Rooi en groen blare in die lente.’n Bladwisselende boom in die winter.
’nSeisoen is ’n deel van die jaar wat gekenmerk word deur veranderings in dieweer,ekologie endagligure. Seisoene kom voor vanweë die jaarlikse wenteling van dieAarde om dieSon en diehelling van die Aarde serotasie-as met betrekking tot diewentelvlak.[1][2] In gematigde en poolstreke word die siesoene gekenmerk deur veranderings in die intensiteit van sonlig wat die Aarde se oppervlak bereik; dit kan meebring dat dierehiberneer of migreer en plante ’n rustyd binnegaan.
InNovember,Desember enJanuarie kry dieSuidelike Halfrond meer sonlig omdat dit na dieSon gedraai is. Dieselfde geld virMei,Junie enJulie in dieNoordelike Halfrond. Dit is die Aarde se ashelling wat meebring dat die Son in die somer hoër in die lug is en die stralingsenergie hoër is. Vanweë seisoenale agterstand is Desember, Januarie enFebruarie egter die warmste maande in die suide en Junie, Julie enAugustus in die noorde.
In gematigde en poolstreke word vier kalendergebaseerde seisoene gewoonlik erken:lente,somer,herfs enwinter.Ekoloë gebruik soms ’n model met ses seisoene vir gematigde streke wat "voorlente" en "laatsomer" insluit.
Die ses ekologiese seisoene.
Warm streke het twee of drie seisoene: ’n nat, droë en in sommigetropiese streke ’n koel of gematigde seisoen.
Seisoene hou soms besondere betekenisse in virlandbougemeenskappe, wie se lewe in ’n groot mate draai rondom die plant- en oestyd. Vroeër is dit dikwels metrituele gevier.
Die seisoene ontstaan vanweë die Aarde serotasie-as wat met ’n hoek van sowat 23,5º afwyk van die planeet sewentelvlak.[3]
Ongeag die tyd van die jaar het die Noordelike en Suidelike Halfrond altyd teenoorgestelde seisoene. Dit is omdat een kant van die Aarde altyd weg van die Son wys en die ander in die rigting van die Son. Vir sowat die helfte van die jaar (van omstreeks 20 Maart tot omstreeks 22 September), is die Noordelike Halfrond na die Son gedraai, met die maksimum invallende strale op omstreeks 21 Junie. Vir die ander helfte van die jaar is die Suidelike Halfrond na die Son gedraai en bereik dit die maksimum invallende strale omstreeks 21 Desember. Die twee tye wanneer die Son reg bo dieewenaar is, is diedag-en-nag-ewenings. Op daardie oomblik is die dag en nag ook ewe lank by die pole. Met die September-ewening word die dae langer in die Suidelike Halfrond en begin die lente, in die Noordelike Halfrond word die dae korter en begin die herfs.
Die uitwerking van die ashelling is merkbaar in die verandering in die lengte van die dag en die hoogte van die Son om 12:00. Die lae ligging van die Son in die winter beteken die invallende strale is oor ’n groter gebied van die Aarde se oppervlak versprei, en dus is die lig meer indirek en van ’n laer intensiteit. Dit en die korter dagligure veroorsaak die grootste deel van die temperatuurwisselings in die seisoene van albei halfronde.
In vergelyking met die Aarde se ashelling, dra ander faktore min by tot die seisoenwisselings. Die seisoene is nie die resultaat van byvoorbeeld die verskille in die afstand van die Aarde van die Son af vanweë syelliptiese wentelbaan, of eksentrisiteit, nie.[4] Die Aarde bereik syperihelium (die punt in sy wentelbaan die naaste aan die Son) in Januarie en syafelium (verste punt) in Julie. Dit het dus feitlik geen uitwerking op die seisoene in die Noordelike Halfrond nie.[5]
Wentelbaan-eksentrisiteit kan wel temperature beïnvloed, maar die uitwerking daarvan op die Aarde is klein en word teengewerk deur ander faktore; navorsing wys die Aarde as ’n geheel is eintlik effens warmer as dit verder van die Son af is. Dit is omdat die Noordelike Halfrond (wat dan somer het) meer grond het as die Suidelike Halfrond en grond makliker warmer word as water.[5]
Seisoenale weerwisselings hang ook af van faktore soos die nabyheid aanoseane of ander groot waterliggame, strome in die oseane, winde, enEl Niño en ander siklusse.
Intropiese ensubtropiese streke is daar ’n geringe wisseling in sonlig. Daar is egter ’n drastiese verandering inreënval vanweë wat genoem word dieintertropiese konvergensiesone. Wanneer dié sone noord van die ewenaar is, ondervind die tropiese gebiede in die Noordelike Halfrond hul nat seisoen en die gebiede in die Suidelike Halfrond hul droë seisoen. Die situasie word omgekeer wanneer die konvergensiesone na suid van die ewenaar beweeg.
In diesterrekunde, wat net die lengte van die dag in ag neem, is diesonstilstande in die "middel" van die onderskeie seisoene. Inmeteorologiese terme val die sonstilstande (of minimum en maksimum sonstraling) egter nie in die middel van die seisoene nie, maar tot sewe weke later vanweë seisoenale agterstand wat deur verskeie faktore veroorsaak word.
Enige plek noord van dienoordpoolsirkel of suid van diesuidpoolsirkel sal ’n tydperk in die somer ondervind dat die son nie ondergaan nie, en ’n tydperk in die winter dat die son nie opkom nie. Dit verskil van plek tot plek.
By die weermag- en weerstasieAlert, wat by 82°30′05″N en 62°20′20″W geleë is aan die noordpunt vanEllesmere-eiland,Kanada (sowat 830 km van die Noordpool af), begin die Son einde Februarie vir ’n paar minute per dag bo die horison uitloer. Dit klim elke dag hoër en bly langer bo die horsison; teen 21 Maart bly dit langer as 12 uur in die lug. Op 6 April kom die son op en bly sirkel bo die horison totdat dit eers weer op 6 September sak. Teen 13 Oktober is dit net sowat ’n uur en half bo die horison. Op 14 Oktober sak dit en kom nie weer op tot 27 Februarie nie.[6]
