Unia Europejska,UE (ang.European Union,EU) –gospodarczo-polityczny związek 27demokratycznychpaństweuropejskich. Unia powstała 1 listopada 1993 roku na mocy podpisanego 7 lutego 1992traktatu z Maastricht[8] – jako efekt wieloletniego procesuintegracji politycznej,gospodarczej ispołecznej. Korzenie współczesnej integracji europejskiej sięgają okresupowojennego i ograniczały się do 6 państw zachodnioeuropejskich. Państwa te tworzyły wiele form i mechanizmów współpracy, powoływały organizacje, instytucje i organy, których celem było wzmocnienie jedności między nimi. W 1993 nadrzędną wobec wszystkich poprzednich organizacji została Unia Europejska, sama otrzymując nieznaną wcześniej hybrydową formułęsui generis[10].
Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa (w międzynarodowoprawnym tego słowa znaczeniu) funkcjonuje od 1 grudnia 2009. Równocześnie zastąpiła ona kilka form współpracy, w tym m.in.Wspólnotę Europejską. Proces integracji wykracza poza ściśle określone ramy geograficzne Europy[11]. W określeniueuropejskości Unii naczelną rolę odgrywają czynniki historyczne i kulturowe oraz wspólna tożsamość i identyfikacja z wartościami demokratycznymi[12].
Początkiem powojennejintegracji europejskiej było powstanie w 1952Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W 1958 została utworzonaEuropejska Wspólnota Gospodarcza i to jej bezpośrednią następczynią jest Unia Europejska. Od czasu wejścia w życietraktatu lizbońskiego, tj. 1 grudnia 2009, podstawę prawną funkcjonowania stanowią Traktat o Unii Europejskiej (znany także jako traktat z Maastricht) oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Integralną część Traktatów stanowią tabele ekwiwalencyjne, protokoły i wyjaśnienia. Duże znaczenie dla unijnego porządku prawnego ma teżKarta praw podstawowych UE. Prawem wiążącym są również umowy międzynarodowe z państwami trzecimi (w tymukłady stowarzyszeniowe), których stroną były Europejska Wspólnota Gospodarcza i Unia Europejska przed 2009 r. Dokończeniemacquis Unii są akty prawa wtórnego powstałe w oparciu o Traktaty i umowy międzynarodowe.
U podstaw europejskich tendencji zjednoczeniowych leży wspólna w znacznej części historia i kultura narodów zamieszkujących ten kontynent.
OdI wieku p.n.e. do V wieku n.e. większośćzachodniej Europy i południowa częśćwschodniej znajdowała się wImperium Rzymskim. WyparcieRzymu z południowych wybrzeżyMorza Śródziemnego przezislam i ekspansja cywilizacji rzymskiej i grecko-chrześcijańskiej na północ połączona z upadkiem Cesarstwa Zachodniego doprowadziły do wytworzenia się kulturowej i gospodarczej wspólnoty europejskiej, która zastąpiłaśródziemnomorską. Z tradycji Imperium Romanum w znacznej mierze czerpał natchnienie średniowieczny uniwersalizm europejski, który wyrażał się w ideach zwierzchnictwa cesarskiego (cezaropapizm) (Karolingowie,Ottonowie) lub papieskiego (papocezaryzm) nad światem chrześcijańskim.
Wraz z ekspansją zamorską poszczególnych państw, zniknięciem zagrożenia ze strony cywilizacji pozaeuropejskich i rozbiciem kulturowym Europy Zachodniej (reformacja ikontrreformacja) tendencje zjednoczeniowe w okresie nowożytnym osłabły. W wieku XVIII i XIX porządek europejski opierał się na systemie sojuszy monarchii (polityka równowagi sił), w którym główne role odgrywały, w znacznej mierze samowystarczalne, mocarstwa kolonialne (Wielka Brytania, Francja, Rosja, później Niemcy). Odstępstwem od tego stanu rzeczy był okres dominacji napoleońskiej na kontynencie w początkach XIX stulecia, charakteryzujący się centralizmem władzy, która roztaczała się od kanałuLa Manche po wschodnie granice ówczesnegoKsięstwa Warszawskiego.
Celem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali było utworzenie wspólnej puli produkcji węgla i stali, aby zapobiec wojnie gospodarczej[15]. Było to urzeczywistnienie planu opracowanego przezJeana Monneta, a upowszechnionego przez francuskiego ministra spraw zagranicznychRoberta Schumana[16]. W dniu 9 maja 1950, który później został ustanowionyDniem Europy[17], Schuman przedstawił propozycję utworzenia organizacji europejskiej, twierdząc, że jest to niezbędne do utrzymania pokojowych stosunków[16]. Propozycja ta, znana jakodeklaracja Schumana, jest uważana za początek dzisiejszej Unii Europejskiej[18]. Brytyjczycy zostali zaproszeni do uczestnictwa, ale odmówili, nie chcąc rezygnować z narodowej suwerenności[15].
