To jest wersja przejrzana tej strony
Na tę stronę wskazujeprzekierowanie z „Zygmunt August”. Zobacz też:Zygmunt August (dramat). Portret Zygmunta II Augusta w zbroi | |||
 | |||
 | |||
| Król Polski | |||
| Okres | od 1 kwietnia 1548[a] | ||
|---|---|---|---|
| Koronacja | 20 lutego 1530 | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Wielki książę litewski | |||
| Okres | od 1 kwietnia 1548[b] | ||
| Koronacja | 18 października 1529 | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Dane biograficzne | |||
| Dynastia | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
| Data i miejsce śmierci | |||
| Ojciec | |||
| Matka | |||
| Żona | 1.Elżbieta Habsburżanka | ||
| |||
| |||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
Zygmunt II August (ur.1 sierpnia1520 wKrakowie, zm.7 lipca1572 wKnyszynie) –wielki książę litewski od 1529 r.,król Polski od 1530 r. (do 1548 r.koregent); ostatni dziedziczny wielki książę Litwy[c], synZygmunta I Starego iBony Sforzy, ostatni męski przedstawiciel dynastiiJagiellonów.
Z jego inicjatywyKoronę Królestwa Polskiego iWielkie Księstwo Litewskie na mocyUnii lubelskiej połączono w jedno państwo,Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Zygmunt August z Bożej łaski królPolski, wielki książęlitewski, a także książę ziem:krakowskiej,sandomierskiej,sieradzkiej,łęczyckiej,kujawskiej,kijowskiej,ruskiej,wołyńskiej,pruskiej,mazowieckiej,podlaskiej,chełmińskiej,elbląskiej,pomorskiej,żmudzkiej,inflanckiej etc. pan i dziedzic. (łac.Sigismundus Augustus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Siradiae, Lanciciae, Cuiaviae, Kijoviae, Russiae, Woliniae, Prussiae, Masoviae, Podlachiae, Culmensis, Elbingensis, Pomeraniae, Samogitiae, Livoniae etc. dominus et haeres.).
Zygmunt II August urodził się 1 sierpnia 1520 r. wKrakowie jako pierwszy i jak się później okazało, jedyny żyjący i urodzony w legalnym małżeńskim związku syn królaZygmunta I Starego i jego drugiej żonyBony Sforzy, księżnej Bari. Od 1529 r. rezydował w Wilnie jako wielki książę Litwy. 20 lutego 1530 r.arcybiskup gnieźnieński i prymas PolskiJan Łaskikoronował govivente rege wkatedrze wawelskiej na króla Polski.
W 1526 roku zginął wbitwie pod MohaczemLudwik II Jagiellończyk, bratAnny Jagiellonki, szwagierFerdynanda Habsburga. Śmierć brata żony dawała mu możliwość objęcia tronu, z czego Ferdynand skorzystał, koronując się nakróla Czech iWęgier. Objęcie władzy przez Ferdynanda wiązało się z otwarciem konfliktu z pretendującym do tronuJanem Zápolyą, zięciemZygmunta I Starego. Kontakty utrudniał fakt, że zdecydowaną przeciwniczką Habsburgów była królowaBona[1]. W związku z tym Habsburgowie postanowili zaaranżować małżeństwo Zygmunta Augusta iElżbiety Habsburżanki. Małżeństwo międzydynastiami stwarzało nowe możliwości dyplomatyczne i ostatecznie miało na celu wzmocnienie relacji między dwiema dynastiami. W rok po urodzeniu Elżbiety zaplanowano wydanie jej za mąż. Do poznania pary doszło, gdy księżniczka miała cztery a jej przyszły narzeczony dziesięć lat. