 | |||
 generał broni | |||
| Data i miejsce urodzenia | 27 kwietnia 1896 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 11 lipca 1980 | ||
| Przebieg służby | |||
| Lata służby | 1914–1953 | ||
| Siły zbrojne |
| ||
| Formacja | |||
| Jednostki | 59 Pułk Piechoty | ||
| Stanowiska | dowódca kompanii piechoty | ||
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa, | ||
 | |||
| Odznaczenia | |||
                  | |||
| |||
| |||
Zygmunt Henryk Berling (ur.27 kwietnia1896 wLimanowej[a][2][3], zm.11 lipca1980 według różnych źródeł wKonstancinie-Jeziornie[4] lub wWarszawie[5][6]) – polskiwojskowy ipolityk, z wykształceniaprawnik.PodpułkownikpiechotyWojska Polskiego (II RP),generał broniWojska Polskiego (ludowego), dowódca1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i1 Armii WP, zastępca Naczelnego Dowódcy WP. KomendantAkademii Sztabu Generalnego (1947, 1948–1953). Wiceminister leśnictwa (1957–1970), prezes Naczelnej Rady ŁowieckiejPolskiego Związku Łowieckiego (1957–1959). Poseł doKrajowej Rady Narodowej (1943–1947)[5]. KawalerVirtuti Militari zawojnę polsko-bolszewicką,Budowniczy Polski Ludowej.
Syn Michała i Aurelii z domu Russek[2][3]. W literaturze i dokumentach istnieją rozbieżności co do daty, miejsca jego urodzenia, pochodzenia oraz wyznania. W części opracowań jako miejsce urodzenia podawana jest Limanowa, według innych wieśDąbrówka Niemiecka[1]. Część badaczy wskazuje na niemieckie lub szwedzkie korzenie rodziny Berlingów oraz jej przynależność dokościoła kalwińskiego. Sam podawał w młodości w ankietach szkolnych jako swoją przynależność wyznaniowąjudaizm[1]. W „Roczniku Oficerskim 1928” podano datę urodzenia 29 kwietnia 1896[7], a w „Roczniku Oficerskim 1932” podano datę urodzenia 27 kwietnia 1896[8].
Miał piątkę rodzeństwa: braci Henryka, Mariana i Adama oraz siostry Wandę i Emilię[9]. Henryk, wówczas 4 p.p. Legionów, 29 sierpnia 1927 będąc na przepustce popełnił samobójstwo w rodzinnym domu[10].
Od 1904 uczęszczał doszkoły powszechnej, a później do II Gimnazjum wNowym Sączu, w którym 2 lipca 1915 zdałmaturę[11]. W okresie nauki w szkole wstąpił do organizacji „Filarecja”. Od 1913 był członkiemZwiązku Strzeleckiego, gdzie odbył pierwsze przeszkolenie wojskowe[12].
Po wybuchuI wojny światowej, we wrześniu 1914 zaciągnął się jako ochotnik doLegionów Polskich. Początkowo służył w szeregach2 pp w składzieII Brygady Legionów[3]. Pełnił funkcję zastępcy dowódcyplutonu, brał udział w kampanii karpackiej. Odniósł rany w bitwachpod Mołotkowem orazpod Rafajłową. Po odbyciu leczenia szpitalnego w stopniusierżanta pełnił stanowisko szefa kompanii etapowej. Następnie został przydzielony do4 pp w składzieIII Brygady. W sierpniu 1915 ukończył szkołę oficerską i został mianowanychorążym. Dowodził plutonem, pełnił obowiązki dowódcy 9 kompanii. W listopadzie 1916 awansowany na stopieńpodporucznika[13]. Podczas tzw.kryzysu przysięgowego nie zostałinternowany, wszedł natomiast w składPolskiego Korpusu Posiłkowego, gdzie został dowódcąkompanii wbatalionie uzupełniającym. Pobitwie pod Rarańczą, w lutym 1918 został internowany w obozie wDułowie(inne języki) (węg. Dulfalva) naZakarpaciu. Zwolniony w kwietniu 1918. Następnie do listopada 1918 służył warmii austro-węgierskiej.
