Movatterモバイル変換

rechter 2bn. ‘zich aan de rechterkant bevindend’
Mnl.rechtre ‘zich aan de rechterkant bevindend’,rechterhant ‘rechterhand’ [beide 1240; Bern.],Mar het moet costen v rechter oghen ‘maar dat moet uw rechteroog kosten’ [1285; VMNW].
Vergrotende trap van hetbn. →recht 1 ‘juist’. In het Middelnederlands komt het woord in deze betekenis ook nog in de niet-vergrotende vorm voor:op har rechte scouder ‘op haar rechter schouder’ [1276-1300; VMNW],in de rechte hant van goesins molen ‘aan de rechterkant van Gosins molen’ [1291; VMNW]. Zie ook →rechts.

rechter³* [tegenover linker] {rechtre 1201-1250} oorspr. de derde nv. vanmiddelnederlandsrecht (vgl.rechts).

rechter 2 bnw. evenalslinker gevormd vanrecht, vgl. mnl.recht, mnd.recht, mhd.reht (zelden, nhd.recht), ne.right. De overgang van de bet. ‘richtig, passend’ > ‘rechts’ zal wel samenhangen met de betekenis van ‘het zich naar rechts wenden’ in cultus-handelingen, zoals het omschrijden van offerplaats of tempel.

Uit idg. tijd bevat het germ. een ander woord, dat waarschijnlijk in namen alsTeisterbant enTessel nog bewaard is, vgl. onfrank.tesewa v. ‘rechterhand’, ohd.zeso ‘rechts’, got.taihswa ‘rechts’, beantwoordend aan lat.dexter, gr.deksiós, oiersdess, oi.dákṣina-, alb.djathtë, osl.desnŭ, lit.dẽšinas: dit beschouwt men als een afl. van de idg. wt.*deḱ ‘nemen, opnemen, begroeten’, vgl. ohd.gizehon ‘in orde brengen’, oe.teohhian ‘menen, bepalen’,tēon ‘bepalen’ en lat.decet ‘het past’, gr.déchomai ‘neem aan’, oi.daśasyáti ‘bewijst eer’, oiersdech ‘de beste’ (IEW 190).

rechter II bnw., reeds mnl. naastrecht “id.” (=recht I). Voor ’t ontstaan van den-er-vorm vgl.linker. In dezelfde bet. mhd. (zelden)rëht (nhd.recht), mnd.rëcht, eng.right “rechter”. Een ouder synoniem is got.taíhswa, ohd.zëso “rechtsch”, onfr.tësewa v. “rechterhand”: ier.dess, lat.dexter, gr.dexiós, alb.djaϑtɛ, oi.dákṣiṇa-, obg.desnŭ (*desĭnŭ) “rechtsch”, lit.deszinė̃ “rechterhand”.

²regter s.nw.
Hou met die regterhand.
Uit verouderde Ndl.rechter (1620), 'n verkorting vanrechterhand, metrechter 'n verboë vorm vanrecht 'reg' (sien¹reg).

regter II: teenoorgestelde v.linker; Ndl.rechter (Mnl.rechter) is eint. verboë vorm v. Ndl./Mnl.recht, v.reg.

rechter ‘tegenover linker’ -> Negerhollands retu, rektǝ, regter ‘tegenover linker’.

1414. Laat de linkerhand niet weten wat de rechter doet,

d.i. ‘als gij aalmoezen geeft, geschiedde het zoo stil en onopgemerkt mogelijk.’ De spreekwijze is ontleend aanMattheus VI, 3: Maer als ghy aelmoesse doet, soo en laet uwe slincke [handt] niet weten, wat uwe rechte doet; Zeeman, 259; Laurillard, 63; Villiers, 74; fr.que votre gauche ne sache point ce que fait votre droite; hd.lasz deine linke Hand nicht wissen, was die rechte tut; eng.the left hand shall not know, what the right one does.

Zoek dit woord op in hetWNT, MNW, VMNW, ONW.