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez obie strony do oficjalnych zaręczyn miało dojść, gdy księżniczka skończy siedem lat. I właśnie na tę okazję, przypadającą na 1533 rok, jej ojciec Ferdynand I, postanowił zamówić prezent zaręczynowy dla strony polskiej. Składały się na niegozłocona zbroja paradna oraz dwasiodła dla przyszłego króla Polski. W hierarchii darów dyplomatycznych pełne uzbrojenie zajmowało jedno z najwyższych miejsc[2][3]. W 1543 roku doszło do ślubu siedemnastoletniej Elżbiety i dwudziestotrzyletniego Zygmunta Augusta. Z zachowanych podań wynika, że uroczystość obchodzono z królewską oprawą. Liczący około tysiąca osób orszak księżniczki przybył zWiednia i zatrzymał się podKrakowem. Tam, w towarzystwie czterech tysięcy przedstawicieli dworu, rycerstwa i szlachty, przywitał przyszłą małżonkę Zygmunt August. Po oficjalnym przywitaniu przyszli małżonkowie wjechali uroczyście do Krakowa, a potem na Zamek Królewski na Wawelu. Następnego dnia, 6 maja 1543 roku, wkatedrze na Wawelu odbył się ślub pary. Uczestnikami uroczystości weselnych było licznie zgromadzone rycerstwo, które według zwyczaju, ubrane było w paradne zbroje[2][3]. Młodzi małżonkowie rezydowali wWilnie, jednak pożycie nie było udane, głównie z powodu choroby młodej królowej –epilepsji.
Po śmierci pierwszej żony w 1545 r. zawarł dwa lata później potajemnie małżeństwo zBarbarą Radziwiłłówną, przymuszony do niego przez jej brataMikołaja Radziwiłła Rudego i kuzynaMikołaja Radziwiłła Czarnego. Według części opinii małżeństwo to zostało zawarte z miłości (król miał poznać Barbarę w Wilnie, długo przed ślubem, około 1544 r., i miał z nią romans jeszcze za życia żony Elżbiety). Drugie małżeństwo Zygmunta II zostało zawarte wbrew woli ojca Zygmunta I i matkiBony, a gdy zostało ujawnione,magnateria uznała je zamezalians, godzący w powagę dynastii i państwa. Mimo to Barbara została 7 grudnia 1550 r. koronowana na królową Polski. W następnym roku zmarła. Pochowana została wkatedrze wileńskiej. Zygmunt ożenił się jeszcze trzeci raz w 1553 r., z księżniczką austriacką, młodszą siostrą swej pierwszej żony –Katarzyną. Zawierając to małżeństwo, miał jeszcze nadzieję na potomka i zależało mu na dziedzicznym tronie litewskim dla ewentualnego syna, okazało się jednak, jak poprzednie, bezpotomne. Problem dziedzictwa jagiellońskiego na Litwie stał się więc bezprzedmiotowy, w tej sytuacji dążono ze strony Polski do zawarcia unii realnej między Polską a Litwą, tak aby związek obu krajów został utrzymany w przyszłości. Matka króla, skłócona z dworem królewskim oraz z synem głównie z powodu jego nieudanego i bezdzietnego małżeństwa z trzecią żoną, wyjechała doBari we Włoszech i tam w 1557 r. zmarła – otruta przezPappacodę, zausznika hiszpańskich Habsburgów. W 1566 r. Katarzyna wyjechała z Polski do Austrii, jak się okazało już na zawsze, ponieważ zmarła tam kilka miesięcy przed swoim mężem. Zygmunt II August zmarł pod koniec 52. roku życia.