W listopadzie 1918 został przyjęty doWojska Polskiego i przydzielony do odtworzonego4 pułku piechoty Legionów, gdzie został dowódcą kompanii marszowej w stopniuporucznika. Od stycznia 1919 uczestniczył wwalkach o Lwów i Gródek Jagielloński przeciw Ukraińcom[3]. W lutym 1920 awansowany do stopniakapitana. Podczaswojny polsko-bolszewickiej odznaczył się wobronie Lwowa przedArmią Czerwoną.
Studiował z przerwami na Wydziale PrawaUniwersytetu Jagiellońskiego. W listopadzie 1921 uzyskał na nimabsolutorium[14].
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana zestarszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 263. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 4 pułk piechoty Legionów[15]. W 1922 został odznaczony krzyżem srebrnymOrderu Virtuti Militari[16]. 22 lipca 1922 został zatwierdzony na stanowisku pełniącego obowiązki dowódcy III batalionu59 pp wInowrocławiu[17][18]. W latach 1923–1925 był słuchaczem Kursu NormalnegoWyższej Szkoły Wojennej wWarszawie i w tym czasie pozostawał oficerem nadetatowym 59 pp[19]. 31 marca 1924 został mianowanymajorem ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 roku i 83. lokatą w korpusie oficerów piechoty[20]. Z dniem 1 października 1925, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przeniesiony do dowództwa15 Dywizji Piechoty wBydgoszczy na stanowisko szefa sztabu[21]. Podczasprzewrotu majowego opowiedział się po stronie wojskJózefa Piłsudskiego. W lutym 1927 został wyznaczony na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego SztabuDowództwa Okręgu Korpusu Nr V wKrakowie. Z dniem 1 stycznia 1930 został mianowany szefem wydziału w Biurze Ogólno-OrganizacyjnymMinisterstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[22]. 2 grudnia 1930 został mianowanypodpułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty[23]. W styczniu 1931 powrócił do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisko szefa sztabu[24][25]. Jesienią 1932 został zastępcą dowódcy6 pułku piechoty Legionów wWilnie[26]. W okresie od 13 listopada 1935 do 2 kwietnia 1937 dowodził tym oddziałem. Wiosną 1937 został przeniesiony na stanowisko dowódcy 4 pułku piechoty Legionów wKielcach. W marcu 1939 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i przeniesiony do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X z pozostawieniem wgarnizonie Kielce i zachowaniem dodatku służbowego[27]. Przed odejściem z pułku, 16 marca, pożegnał żołnierzy wyznaczonych do składu załogiWojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.
W styczniu 1939 płkStefan Rowecki wystawił Berlingowi pochlebną opinię służbową, przedstawiając do awansu napułkownika[28]. Jednakże po upływie dwóch miesięcy zmienił diametralnie swoją pozycję[14]. Z dniem 31 lipca 1939 Zygmunt Berling przeniesiony został wstan spoczynku[29]. Nie do końca są jasne okoliczności odejścia Berlinga z wojska. Jedna z nich wskazuje na daleko posunięte zaniedbania służbowe. Stefan Rowecki w swoim pamiętniku pod datąKwiecień 1939 wymienia bowiem wśród swoich prac: „moje uwagi i nacisk na najbardziej zaniedbany w dywizji 4 pułk piechoty, doprowadzające do zmiany dowódcy pułku podpułkownika Berlinga i zastępcy dowódcy, podpułkownika Ciechanowicza”[30]. Inna wersja mówi, że Berling odszedł z wojska na własną prośbę w czerwcu 1939 po wyroku sądu honorowego dotyczącego sprawy jego rozwodu z drugą żoną (oficerski sąd honorowy uznał jego postępowanie za wyłudzenie majątku żony i zachowanie niegodnehonoru oficera)[31]. Od 1 lipca 1939 odbywał praktykę w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym w Warszawie.
