Zapatystowska Armia Wyzwolenia Narodowego (hiszp. Ejército Zapatista de Liberación Nacional,EZLN) – ruch rewolucyjny powstały dla ochrony interesówrdzennych mieszkańcówMeksyku[1].
Termin „zapatystowska” wywodzi się od nazwiska historycznego chłopskiego lideraEmiliana Zapaty, którego EZLN obrała za swojego patrona[1]. Aktywiści ruchu określani są jako „zapatyści“[2].
Została założona przez społecznośćindiańską stanuChiapas w 1983 roku. Pierwotnie pełniła funkcję samoobrony, która miała chronić ludność przed uzbrojonymi bandami, zatrudnianymi przez właścicieli ziemskich[3]. Międzynarodową sławę EZLN przyniosła rebelia zapoczątkowana 1 stycznia 1994 roku[3][2]. Od 2 do 5 tysięcy rebeliantów zajęło wtedy największe miasta Chiapas:San Cristóbal de las Casas, Altamirano,Las Margaritas iOcosingo. Powstańcy zdołali utrzymać kontrolę nad nimi przez kilka godzin[3], następnie zostali oni wyparci na tereny leśne. W walkach zginęło po kilkadziesiąt osób z grona partyzantów, wojska i cywilów, prawdopodobnie kilkudziesięciu pojmanych partyzantów zostało rozstrzelanych przez wojsko[3].
12 stycznia 1994 roku rozpoczęły się rozmowy pokojowe pomiędzy EZLN a rządem. 27 stycznia reprezentanci obu stron podpisali porozumienie o zawieszeniu broni i zwolnieniu jeńców[3].
.jpg)
W lutym 1995 roku siły bezpieczeństwa podjęły się nieudanej próby schwytania dowódców EZLN. Operacja wywołała protesty społeczne – na ulice miast Chiapas wyszło 100 tysięcy zwolenników zapatystów. W marcu parlament Meksyku przyjął prawo, ułatwiające załagodzenie konfliktu i wznowienie rozmów z powstańcami. Powstała specjalna komisja, mająca wspierać proces pokojowy. Trwające miesiącami negocjacje były wielokrotnie zrywane i wznawiane[3].
W lutym 1996 roku przedstawiciele EZLN i rządu podpisali w San Andrés porozumienie przyznające Indianomautonomię. Postanowienia umowy nie zostały przez rząd zrealizowane, co doprowadziło do ponownego wybuchu walk. 22-23 grudnia 1997 roku wspierana przez rząd grupa paramilitarna zmasakrowała wieś Acteal. Zginęło 43-45 cywilów[3][4].
W połowie 1998 roku wytyczono granicę między siłami rządowymi a zapatystami[3]. Od tego czasu EZLN częściowo zdemobilizowała się. W lutym 2001 roku członkowie ruchu apelowali wKongresie o realną autonomię dla ludności tubylczej. W kwietniu tego samego roku wprowadzono ustawę dotyczącą uznania praw Indian. Nie spełniła ona jednak oczekiwań zapatystów[3]. Rozczarowani zapatyści zdecydowali się na wprowadzenie porozumień z San Andrés metodą faktów dokonanych. Równocześnie zawiesili oni rozmowy z rządem i odrzucili władzę państwa. EZLN utworzył strefy autonomiczne, które de facto uznane zostały przez rząd[3]. Pod faktyczną władzą EZLN znalazło się około 100 tysięcy ludzi[3].
.jpg)
Do dzisiaj trwają walki pomiędzy zapatystami a siłami paramilitarnymi wspieranymi przez lokalną administrację[3]. Od 1994 roku w konflikcie w Chiapas ginie około 100 osób rocznie[3].
Ruch formalnie nie posiada przywódcy. Za nieformalnego lidera EZLN uchodziłRafael Guillén Vicente znany szerzej pod pseudonimem Subcomandante Marcos[5], a od 2014 roku funkcjonujący jako Subcomandante Galeano[6]. W 2013 roku Marcos przekazał władzę nad EZLN Subcomandante Moisésowi[7].
Początkowo miała charaktermarksistowski[3], obecnie doktryna EZLN jest synkretyczną mieszankąsocjalizmu,teologii wyzwolenia iwolnościowego municypalizmu[3].
Zapatyści nie są rebeliantami w tradycyjnym ujęciu tego słowa, nie dążą do przejęcia władzy w kraju. Jak sami deklarują, są ruchem protestu przeciwko strukturze, która umożliwiła dominacjękorporacji międzynarodowych[1].
Wśród żądań zapatystów znajdują się postulaty przyznania autonomii rdzennej ludności, wprowadzeniademokracji bezpośredniej[3] i rezygnacji zneoliberalizmu[4].