| Obraz | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Data zawarcia małżeństwa |
|---|---|---|---|---|
 | Elżbieta Habsburżanka | 1526 | 1545 | 1543 |
.jpg) | Barbara Radziwiłłówna | 1520/1523 | 1551 | 1547 |
 | Katarzyna Habsburżanka | 1533 | 1572 | 1553 |
W 1557 przeprowadził udaną demonstrację zbrojną, tzw.wyprawę poswolską, w wyniku której zmusiłinflancką gałąź zakonu krzyżackiego do jednoznacznego opowiedzenia się po stronie polsko-litewskiej w jej konflikcie zCarstwem Rosyjskim. 14 września 1557 podpisanotraktat pozwolski.W 1561 do Polski przyłączone zostały jako lennoInflanty, od XIII w. opanowane przezKrzyżaków gałęzi inflanckiej. Ostatni wielki mistrz tego zakonu,Gotthard Kettler, został lennikiem Polski z utworzonego świeckiegoKsięstwa Kurlandii i Semigalii. Rozpoczęła się wtedyI wojna północna o panowanie nad Bałtykiem (1563–1570). Między innymi z uwagi na problemy związane z ciężkąwojną o Inflanty, prowadzoną z carem RosjiIwanem IV, król Zygmunt II August, szukając szerszego wsparcia wśród szlachty, zdecydował się na wprowadzenie postulowanych przez nią reform, m.in. podatkowych, gospodarczych i utworzenie stałego wojska. Skarb państwa zasiliła zwłaszcza tzw.egzekucja dóbr, tj. zwrot części majątków rozdanych magnatom.
W październiku 1562 roku wydał za Jana Wazę (ówcześnie młodszego brata króla Szwecji) swoją siostrę Katarzynę, która w 1569 roku została królową Szwecji.
Nasejmie wWarszawie 13 marca 1564 roku odstąpiłKoronie Królestwa Polskiego swoje prawa sukcesyjne wWielkim Księstwie Litewskim[4].
W czasie konfliktu z Gdańskiem, powołałKomisję Morską. Wymusił od Gdańska odszkodowanie i przekazywanie cła palowego. W 1570 roku rozpoczęto budowę pierwszegookrętu królewskiego „Smok”.
W sprawach wiary Zygmunt August zajmował długo postawę dwuznaczną, utrzymywał na swoim dworze kaznodziejówprotestanckich i otaczał się protestantami[5]. W 1555 roku posiadająca przewagę wizbie poselskiej szlachta protestancka wysunęła na sejmie wPiotrkowie postulat utworzenia polskiego kościoła narodowego, niezależnego odpapieża. WzoremAnglii jego głową miał zostać sam władca. Król popierał ten projekt do czasu, gdy potrzebował wsparcia obozu średniej szlachty przeciwko magnatom. Już jednak w 1564 roku całkowicie z niego zrezygnował, ulegając perswazjinuncjuszaGiovanniego Francesca Commendonego. Król wraz zSenatem przyjął z rąk Commendonego księgę ustawsoboru trydenckiego nasejmie wParczewie 7 sierpnia 1564 roku[6].
W 1568 r. Zygmunt II August zaciągnął odksięstwa pomorskiego pożyczkę na kwotę 100 000talarów, którą jego następcy uważali za osobiste zobowiązanie króla i nie poczuwali się do jej spłaty[7].
.PNG)
Wobec braku zgody szlachty na podwyższenie podatków Zygmuntowi Augustowi nie udało się zrealizować wszystkich zamierzonych reform, w tym zwiększenia stanu wojska. Pozytywnie natomiast przebiegła unifikacja państwa. Objęła część ziemŚląska,Mazowsza iPrus Królewskich, zaś przede wszystkim 1 lipca 1569 w Lublinie zawarta zostałaunia, która połączyła ostatecznieKoronę Królestwa Polskiego iWielkie Księstwo Litewskie w jedno państwo –Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnym królem, sejmem, pieniądzem i polityką zagraniczną. Odrębne pozostały prawa, wojsko, skarb i urzędy.Podlasie,Wołyń, Kijowszczyzna znalazły się w Koronie. Unia przyspieszyła rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny Wielkiego Księstwa Litewskiego, prowadziła do asymilacji politycznej szlachty litewskiej i ruskiej oraz rozszerzała wpływy kultury polskiej aż na państwo rosyjskie.
W lipcu 1570 zwołał doSzczecina kongres pokojowy, który zakończył się 13 grudnia podpisaniempokoju w Szczecinie, kończącegoI wojnę północną.Potwierdzono stan posiadania stron walczących, Rzeczpospolita zachowałaKsięstwo Kurlandii i Semigalii oraz znaczną częśćInflant.