Kampanię wrześniową 1939 spędził bez przydziału, pomimo kilkakrotnych próśb skierowanych do władz wojskowych nie zostałzmobilizowany. Wyjechał doBrześcia, a następnie przyjechał do Wilna. Poagresji ZSRR na Polskę, jeszcze przed przekazaniem miasta przez Armię CzerwonąLitwie, 4 października 1939 został aresztowany przez funkcjonariuszyNKWD. Do 1940 więziony był wobozie w Starobielsku. Przebywając tam zdecydował się na współpracę z NKWD. Wskutek tej decyzji udało mu się uniknąć egzekucji z rąk NKWD w czasiezbrodni katyńskiej. W trakcie likwidacji obozu starobielskiego został wywieziony do obozuPawliszczew Bor. Następnie był przetrzymywany wobozie jenieckim NKWD w Griazowcu[32][33]. Następnie po przyjęciu obywatelstwa ZSRR w listopadzie 1940[34] został skierowany wraz z grupą oficerów Wojska Polskiego deklarujących chęć wspierania ZSRR dowilli NKWD w Małachówce podMoskwą, gdzie pomagał w ich weryfikacji, badaniu prawdziwego stosunku do ZSRR, a następnie selekcji pod kątem przydatności do służby wArmii Czerwonej, w której planowano utworzyć polską dywizję. Był współautorem deklaracji lojalności przesłanej na ręceJózefa Stalina w marcu 1941.
Poataku Niemiec na ZSRR, Zygmunt Berling wraz z grupą 12 oficerówWojska Polskiego,jeńców polskich w niewoli sowieckiej, skierował sześciopunktowy manifest do szefa NKWDŁawrientija Berii, w którym zadeklarował chęć walki zIII Rzeszą u boku ZSRR dla odbudowy Polski jako republiki sowieckiej w ramach ZSRR[35]. Poukładzie Sikorski-Majski wstąpił do formowanejArmii Polskiej w ZSRR, pod dowództwem gen.Władysława Andersa. Jednocześnie został oddelegowany przezNKWD do tej armii, w celu agenturalnego rozpoznania „roboty antysowieckiej”[36]. Przez gen. Andersa został mianowany szefem sztabu5 Dywizji Piechoty w stopniu podpułkownika, a następnie szefem bazy ewakuacyjno-zaopatrzeniowej wKrasnowodsku. Był zwolennikiem pozostania oddziałów Wojska Polskiego w ZSRR i udziału w walkach nafroncie wschodnim.
Po ewakuacji Armii Polskiej na Wschodzie doIranu pozostał w ZSRR, co uznane zostało zadezercję, za którą zostałzdegradowany i wydalony z WP rozkazem gen. Władysława Andersa nr 36 z 20 kwietnia 1943. Wojskowy Sąd Polowy skazał go 26 lipca 1943 zaocznie nakarę śmierci jako dezertera[3]. W orzeczeniu sąd uznał,że oskarżeni zbiegli z szeregów Armii Polskiej zdaniem sądu po to, by wstąpić do Armii Sowieckiej, a więc do służby państwa, którego jednym z celów politycznych jest pozbawienie bytu niepodległego Państwa Polskiego przez wcielenie jego ziem do ZSRR i dlatego skazał oskarżonych na karę śmierci. Wyrok ten nie był jednak prawomocny, ponieważ nie zatwierdził goNaczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, gen.Kazimierz Sosnkowski.
Od maja 1943 był organizatorem1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Awansowany został przezJózefa Stalina do stopniagenerała brygady i wyznaczony na jej dowódcę. Dowodził dywizją wbitwie pod Lenino. W marcu 1944 został mianowany dowódcą1 Armii Polskiej w ZSRR.
Był skonfliktowany z komunistami z tajnegoCentralnego Biura Komunistów Polski przyKomitecie Centralnym WKP (b) w tym zWandą Wasilewską. Zarzucali mu oni m.in.antysemityzm, dążenie do marginalizacji rolioficerów politycznych i błędne koncepcje polityczne. W tzw.Tezach numer 1 wysunął postulat, by powojenną Polską rządziło Wojsko Polskie z pominięciem partii politycznych – miał to być rząd oparty na wojsku i wyłoniony przez wojsko – spotkało się to ze zdecydowaną krytyką CBKP. Od tej pory był traktowany z nieufnością.Stanisław Radkiewicz mówił: „(...) wojsko wyślizguje się z naszych rąk. Nawet kontroli nie mamy, gdy Rola wyjeżdża, wszystko zostaje w ręku Berlinga”. Projektował utworzenie jednostek polskich bez udziału kadry oficerskiej zArmii Czerwonej, spotykając się z odporemJakuba Bermana („Należy stanowczo sprzeciwić się tworzeniu jakichś specjalnych dywizji polskich, które mają byćgwardią pretoriańską przyszłych zamachów stanu”)[37].