Europejska Wspólnota Węgla i Stali zaspokajała potrzeby gospodarcze rządów europejskich w ograniczonym tylko zakresie. Nie udało się także, pomimo czynionych prób, doprowadzić do integracji politycznej oraz militarnej. Wobec tego postanowiono zacieśnić współpracę gospodarczą i objąć nią dodatkowo:
energetykę (zwłaszcza atomową),
surowce,
transport,
rolnictwo.
Koncepcja ta stworzyła tzw. plan Beyena (holenderskiego ministra spraw zagranicznych). Plan zakładał integrację horyzontalną, obejmującą całą gospodarkę, nie zaś tylko poszczególne jej gałęzie. W efekcie w 1955 nakonferencji w Mesynie zebrali się ministrowie spraw zagranicznych państw „szóstki” tworzącej EWWiS[19] i przyjęli tzw. rezolucję zMesyny.Zakładała ona:
merytoryczną rozbudowę wspólnych instytucji europejskich,
stopniową fuzję gospodarki narodowej,
stworzenie wspólnego rynku,
harmonizację polityki socjalnej.
Od powyższych pomysłów odcięła się Francja. Po konferencji mesyńskiej powstała specjalna komisja do opracowania koncepcji wspólnoty gospodarczej i współpracy w dziedzinie energii atomowej. W wyniku jej prac, w 1956 powstał tzw.raport Spaaka,belgijskiego polityka, pod którego przewodnictwem komisja pracowała. On to właśnie stanowił podstawę trwających bez mała rok rokowań, które doprowadziły do przyjęcia dwóchtraktatów rzymskich podpisanych 25 marca 1957 w Rzymie. Pierwszy ustanawiałEuropejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), a drugiEuropejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958.
Trzywspólnoty europejskie już od 1958 miały wspólne niektóre organy (Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości). Pełne połączenie instytucjonalne nastąpiło w 1967, gdy wszedł w życie tzw.traktat fuzyjny.
Liczba członków wspólnot zwiększyła się w 1973, gdy przyłączyły się do nich Wielka Brytania, Dania i Irlandia. Kandydująca wówczas Norwegia nie zdecydowała się na akcesję z powodu sprzeciwu swoich obywateli.
Granica polsko-czeska w Cieszynie. Dziękiukładowi z Schengen zniesiono kontrole graniczne między państwami-sygnatariuszami. Komisja Europejska – na zasadzie dwustronnych porozumień – dopuściła do układu państwa spoza UE: Norwegię, Islandię, Szwajcarię i Liechtenstein
Drugie rozszerzenie nastąpiło w latach 80., kiedy do EWG przystąpiły Grecja (w 1981) oraz Hiszpania i Portugalia (w 1986).
W 1985 doszło do pierwszego przypadku opuszczenia wspólnot: wystąpiła z nichGrenlandia, autonomiczna częśćDanii.
Trzecie rozszerzenie (już do Unii Europejskiej) nastąpiło w 1995, kiedy przyjęto Austrię, Szwecję i Finlandię[21] (Norwegia, w wyniku referendum z 1994 roku, ponownie odmówiła wstąpienia[22]).
W 1985 uzgodniono wukładzie z Schengen utworzenie systemu wspólnej kontroli granic i zniesienie wizowych granic wewnętrznych w obrębie Francji, krajówBeneluksu i RFN[23]. W ramach Wspólnot stopniowo doszło do utworzeniawspólnego jednolitego rynku poprzezlikwidację barier celnych, wprowadzanie wspólnych norm prawnych i technicznych[24]. Równolegle dochodziło też do zacieśniania więzi politycznych między krajami Wspólnot. W 1986 podpisanoJednolity akt europejski, zwiększający kompetencje EWG.
Podpisanie przez prezydentaKwaśniewskiego traktatu o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
7 lutego 1992 został podpisanyTraktat o Unii Europejskiej – tak zwany traktat z Maastricht, na mocy którego 1 listopada 1993 powstała Unia Europejska[2].
Traktat nie likwidował wspólnot europejskich, zmienił jedynie nazwę EWG na Wspólnotę Europejską. WMaastricht znacznie rozszerzono zakres wspólnej polityki gospodarczej i opracowano harmonogram wprowadzeniaunii gospodarczej i walutowej (jej efektem było wprowadzanie wspólnej waluty euro od 1999). Do procesu integracji formalnie wzmocniono politykę zagraniczną, dodano politykę bezpieczeństwa (militarnego) oraz współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i współpracy administracyjnej państw członkowskich.