Za panowania Zygmunta II Augusta miał miejsce rozkwit literatury i sztukirenesansowej. Od jego imienia pochodzi nazwa miastaAugustów.
Zygmunt II August zmarł w 1572 wKnyszynie, jako ostatni polski monarcha z linii męskiej dynastii jagiellońskiej. Kolejnym królem polskim, wybranym przezsejm elekcyjny, byłHenryk Walezy (panował 1573–1574).
Pogrzeb Zygmunta Augusta odbył się z zachowaniem wyjątkowego ceremoniału. Po mszy żałobnej odprawionej w kaplicyzamku w Tykocinie, kondukt pogrzebowy wyruszył do Krakowa. Ciało zmarłego wyprowadziło dwudziestu czterech dworzan odzianych w żałobne kaptury, ze świecami w rękach, oraz ubodzy wkapach i za świecami. Dalej postępowała procesja złożona ze stu ubogich z zapalonymi świecami, a za nimi księża i kapelani królewscy. Za nimi jechał chorąży na czarno okrytym koniu. Dalej prowadzono czarnego konia z herbami królewskimi, za którym jechało dwóch chłopców zpuklerzami. Następnie jechał wóz z ciałem monarchy, przykryty czarnym suknem i zaprzężony w konie także okryte czarnym suknem. Za karawanem postępowali dostojnicy państwowi ze swoimi pocztami. W mijanych miejscowościach orszak witano salwami z dział i broni ręcznej. W nocy przy marach stawiano straż składającą się z dwóchkomorników królewskich, ośmiudrabantów, dwóch dworzan i dwóchjurgieltników. WWarszawie kondukt żałobny witało dwustu ubogich i sześćdziesięciu dworzan ze świecami w dłoniach oraz przedstawiciele wszystkich cechów rzemieślniczych. Niesiono 10 mar przybranychzłotogłowiem i aksamitem. Ciało wprowadzali biskupi i opaci. Poprzedzały je oznaki królewskiej władzy i chorągiew nadworna. Starym zwyczajem rozdawano pieniądze ubogim. Wygłoszono też cztery mowy okolicznościowe. W Krakowie na orszak oczekiwali wBramie Floriańskiej posłowie dworów zagranicznych, biskupi, opaci i cechy, z trzydziestoma marami pokrytymi złotogłowiem. Byli również chorążowie w zbrojach pokrytych czarnym suknem, którzy postępowali według starszeństwa reprezentowanych przez siebie ziem. Było też 30 koni przykrytych jedwabiem, żacy, sześciuset ubogich w kapach i duchowieństwo. Prowadzono następnie konia okrytego czarnym aksamitem, a dalej, za królewskimi marami, jechał rycerz w zbroi na koniu w czerni, z gołym mieczem skierowanym ostrzem ku ziemi. Za nim postępował chłopiec w zbroi, z tarczą, kopią i proporcem także spuszczonym ku ziemi, na którym przedstawiony byłOrzeł iPogoń – herby Obojga Narodów Rzeczypospolitej. Po nich podążał rycerz w stroju królewskim, za nim dostojnicy niosący znaki królewskie i sześćdziesięciu dworzan ze świecami. Orszak zamykałaAnna Jagiellonka ze swoim dworem, prowadzona przez zagranicznych posłów, oraz radni miasta Krakowa. W takiej asyście odprowadzono ciało zmarłego króla naWawel[9].
W dniu następnym dokonano tradycyjnego obchodu miasta z pustymi marami, nawiedzająckościół św. Franciszka,św. Anny,św. Szczepana iśw. Trójcy, a następnie powrócono na Wawel. Nazajutrz rozpoczęły się uroczystości wkatedrze. We wszystkich krakowskich kościołach bito w dzwony. Biskup wygłosił kazanie, a podczas śpiewaniaOjcze nasz do świątyni wjechał rycerz przedstawiający osobę zmarłego króla, który rzucił się z konia na posadzkę przy marach, symbolizując tym śmierć króla. Odbyło się też tradycyjne łamanie pieczęci państwowych (kanclerskiej ipodskarbiowskiej) oraz przenoszenie z mar na ołtarzinsygniów koronacyjnych. Na posadzkę rzucono hełm, tarczę, miecz i kopię[9].
