Sleeswyk-Holstein vorm in geografiese opsig die suidelike gedeelte van die skiereilandJutland (Duits:Jütland, Deens:Jylland) en word omsluit deur die Noordsee in die weste, die Oossee en Mecklenburg-Voorpommere in die ooste, Hamburg en Nedersakse in die suide en Denemarke in die noorde.
Die belangrikste landskappe in wes-oostelike-rigting is die Marsch, die Geestland en die Oostelike Heuwelland. Die ooskus word deur fjorde en baaie in die kleiner skiereilande Angeln, Schwansen, Deense Wohld en Wagrien verdeel. Die grootste rivier is die Eider, terwyl die Bungsberg met 'n hoogte van 168 meter bo seevlak die hoogste bergspits is.
In histories-politieke opsig bestaan Sleeswyk-Holstein sedert meer as 1 000 jaar uit die twee landsdele Sleeswyk en Holstein wat deur die riviere Eider en Levensau van mekaar geskei word. Hierdie twee riviere het tot by die jare 1806 en 1864 ook die noordelike grens van dieHeilige Romeinse Ryk en later dieDuitse Bond gevorm. Die hertogdom Lauenburg is in 1876 by Sleeswyk-Holstein ingelyf, terwyl dieHansestadLübeck danksy 'n ruilooreenkoms by die gebied ingesluit is nadat die Holsteinse stede Altona en Wandsbek met die Wet oor Groot-Hamburg in 1937 by Hamburg ingelyf is.
Sleeswyk-Holstein behels 189 natuurbewaringsgebiede en 275 sogenaamdeLandschaftsschutzgebiete ("Landskapsbewaringsgebiede") met 'n totale oppervlakte van 2 000 vierkante kilometer (waarvan sowat 1 600 vierkante kilometer see- en waddeseegebiede). Naas vyf natuurparke in die binneland is ook die grootste nasionale park inSentraal-Europa, die Nasionale Sleeswyk-Holsteinse Waddeseepark, in die deelstaat geleë.
Ná die laaste kouetydperk het jagters en versamelaars hulle in Sleeswyk-Holstein gevestig. Vanaf 4000 v.C. het akkerboere die gebied begin koloniseer wat tussen 3500 en 2800 v.C. 'n groot aantal megalietstrukture gebou het. Net sowat 100 van hierdie monumente het bewaar gebly. Die sogenaamde Ossepad, 'n belangrike handelsroete vir vee uit Noord-Jutland, het vermoedelik reeds sedert dieBronstydperk bestaan.
In die tyd van die groot volksverhuisings het talleGermaanse stamme die gebied verlaat. So het die Angele tussen die 3de en 5de eeu uit die gelyknamige streek noord van die Schlei-rivier naGroot-Brittanje geëmigreer waar hulle met ander Germaanse stamme tot die Angel-Saksiese volk verenig en groot dele van dieKeltiese eiland verower het. Hulle sou die naamgewers vir die latereEngeland word. Sleeswyk-Holstein was in hierdie periode yl bevolk.
Ná die Angelse emigrasiegolf hetDeense en Jutlandse setlaars hulle in die gebied gevestig. Omstreeks 770 het hulle die hawestadHaithabu gestig en die Danewerk (Deens:Danevirke) gebou, 'n magtige beskermingswal teen Saksiese aanvallers uit die suide. Tussen 768 en 811 is die heidense Noord-Germane verskeie kere in gevegte met Frankiese magte gewikkel sodat die wal steeds verder uitgebou is. Eers in 811 is 'n vredesooreenkoms gesluit waarin die Eider-rivier as grenslyn tussen Denemarke en dieFrankiese Ryk bepaal is.
Gedurende dieWiking-tydperk (omstreeks 800–1050) en die Middeleeue (1050–1500) was die handelstad Haithabu (Deens:Hedeby, Duits:Haddeby) en die stad Schleswig (Deens:Slesvig) die mees suidelike nedersettings in die Koninkryk Denemarke. Hulle was in die grensgebied tussen Denemarke en die Saksiese enSlawiese gebiede in die suide geleë.[6]
Argeologiese opgrawings het die destydse nou bande metSkandinawië bevestig, terwyl ook die huidige plekname noord van die Eiderrivier dikwels van Deense oorsprong is. Die weste van Holstein tussen die Eider en die benedeloop van dieElbe is deur Noord-Albingiese Saksers bewoon wat ná die Saksiese Oorloë vanKarel die Grote dieFrankiese gesag oor die gebied aanvaar het. Esesfeld naby Itzehoe het in die vroeë 9de eeu as militêre buitepos van die Frankiese Ryk gedien, terwyl Hamburg in die Laat-Karolingiese periode as die eerste biskopsetel noord van die Elbe ontstaan het.
