabwe, 'nmiddeleeuse stad (Masvingo) in die land se suidooste. Daar is twee uiteenlopende teorieë oor die oorsprong van die woord. Volgens baie bronne is "Zimbabwe" afgelei vandzimba-dza-mabwe, vertaal uit Shona se Karanga-dialek as "huise uit klippe" (dzimba = meervoud vanimba, "huis";mabwe = meervoud vanibwe, "klip").[15][16][17] Die Karanga-sprekende Mashona leef rondom Groot-Zimbabwe in die huidigeMasvingo-provinsie. Volgens die argeoloogPeter Garlake is "Zimbabwe" 'n verkorte vorm vandzimba-hwe wat "eerbiedige huise" in die Zezuru-dialek van Shona beteken en gewoonlik na kapteins se huise of grafte verwys.[18]
Zimbabwe was voorheen bekend asSuid-Rhodesië (1898),Rhodesië (1965) enZimbabwe-Rhodesië (1979). Die eerste opgetekende gebruik van "Zimbabwe" as 'n nasionale term dateer uit 1960 op 'n muntstuk deur die swart nasionalis Michael Mawema,[19] wie se Zimbabwe National Party die eerste was wat in 1961 die naam gebruik het.[20] Die term "Rhodesië" – afgelei vanCecil Rhodes se van, die primêre aanstigter van Britse kolonisasie in die gebied – is deur Afrikanasionaliste as onvanpas beskou weens sy koloniale oorsprong en konnotasies.[19]
Volgens Mawema het swart nasionaliste in 1960 vergader om 'n alternatiewe naam vir die land te kies en name soos "Matshobana" en "Monomotapa" voorgestel, voordat sy voorstel "Zimbabwe" geseëvier het.[21] Dit was aanvanklik onduidelik hoe die gekose term gebruik sou word – Mawema het in 'n 1961-letter die naam "Zimbabweland" gebruik[20] – maar "Zimbabwe" was teen 1962 genoegsaam gevestig om die swart nasionalistiese beweging se algemene voorkeurterm te word.[19]
Soos baie name van Afrikalande wat tydens dieKoue Oorlogonafhanklik geword het, isZimbabwe 'n etnies neutrale naam. Dit is debatteerbaar tot watter mate Zimbabwe, wat meer as 80% homogeen Shona is en op verskeie maniere deur hulle oorheers word, as 'n volkstaat beskryf kan word.[22] Die grondwet erken 16 tale, maar slegs twee van hulle op nasionale vlak, naamlik Shona en Engels. In teenstelling metNoord-Ndebele word Shona algemeen aan skole onderrig. Boonop het Zimbabwe nog nooit 'n nie-Shona-staatshoof gehad nie.[22][23]
Fisiografies
Kaart van Zimbabwe
Zimbabwe beslaan 'n gedeelte van die grootplato in Suider-Afrika. Die hoëveld met 'n lengte van 1 525 meter het twee hoofriviere, naamlikZambezi in die noorde enLimpopo in die suide. DieKaribameer is net stroomaf van dieVictoria-waterval in die Zambezi op die grens metZambië en is een van die grootste mensgemaakte mere in die wêreld.
Die Zimbabwe-voël is die nasionale simbool van Zimbabwe
Die ontwerp van Zimbabwe se huidige vlag is op 18 April 1980 aanvaar. Die vlag van Zimbabwe het sewe horisontale bande groen, goud, rooi, swart, rooi, goud, groen en 'n swart omlynde wit driehoek met 'n rooi vyfstralige ster en 'n goue voël.
Elkeen van die bande het 'n simboliese betekenis. Groen versinnebeeld dieflora ennatuurlike hulpbronne van Zimbabwe, goud versinnebeeld die rykdom aanminerale, rooi simboliseer diebloed wat tydens die vryheidstryd vergiet is, swart versinnebeeld dieswart bevolking, die wit driehoek simboliseer dievrede en die "pad vooruit", die rooi ster versinnebeeld dieinternasionalisme en vrede, maar weerspieël ook diesosialistiese oortuigings van die regerende party. Die "Zimbabwe-voël" is ontleen aan 'n afbeelding uit die bouvalle van die geskiedkundige stadGroot-Zimbabwe en dien tans as Zimbabwe se nasionale embleem.
Klimaat
Zimbabwe lê in 'n tropiese klimaat en het gemiddelde temperature van 15,6 °C in diewinter en 21,1 °C in diesomer. Die gemiddeldereënval vir Zimbabwe is 890 mm vir die hoëveld en 610 mm vir die middelveld.
Die vroeë geskiedenis van die KoninkrykMonomotapa (wat eintlik "Heer van die Myne" beteken) is onbekend; dit het reeds sedert dieMiddeleeue bestaan. Naas die hoofstad Groot-Zimbabwe met sy ringmuur, tempel en tweeverdiepinghuise wat uit stene gebou is, was daar honderde dorpe waarvan sommige ook 'n stadskarakter getoon het.Landbou, veeteelt enmynbou was dieekonomiese fondament van die ryk. Danksy diegoudmynbou kon diekoninkryk handel metArabiere,Perse enEthiopiërs dryf. Goud,ivoor enslawe is teenspeserye,yster,sout en ander Oosterse ware geruil. Met die agteruitgang van die goudmynbou het die mag van die konings verswak; 1607 moet hulle die myne aan diePortugese afstaan. 1629 het die koninkryk 'nvasalstaat vanPortugal geword. Die Portugese begin ookkoper,yster,lood entin te ontgin en het landbou op grootplase bedryf. Na die ondergang van die ryk in die 18de eeu het dit tussen 1889 en 1890 Britse koloniale besit en 1923 'n deel van Suid-Rhodesië geword.