Zachował się dokładny opis ubioru Zygmunta Augusta do trumny. Tak więc ciało króla owinięto ceratą (płótno woskowe) i włożono na nie koszulę z płótna flamandzkiego, a na koszulęgiermak z czerwonego adamaszku, spięty sznurem złotym, opasującym ciało. Na to wdzianoalbę z białejkitajki, a na niądalmatykę ze złotogłowiu. Stroju dopełniał płaszcz zaltembasu. Na szyi zawieszono łańcuch z krzyżem wysadzanym diamentami i rubinami, na palce włożono dwa pierścienie: szmaragdowy i szafirowy. Ręce okryto jedwabnymi rękawiczkami iblachownicami, a na nogi wdziano buty złotogłowiowe i pozłacane ostrogi. Do boku przypasano miecz w srebrnej pochwie, a obok złożono berło i jabłko. Na głowę włożonobiret z czerwonego atłasu, a następnie koronę. Na piersiach złożona została srebrna pozłacana tabliczka z łacińskim napisem informującym, kto spoczywa w trumnie. Sama trumna była obita wewnątrz czarnym aksamitem[9].
Pogrzeb Zygmunta II Augusta był ostatnim tak wielkim obrzędem żałobnym w przedrozbiorowej Polsce[9].
Na polecenie króla zmodernizowano w latach 1544–1547 Stary Zamek w Kamieńcu Podolskim. W 1544 dobudowano naZamku Dolnym w Wilnie renesansowe skrzydło zwanePałacem Nowym (Giovanni Cini), obecnie niezachowane. W latach 1551–1568 przebudowano w stylu renesansowymzamek w Niepołomicach. Po 1549 roku rozbudowany został przezHioba Bretfusazamek w Tykocinie (obecnie w odbudowie) orazdwór królewski w Knyszynie (niezachowany).
W 1568 roku zaczął być budowanyMost Zygmunta Augusta w Warszawie (ukończony po jego śmierci).
%2c_circa_1555_(2).jpg)
| Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 | Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 | Gian Galleazzo Sforza ur. 20 VI 1469 zm. 21 X 1494 | Izabela Aragońska ur. 2 X 1470 zm. 1 II 1524 | ||||||||||
| Zygmunt I Stary ur. 1 I 1467 zm. 1 IV 1548 | Bona Sforza ur. 2 II 1494 zm. 19 XI 1557 | ||||||||||||
| 1 Elżbieta Habsburżanka ur. 9 VII 1526 zm. 15 VI 1545 OO 6 V 1543 | 2 Barbara Radziwiłłówna ur. 6 XII 1520 zm. 8 V 1551 OO 28 VII/6 VIII 1547 | Zygmunt II August ur. 1 VIII 1520 zm. 7 VII 1572 | 3 Katarzyna Habsburżanka ur. 15 IX 1533 zm. 28 II 1572 OO po 30 VII w 1553 | 4 Barbara Gizanka ur. ok. 1550 zm. po 1589 OO przed 1571 (konkubinat) | |||||
| 4 | |||||||||
| Barbara Woroniecka[17] ur. 8 IX 1571 zm. po 5 VI 1615 | |||||||||
Wykaz literatury uzupełniającej:Zygmunt II August.| Wielkie Księstwo Litewskie (XIII w.-1385) |
|
|---|---|
| Wielkie Księstwo Litewskie (w unii z Koroną Królestwa Polskiego) (1385-1569) |
|
| Wielkie Księstwo Litewskie (jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów) (1569-1795) |
|
Uwaga: Pogrubioną czcionką zaznaczeni są władcy będący koronowanymi królami Polski.