30 stycznia 1944, podczas uroczystości żałobnych upamiętniających ofiaryzbrodni katyńskiej w swoim przemówieniu nad mogiłami katyńskimi obarczył Niemców odpowiedzialnością za zbrodnię[38]:Mamy obecnie broń w ręku, broń daną nam przez zaprzyjaźnionego sojusznika, przez Związek Radziecki, na który Niemcy nieudolnie usiłowali przerzucić zbrodnię tu przez nich dokonaną. Broń tę wykorzystać musimy dla wyzwolenia uciemiężonej Ojczyzny i dla pomszczenia tej wielkiej, niesłychanej zbrodni, której Niemiec tutaj dokonał[39]. Znał prawdę o tych wydarzeniach, jednak z przyczyn politycznych nie ujawniał jej. W I części swoich wspomnieńZ łagrów do Andersa pisanych w okresiePRL opisuje już mord katyński jako winę Sowietów:„Prawdopodobnie miały one (opór i nieprzejednane stanowisko polskich oficerów wobec ZSRR - przyp. red.)wpływ na podjętą w przyszłości decyzję władz radzieckich, w której skutku wynikła straszliwa katyńska tragedia”[40].
Na przełomie lipca i sierpnia 1944 dowodził1 Armią Wojska Polskiego w trakcie działań połączonych z forsowaniemWisły i próbą uchwycenia przyczółka podDęblinem iPuławami, w końcowej fazie operacji brzesko-lubelskiej. Od 22 lipca 1944 był zastępcą Naczelnego Dowódcy WP w stopniugenerała dywizji. Podczaspowstania warszawskiego, po zajęciu przezArmię Czerwoną i 1 Armię WP warszawskiejPragi, wypełniając zarządzenie[41] szefa sztabu1 Frontu Białoruskiego gen.Michaiła Malinina (nakazujące 1 Armii WP wyjść do końca 15 września 1944 głównymi siłami na wschodni brzeg Wisły, jednocześnie prowadząc rozpoznanie rzeki, dokonać wyboru miejsca przeprawy desantowej, promowej i mostowej oraz przygotować się do forsowania rzeki w celu uchwycenia przyczółków na zachodnim brzegu w rejonie Warszawy), wydał rozkaz części podległych mu jednostek wojskowych (2 DP i 3 DP) przeprawić się naCzerniaków,Powiśle iŻoliborz, aby nawiązali kontakt z powstańcami i udzielili im pomocy wojskowej. Przy braku wystarczającej pomocy ze strony Armii Czerwonej (osłona lotnicza, wsparcie artyleryjskie, saperskie, środki przeprawy) – żołnierze polscy przeprawiali się na pontonach na lewy brzeg. Berling dopuścił się wówczas jednak kilku błędów operacyjnych[42]. W trakcie trwania akcji, co było jedną z przyczyn porażki – wielokrotnie nadmiernie rozpraszał siły i środki oraz sprzęt, jakimi dysponował podczas akcji, źle kalkulował przydzielanie środków przeprawowych wojskom wchodzącym do akcji, wydzielał do przepraw zbyt małe siły, aby mogły być skuteczne w obronie na drugiej stronie Wisły, oraz wybierał często niewłaściwy czas, okoliczności i rejony forsowania rzeki Wisły[42][43][44]. Berling nie zadbał także, by w skład grup forsujących rzekę weszła większa liczba oficerów sztabowych i członków dowództwa, którzy mogliby przejąć inicjatywę w dowodzeniu na uchwyconych przyczółkach[42][45].