Die ooste van Holstein en Wes-Mecklenburg is deur die SlawieseAbodrite (soms ook Obodrite genoem) bewoon; die grenslyn (Latyns:limes Saxoniae) tussen hul gebied en die Saksers het vanuit dieKieler Förde (Kielse Fjord) in suidelike rigting tot by die Elbe geloop. Die Abodrite het deel uitgemaak van die Elbe- en Oossee-Slawiese volke wat by die Polabo-Pomoraniese taalgroep gereken word.[7] Net soos die oorspronklik Deense taalgebied van die noorde sy Skandinawiese name bewaar het, word ook Oos-Holstein in toponimiese opsig deur 'n groot aantal Slawiese plekname gekenmerk. Tydens die Slawiese periode tussen omstreeks 700 en die Duitse kolonisasie in die middel van die 12de eeu het die Slawiese dorpe en versterkings vanOldenburg, Ou-Lübeck en Ratzeburg 'n belangrike rol as Slawiese sentra gespeel.
Die weskus van Sleeswyk-Holstein noord van die Eider is deur Noord-Friese bewoon wat hul taal tot vandag op 'n aantal eilande en in dorpe op die vasteland bewaar het. Vanweë dieMiddeleeuse taalsituasie – met Oud-Fries (Noord-Fries) in die noordweste, Oud-Deens in die noorde, Oud-Saksies in die suide en Oud-Polabies in die ooste – vergelyk die destydse Sleeswyk-Holstein met die huidigeSwitserland.[8] In handelsentrums soos Haithabu is ook ander tale gebesig, terwyl Latyn as kerktaal gedien het. In die loop van die Middeleeue het Middelnederduits in die gebied geleidelik begin uitbrei, net soos Duitse plekname.
Sleeswyk-Holstein het 'n bevolking van 2,92 miljoen en is met 'n bevolkingsdigtheid van 185 inwoners per vierkante kilometer op vyf ná die ylste bevolkte deelstaat van Duitsland. Daar is sowel 'n Deense asook 'n Noord-Friese minderheid in die landsdeel Sleeswyk. Die histories inheemse bevolking is van Nedersaksiese, Jutse en Noord-Friese afkoms. Ná dieTweede Wêreldoorlog was Sleeswyk-Holstein egter die Duitse deelstaat met die grootste aandeel van vlugtelinge uit dieRussies- enPools-besette Duitse oosgebiede, veral uit Agterpommere enOos-Pruise. In die tydperk tussen 1939 en 1949 het die bevolking met 1,1 miljoen gegroei.
Die bevolking is oneweredig oor die deelstaat versprei. Naas die groter stede, wat in administratiewe opsig selfregerende gebiede vorm, is die noordelike metropolitaanse gebied van Hamburg net soos die distrikte Pinneberg en Stomarn dig bevolk, terwyl die landsdeel Sleeswyk en die distrik Dithmarschen deur 'n baie lae bevolkingsdigtheid gekenmerk word.
Vanweë sy afgeleë geografiese ligging en stadiger ekonomiese groei is die persentasie buitelanders die laagste van alle Duitse deelstate. Driekwart van die sowat 140 000 buitelanders is Europeërs en 22 persent van alle buitelanders is in die ou lidstate van dieEuropese Unie gebore. Die grootste groepe buitelanders is Turke (42 000) en immigrante uit die voormaligeJoego-Slawië (14 000).
Sleeswyk-Holstein is die enigste deelstaat in Duitsland waar die Duitssprekende meerderheidsbevolking, twee nasionale minderhede – Deens- en Noord-Friessprekendes – en een volksgroep – Sinti enRoma met Duitse burgerskap – naas mekaar leef. Die deelstaat was die eerste in Duitsland wat in 1988 'n spesiale amptenaar benoem het wat na die belange van etniese minderhede omsien.