Rhodesië
Ian Smith in 1975
Suid-Rhodesië,Noord-Rhodesië (die huidige Zambië) enNjassaland (die huidigeMalawi) is in 1953 as dieSentraal-Afrikaanse Federasie verenig, wat tot 1963 bestaan het. Die blanke regering van Suid-Rhodesië, onder leiding van eerste ministerIan Smith het in 1965 onafhanklikheid verklaar, maar dit is nie deur dieVerenigde Koninkryk en dieVerenigde Nasies erken nie. Ten spyte van die instel van politieke en ekonomiese sanksies kon Rhodesië sy onafhanklike status in stand hou.
In 1970 het Rhodesië 'n republiek geword. Die regering het in 1971 'n ooreenkoms met die Verenigde Koninkryk gesluit wat die erkenning van onafhanklikheid en die invoering van algemene stemreg ten doel gehad het.
Die swart opposisie, wat veral uit die bevrydingsbewegingsZANU enZAPU bestaan het, het in die tydperk tussen 1973 en 1980 'n gewapende stryd teen die blanke regering gevoer. Alhoewel daar reeds in 1975 gesprekke oor 'n nuwegrondwet gevoer en in 1979 'n swart regering onder biskop Muzorewa gevorm is, het 'n algemene verkiesing eers in 1980 plaasgevind. Zimbabwe het daarna onder leiding van die eerste ministerRobert Mugabe onafhanklik geword.
Zimbabwe
Robert Mugabe in 1982
Die politieke situasie was tydens die laaste jare van Robert Mugabe se presidentskap onstabiel. Die onderdrukking van die opposisiepartye, die onteiening van blanke boere en die sloping van krotbuurte en stadswyke, waar inwoners verdink is om aanhangers van die opposisie te wees, is in die buiteland met skerp kritiek bejeën. Terwyl die Suid-Afrikaanse regering die régime in Harare met lenings gesteun het, is Zimbabwe deur die Amerikaanse regering onder die tirannieë van die wêreld gereken.
Zimbabwe seinflasiekoers was in Julie 2007 met 4 500% die hoogste ter wêreld.
Diplomatieke missies van Zimbabwe in die buiteland
Die buitelandse betrekkinge van Zimbabwe fokus op nou bande met dieVolksrepubliek China[24] enSuid-Afrika. Zimbabwe het bilaterale betrekkinge met verskeie lande. Ná Ian Smith se eensydige onafhanklikheidsverklaring van die Verenigde Koninkryk in 1965 is Rhodesië se diplomatieke teenwoordigheid dramaties regoor die wêreld teruggerol. Teen die tyd van die Lancaster House-ooreenkoms in 1979 het Rhodesië slegs verteenwoordigende kantore inLonden,Bonn,Pretoria,Washington, D.C. enTokio gehad. Sendings inMaputo (destyds Lourenço Marques) enLissabon is in 1975 gesluit ná die Angelier-rewolusie inPortugal. Onder Robert Mugabe het Zimbabwe 'n nuwe buitelandse beleid gevoer wat nouer saamwerk met Afrika-, Oosblok- enOnverbonde-lande. Die hoofstad van die land, Harare, huisves tans 51 ambassades. Verskeie ander lande het ambassadeurs van ander hoofstede, veral Pretoria enAddis Abeba, geakkrediteer.
Zimbabwe word administratief onderverdeel in agt provinsies en twee stede met provinsiale status, Harare en Bulawayo. Die provinsies word verder onderverdeel in 59 distrikte en 1 200 munisipaliteite (sogenaamdewards) wat elk uit 'n aantal nedersettings bestaan.
Infrastruktuur
Energiebedryf
Die internasionale lughawe in Harare
Sowat 'n derde van Zimbabwe se elektrisiteit word in waterkragsentrales opgewek waarvan die Karibadamprojek die bekendste en belangrikste is. Toe dit in 1960 beplan is, was dit die grootse hidroëlektriese aanleg ter wêreld. Termiese kragsentrales voorsien in die res van die land se kragbehoefte.
Spoorweë, pad- en lugvervoer
Zimbabwe se nasionale spoorweë bedryf een van die gevorderdste netwerke inAfrika suid van die Sahara met 'n totale lengte van sowat 2 700 km, waarvan sowat tien persent geëlektrifiseer is. Dit word aangevul deur 'n uitgebreide padnetwerk waarvan 'n vyfde geasfalteer is. Harare se internasionale lughawe verbind die land met bestemmings in Afrika en oorsee. Die nasionale lugvervoernetwerk verbind die grootste stedelike sentra met mekaar.
Cara Black (saam met haar Amerikaanse dubbelspeelvennootLiezel Huber) enKevin Ullyett (saam met die SweedseJonas Björkman) was van die bestes ter wêreld in tennisdubbelspelkompetisies. Nog beter bekend is egter die uitstekende swemmerKirsty Coventry, wat met haar Olimpiese oorwinnings in2004 en2008 'n volksheldin en baken van hoop vir haar land geword het; sy het aan Zimbabwe al twee goue medaljes op Olimpiese Spele besorg, die enigste ander was deur die nasionale vroueveldhokkiespan tydens dieOlimpiese Somerspele 1980 inMoskou.
↑19,019,119,2(en)Joost Fontein (September 2006).The Silence of Great Zimbabwe: Contested Landscapes and the Power of Heritage (1ste uitg.). Londen: University College London Press. pp. 119–20.ISBN978-1-84472-123-8.
↑20,020,1(en)Sabelo J. Ndlovu-Gatsheni (2009).Do "Zimbabweans" Exist? Trajectories of Nationalism, National Identity Formation and Crisis in a Postcolonial State (1ste uitg.). Bern: Peter Lang AG. pp. 113–14.ISBN978-3-03911-941-7.
.svg)