Sam Zygmunt Berling był zwolennikiem współpracy zArmią Krajową i przyjmowania jej członków w szeregi Wojska Polskiego[46]. 27 lipca 1944 wydał rozkaz wzywający do rozbrojenia oddziałówAL, AK orazBCh i wstępowania w szeregi 1 Armii Wojska Polskiego. Instrukcja polityczna 1 Armii WP zapewniała: „Dla wszystkich żołnierzy AK są szeroko otwarte podwoje Wojska Polskiego, wszystkie stanowiska wojskowe i szkoły wojskowe”[47].
Osobistym rozkazem Stalina wydanym 30 września 1944 został odwołany ze stanowiska dowódcy 1 Armii WP. Powody odwołania nie są do końca znane – po wojnie zrodziła się legenda[48], iż była to reakcja na decyzję Berlinga w sprawie pomocy powstaniu warszawskiemu (podtrzymywana również przez samego Berlinga, co zaznacza w wydanych drukiem wspomnieniach), jednak zwolnienie ze stanowiska nastąpiło dopiero w dwa tygodnie po wydaniu rozkazu, który był znany szefowi sztabu 1 Frontu Białoruskiego gen. Malininowi, a sam Berling działał na mocy jego wcześniejszego zarządzenia[42]. Wersji o samodzielnej decyzji Berlinga o pomocy powstaniu warszawskiemu nie potwierdził również marsz.Konstanty Rokossowski (wówczas dowódca 1 Frontu Białoruskiego, w ramach którego działała 1 Armia WP dowodzona przez Berlinga), który napisał w swoich wspomnieniach, iż o wszystkim wiedział[48] i osobiście zatwierdził plan forsowania Wisły w rejonie Czerniakowa[48]. Jest możliwe, iż rzeczywistą przyczyną odwołania były błędy dowódcze Berlinga w czasie ofensywy podDęblinem iPuławami oraz walka członkówBiura Politycznego KC PPR iPolskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o wpływy u Stalina. Decyzja Stalina w praktyce zakończyła polityczną karierę Berlinga.
Pozbawionego dowództwa nad wojskiem BerlingaKrajowa Rada Narodowa na wniosek jej przewodniczącegoBolesława Bieruta wyznaczyła 25 listopada 1944 szefem Polskiej Misji Wojskowej wMoskwie. Berling odmówił jednak przyjęcia tego stanowiska i skierował do Stalina list, w którym zaatakował swoich politycznych oponentów w kraju (różne są wersje jakie sformułowania zawierał: „Na kolanach błagam Was, zabierzcie tę bandę trockistów!” lub „Błagam Was, uratujcie Polskę dla Związku Radzieckiego z rąk trockistowskiej szajki międzynarodowego bandytyzmu!”, odnosząc te słowa do Bermana,Minca iZambrowskiego”[49]). W odpowiedzi został wezwany do ZSRR i zmuszony do podjęcia studiów naWojskowej Akademii Sztabu Generalnego Armii Czerwonej im. Klimienta Woroszyłowa w Moskwie. 15 grudnia 1944 na posiedzeniu PKWN przyjęto jednogłośnie uchwałę stwierdzającą, że „gen. Berling swoim postępowaniem ujawnił swoje wrogie demokracji polskiej oblicze, postawił siebie poza nawiasem demokracji polskiej walczącej o wyzwolenie Polski”[37].
Otrzymał zgodę na powrót do Polski dopiero po sfałszowanych przezPPRwyborach do Sejmu Ustawodawczego i po podpisaniu przez siebie zobowiązania o niezabieraniu głosu w sprawach politycznych. 10 lutego 1947 wrócił do Polski. Ubiegał się o przyjęcie do PPR, jednak jego wniosek o członkostwo w partii został odrzucony[50]. Zajął się organizowaniemAkademii Sztabu Generalnego. 12 kwietnia 1947 został powołany na stanowisko komendanta tej uczelni wojskowej, jednak 8 października 1947 został odwołany z zajmowanej funkcji. Ponownie kierował ASG w latach 1948–1953. W tym okresie kadrę naukową tej uczelni stanowiło wielu przedwojennych oficerów Wojska Polskiego, a także tych, którzy służyli w Armii Krajowej orazPolskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (m.in. gen.Heliodor Cepa, gen.Józef Kuropieska, płkJan Rzepecki, płkFranciszek Skibiński)[50]. W 1953, głównie z uwagi na zły stan zdrowia, przeszedł w stan spoczynku. W późniejszym okresie byłpodsekretarzem stanu wMinisterstwie Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz wMinisterstwie Rolnictwa. Od 1957 do 1970 piastował stanowisko wiceministra leśnictwa – inspektora generalnego łowiectwa. Od 1957 zajmował także stanowisko prezesa Naczelnej Rady ŁowieckiejPolskiego Związku Łowieckiego[3].