Die uitslae van die referendum wat in 1920 gehou is
Sedert die Pruisiese oorwinning in die oorlog teen Denemarke in 1864 en die insluiting van Noord- en Suid-Sleeswyk byPruise is daar 'n inheemse Deenssprekende minderheid in die landsdeel Suid-Sleeswyk. Ná dieEerste Wêreldoorlog is in 1920 'n referendum oor die staatkundige toekoms van dié gebiede gehou waarin die meerderheid van die bevolking van Noord-Sleeswyk ten gunste van Denemarke gestem het, terwyl die meeste bewoners in Suid-Sleeswyk hulle ten gunste van Duitsland uitgespreek het.
Die huidige beleid ten opsigte van die Deenssprekende minderheid baseer sowel op nasionale asook op deelstaatvlak op die Bonn-Kopenhaagse Verklarings van 1955 waarvolgens enigiemand, wat homself as "Deen" beskou, deur die owerheid as sulks erken word sonder dat hy enige bewys vir sy etniese afkoms moet lewer. Dieselfde geld vir Duitssprekendes in Denemarke. Volgens artikel 5 van die Sleeswyk-Holsteinse grondwet erken die deelstaat die Deenssprekende minderheid en bevorder hulle belange. Vandag is daar 50 000 inwoners met Duitse burgerskap wat dieselfde waardes en tradisies deel soos die Deense bevolking van Denemarke, asook sowat 6 000 Deense burgers (sogenaamde Ryksdene).[9]
Die meeste Deenssprekendes is in die grensstadFlensburg, in die administratiewe distrikteNoord-Friesland en Schleswig-Flensburg asook in die noordelike deel van Rendsburg-Eckernförde saamgetrek. In Flensburg en sommige kleiner nedersettings beloop die aandeel Deenssprekendes tot twintig persent.
A.P. Møller-Skolen in Schleswig is 'n Deensmedium-hoërskool
Die belangrikste sambreelorganisasie vir kulturele belange, veral die handhawing en bewaring van die Deense taal in Suid-Sleeswyk, is dieSydslesvigsk Forening (SSF) met 13 500 lede. Die sekretariaat-generaal van die SSF is in Flensburg (Deens:Flensborg) gesetel. Ander Deense verenigings met 'n groot verskeidenheid doelwitte is met die SSF geassosieer. Die SSF organiseer referate, klassieke en volksmusiekkonserte, toneel-, ballet- en opera-opvoerings, ekskursies, besigtigings en tentoonstellings en verseker sodoende dat die Deense taal, kultuur en tradisies in Suid-Sleeswyk lewendig gehou word.
Van sentrale belang vir die bewaring van Deens is die privaatskoolstelsel met 48 laer en hoërskole, 'n koshuisskool en 'n gimnasium (met altesaam 5 700 leerders) met Deens as onderrigmedium wat deur dieDansk Skoleforening for Sydslesvig (Deense Skoolvereniging vir Suid-Sleeswyk) onderhou word. Hierdie vereniging sien ook na die opvoedkundige belange van volwassenes om. Daar is 55 crèches vir sowat 1 900 Deenssprekende kinders.
Flensborghus in Flensburg dien as administratiewe en kulturele hoofkwartier van die Deenssprekende minderheid
'n Verskeidenheid organisasies neem die belange van Deenssprekendes, maar ook alle ander belangstellendes waar, waaronder kultuur, politiek, kleuterskole, onderwysinstellings, jeug, sport, biblioteke, perswese, gesondheid- en bejaardesorg en godsdiens.
Die jeugorganisasieSydslesvigs Danske Ungdomsforeninger ("Deense Jeugverenigings van Suid-Sleeswyk") dien as sambreelorganisasie vir 75 selfstandige jeug- en sportverenigings met altesaam 12 500 lede en onderhou twaalf jeugsentrums. DieDansk Central-bibliotek for Sydslesvig behels die hoofbiblioteek in Flensburg, vier filiale in groter nedersettings asook twee busbiblioteke, 'n argief en 'n navorsingsinstelling.
Die Deense Luthers-Evangeliese Kerk (Danske Kirke i Sydslesvig) het 24 predikante in byna veertig gemeentes met 6 600 lidmate. Die tweetalige dagbladFlensborg Avis het 'n oplaag van sowat 5 500 eksemplare. Die Deense minderheid word ook op politieke vlak deur sy eie party, dieSüdschleswigscher Wählerverband (SSW), met raadslede op munisipale vlak en drie afgevaardigdes in die Sleeswyk-Holsteinse parlement in Kiel verteenwoordig. In Junie 2012 het die SSW, wat sowat 3 700 lede het, geskiedenis geskryf as die eerste politieke party van 'n etniese minderheid wat op deelstaatvlak deel van 'n koalisieregering geword het.
DieSydslesvigsk Forening onderhou sy eie inligtingskantoor vir die uitruil van idees en menings met afgevaardigdes en mediaverteenwoordigers by die Deense parlement, die Folketing, inKopenhagen.
Die oudste beskikbare historiese bronne verwys na die Noord-Friese as bewoners van die Noordseekusgebiede. Noord-Friesland was vanaf die tyd van die groot volksverhuisings 'n tydelik onbewoonde streek, terwyl dieFriese taalgebied in die vroeë Middeleeue vanaf dieRynmonding tot by dieWeser-rivier in die huidige Nedersakse gestrek het.
Vermoedelik het die eerste Friese setlaars hulle reeds in die 7de en 8ste eeu in enkele streke van Noord-Friesland gevestig. Vanaf die 11de eeu het setlaars ook begin om die laagliggende kusgebiede te koloniseer. Die ou Noord-Friesland het uit 'n aantal administratiewe geweste bestaan wat 'n losse verbond gevorm het. Net soos die hele Sleeswyk-Holstein het Noord-Friesland tot in 1864 deel uitgemaak van Denemarke. Dit het daarna Pruisies geword en is in 1871 saam met Pruise by dieDuitse Keiserryk ingesluit.
Fries is geen Duitse dialek nie, maar 'n selfstandige taal wat saam metEngels,Nederlands en Duits by dieWes-Germaanse taalgroep gereken word. Daar is drie taalvariante:Wes-Fries in dieNederlandse provinsieFriesland met sowat 400 000 moedertaalsprekers,Oos-Fries (wat in sy oorspronklike taalgebied,Oos-Friesland, lankal uitgesterf het, maar buite dié gebied nog in die Saterland, 'n streek in die deelstaat Nedersakse, deur sowat 2 000 moedertaalsprekers gepraat word, sienSaterfries) en Noord-Fries. Noord-Fries word tans in die noordwestelike kusgebiede van Sleeswyk-Holstein en op die eilandHelgoland deur byna 10 000 moedertaalsprekers gepraat.
Die Noord-Friese taalgebied in Sleeswyk-Holstein dek onder meer die westelike deel van die distrik Noord-Friesland asook die eilandeSylt,Föhr,Amrum, enkeleHalligen-eilande en Helgoland. Noord-Friese moedertaalsprekers is veral in die dorp Risum-Lindholm op die vasteland en die westelike dele van die eiland Föhr saamgetrek. Eiland- en Vastelandse Noord-Fries vorm twee dialekgroepe binne die Noord-Friese taal.
Vanaf die vroeë 19de eeu is Noord-Fries as skryftaal gebruik en woordeboeke, grammatikas en talle literêre werke vir die hoofdialekte gepubliseer. In die skooljaar 2009/2010 was Noord-Fries 'n taalvak in 17 skole (veral laerskole). Die universiteite van Kiel en Flensburg bied eweneens Fries as studievak aan. Die Noord-Friese Woordeboekkantoor in Kiel stel leksikale werke vir wetenskaplike en privaat gebruikers saam.
Fries geniet intussen ook in die openbare lewe weer meer aandag. Munisipaliteite mag sedert 1997 tweetalige straatborde gebruik, terwyl ook huwelikseremonies en enkele kerkdienste in Fries aangebied word.
Die belange van die Friese beweging in Noord-Friesland word deur 'n aantal verenigings waargeneem waarby dieFrasche Rädj ("Friese Raad") as sambreelorganisasie fungeer. DieFrasche Rädj is 'n lidorganisasie van die Interfriese Raad, die gemeenskaplike sambreelorganisasie van Wes-, Oos- en Noord-Friese; die Raad van Minderhede, 'n vereniging van die vier inheemse minderhede van Duitsland; die Federalistiese Unie van Europese Volksgroepe en die Europese Buro vir Minder Gebruikte Tale.