Dopiero w 1963 wstąpił doPolskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[3][14]. Zasiadał we władzachZwiązku Bojowników o Wolność i Demokrację, gdzie był wiceprezesem Rady Naczelnej. Pochowany naCmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 4A-1-29)[51]
30 stycznia 1920 dowódcaOkręgu Generalnego „Kielce” zezwolił mu na zawarcie związku małżeńskiego z Kazimierą z domu Chodnikiewicz (1898–1981)[52][53][54]. Z tego związku urodziło się czworo dzieci. Jego córka z pierwszego małżeństwa, Krystyna Barbara (1927–2015), była sanitariuszką w powstaniu warszawskim[55][56].
20 czerwca 1934 Zygmunt Berling rozwiódł się z pierwszą żoną, a już 20 października tego samego roku wTurdzie poślubił Rumunkę, Jolandę Magyarosi. Rozwiódł się z nią po kilku miesiącach. Trzecią żoną była Maria Mika (1918–1994)[57], sekretarka Wydziału Wojskowego ZG ZPP, z którą miał syna Krzysztofa (1943–1996)[58].
Stefan Kisielewski w liście pisanym do redaktoraKultury paryskiejJerzego Giedroycia w 1962[71]:
Oburza mnie zawsze, gdy we wspomnieniach emigracyjnych oficerów czy polityków pomijany jest czy spotwarzany np. generał Berling. Wszakże fakt, że ten z legionowych przecież formacji się wywodzący oficer pozostał w Rosji i potrafił znaleźć wspólny język z komunistami, miał dla losu Polski ważniejsze znaczenie polityczne (a więc i praktyczne, bo polityka decyduje o praktyce) niż działalność najbardziej bohaterskich oficerów polskich na Zachodzie.
Na cześć generała Berlinga nazwanych zostało wiele ulic, mostów, szkół i innych obiektów publicznych w całej Polsce, m.in. w latach 1981–1998 jego imię nosiłmost Łazienkowski[72]. W 1985 w Warszawie odsłoniętojego pomnik[73]. Po wejściu w 2016 w życie przyjętej przezSejm RP tzw. ustawy dekomunizacyjnej[74] pomnik został wskazany do usunięcia, co miało nastąpić do końca 2019. 4 sierpnia 2019 został przewrócony i rozbił się na kawałki[75]. Zgodnie z opinią miejskiegokonserwatora zabytków m.st. Warszawy nie będzie odbudowany, a jego pozostałości zostaną przekazane do muzeum[76]. PrzewodniczącySojuszu Lewicy DemokratycznejWłodzimierz Czarzasty zaapelował 8 sierpnia 2019 do prezydenta WarszawyRafała Trzaskowskiego o odbudowę pomnika[77], krytyczny stosunek do jego usunięcia wyraził równieżBohdan Piętka, publicysta związanego z ruchem narodowym tygodnika „Myśl Polska”[78].
Pomnik Zygmunta Berlinga znajduje się również na Cytadeli wPoznaniu.
Postać generała Zygmunta Berlinga występuje w radzieckim filmie wojennymŻołnierze wolności (1977) w reż.Jurija Ozierowa, gdzie w postać tę wcielił się aktorTadeusz Schmidt[79], a także w polskim film wojennymDo krwi ostatniej (1978) w reż.Jerzego Hoffmana[80]. W jego rolę wcielił się tam aktorWojciech Pilarski. W 1988Roman Wionczek nakręcił film fabularnyGenerał Berling również z Wojciechem Pilarskim w roli głównej[81].
W 1981 został wybity medal upamiętniający Zygmunta Berlinga, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przezEdwarda Gorola[82].
.png)