Die belangrikste Friese verenigings vir die hele Noord-Friesland is dieNordfriesischer Verein (wat saam met sy geassosieerde verenigings sowat 4 800 lede het) en dieFriisk Foriining met 650 lede. DieNordfriisk Instituut in Bredstedt fungeer as sentrale wetenskaplike instelling vir die bevordering, navorsing en dokumentasie van die Friese taal, geskiedenis en kultuur.
Biikebrennen is 'n ou tradisie in Noord-Friesland en Denemarke
Jaarliks word op 21 Februarie op die eilande,Halligen en die vasteland (veral in die noorde) meer as sestigBiiken ('n soort vreugdevuur of vuurteken; vergelyk Engelsbeacon) gestook. Hierdie tradisie word algemeen as die "nasionale fees" van Noord-Friesland beskou. Sy oorspronge lê waarskynlik in ou vastydrituele waarmee vroeër die winter (of bose geeste) simbolies verdryf of die nuwe saad beskerm is. As lentefees vervang die tradisioneleBiikebrennen in Noord-Friesland en Denemarke ook die Paasvuur wat in ander dele vanEuropa gestook word.
Op die Friese eilande is metBiiken-vure later ook van walvisvangers plegtig afskeid geneem. Volgens 'n besluit van die Hansestede het vanaf 1403 geen walvisskip tussen 11 November en 22 Februarie die hawens verlaat nie.
Die fees is waarskynlik in die 19de eeu op die eiland Sylt vir die eerste keer op 'n bepaalde dag, naamlik 21 Februarie as die vooraand van Petridag, gevier nadat dit oorspronklik deur talle dorpe op verskillende datums waargeneem is. Op daardie dag het mense tradisioneel vergader om regspraak te hou, maar ook om fees te vier. Intussen het die Biiken-vure, wat deur die dorpsgemeenskappe gestook word, ook 'n soort toeristetrekpleister geword, en spesiale treine neem besoekers na die gasheerdorpe.
Tweetalige pleknaam op 'n straatbord in Niebüll (Noord-Fries: Naibel)
Terwyl Duits (Hoogduits) as amptelike taal dien, word Nederduits as streektaal en Deens, Fries en Romanes as minderheidstale erken. In sommige dorpe naby die Deense grens tussen Niebüll en Flensburg (Deens:Flensborg) word daarnaas ook Suid-Juts of Platdeens as omgangstaal gepraat.
In 2004 het die parlement van Sleeswyk-Holstein 'n wetsontwerp, dieFriisk Gesäts ("Friese wet"), goedgekeur waarvolgens Fries in die distrikte Noord-Friesland en op die eiland Helgoland in die distrik Pinneberg as tweede ampstaal ingevoer is. Die distrik Noord-Friesland maak tans byvoorbeeld gebruik van tweetalige straatborde.
Die suidooste van die deelstaat is tot by die 12de eeu deur Slawiese volke bewoon, en daar is nog steeds 'n aantal plekname van Slawiese oorsprong soos Lübeck, Laboe, Eutin, Preetz en Ratzeburg.
Sleeswyk-Holstein se ekonomie word deur klein- en middelgroot ondernemings met minder as 250 werknemers oorheers – sowat 99 persent van alle firmas in die deelstaat val in hierdie kategorie. Danksy dié ekonomiese struktuur is Sleeswyk-Holstein minder deur die globale finansiële krisis geraak, al het ook hier werkgeleenthede verlore gegaan.
'n Tweede kenmerk van die plaaslike ekonomie is die groot aandeel sektore wat sterk groei toon, waaronder geneeskundige tegnologie, maritieme bedrywe, voedselnywerhede, inligtings- en kommunikasietegnologie, masjienbou,hernieubare energie en gesondheidsorg. Die beroepsbevolking het in 2010 1,282 miljoen beloop.
↑(de) Von Freeden, Uta en Siegmar von Schnurbein:Germanica. Unsere Vorfahren von der Steinzeit bis zum Mittelalter. Uitgegee vir dieRömisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts. Augsburg: Weltbild 2007, bl. 368
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