Kolejną ważną umową był tzw.traktat amsterdamski z 2 października 1997[2], który częściowo zmienił i jednocześnie rozszerzył wcześniejsze ustalenia z Maastricht. 26 lutego 2001 podpisano tzw.traktat nicejski reformujący instytucje unijne w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania po kolejnym rozszerzeniu UE[2]. Na szczycie w Nicei proklamowano równieżKartę praw podstawowych UE, mającą gwarantować prawa człowieka i swobody obywatelskie[25].
16 kwietnia 2003 przedstawiciele rządów 15 państw członkowskich i 10 kandydujących podpisali w Atenachtraktat akcesyjny, rozszerzający Unię[26], w wyniku czego 1 maja 2004 doszło do największego rozszerzenia w historii UE – do wspólnoty wstąpiło 10 krajów: Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta i Cypr.
25 kwietnia 2005 Bułgaria i Rumunia podpisały traktat akcesyjny wLuksemburgu[27], otwierający tym krajom drogę do wejścia do Unii Europejskiej, które nastąpiło w dniu 1 stycznia 2007[28].
Po podpisaniu traktatu akcesyjnego w grudniu 2011[29], 1 lipca 2013 do Unii Europejskiej oficjalnie wstąpiła Chorwacja[30], powiększając UE do 28 państw członkowskich[31].
Zmiany przynależności krajów członkowskich do Unii Europejskiej w czasie
W 2012 Unia Europejska otrzymałaPokojową Nagrodę Nobla[15][33].Komitet Noblowski w uzasadnieniu decyzji, oświadczył o „uznaniu roli jaką UE odegrała w przekształcaniu Europy z kontynentu wojny w kontynent pokoju”[33].Thorbjørn Jagland, przewodniczący Komitetu, podkreślił zasługi Unii Europejskiej w procesie „pokoju, pojednania, demokracji i praw człowieka w Europie”[34]. Unia Europejska jest 21. organizacją międzynarodową, której przyznano tę nagrodę od 1901 roku[33].
Państwa członkowskie Unii Europejskiej zajmują obszar ok. 4,233 mln.km²[35], a ich populacja przekracza 445 milionów osób[36]. Najwyższy szczyt na tym terenie toMont Blanc wAlpach, wznoszący się na wysokość ponad 4808 m n.p.m., najniżej położone punkty natomiast to Lammefjorden w Danii iZuidplaspolder w Holandii (niemal 7 m p.p.m.)[8].
Unia wymaga stopniowego dostosowywania prawa krajowego doacquis Unii, pełnego poszanowaniapraw człowieka, liberalizacji gospodarki i stopniowego otwierania się na wspólny rynek. Najdłużej na akcesję czeka Turcja, która była stowarzyszona z ówczesnymiwspólnotami europejskimi od 1963, a wniosek o przyjęcie doEWG czeka od roku 1987. Obecną formą jej powiązania z UE jestunia celna.
Unia Europejska stanowi przypadeksui generis („szczególnego rodzaju”) w stosunkach międzynarodowych – jest tworem, który nigdy wcześniej nie istniał w historii powszechnej i był nieznany historii stosunków międzynarodowych. Do grudnia 2009 UE była kombinacją strukturponadnarodowych (ponadpaństwowych, uwspólnotowionych) orazmiędzyrządowych (międzynarodowych). Posiada cechy zarównoorganizacji międzynarodowej (przy czym Unia Europejska do 2009 nie była nawet organizacją międzynarodową w prawnym tego słowa znaczeniu), jak ikonfederacji czy nawetpaństwa federalnego. Wśród teoretykówprawa,politologii istosunków międzynarodowych trwa spór, za co dokładnie można uznać Unię.Federaliści doszukują się w niej państwa federacyjnego lub konfederacji[50]. Zwolennicy koncepcjiEuropy ojczyzn wykazują, że fundament stanowi jedynie współpraca między państwami, co determinuje istnienie organizacji międzynarodowej. Ścierają się zarówno odrębne wizje poszczególnych państw członkowskich[51], jak i doktryn politycznych[52].
Proces ten dodatkowo związany jest z powstawaniem inicjatyw, które były realizowane wewnątrz Wspólnot (w ramach zasady wzmocnionej współpracy i elastyczności) bądź obok nich, a które to stawały się ostatecznie częścią dorobku prawnego Unii Europejskiej i zalążkiem nowych polityk współpracy (np.układ z Schengen,Unia Gospodarcza i Walutowa). Najbardziej zawiły był status osobnych organizacji międzynarodowych powołanych przez część lub wszystkich członków UE (Unia Zachodnioeuropejska,Europejska Agencja Kosmiczna,Rada Europy), które w swych działaniach uzupełniają i wspomagają polityki prowadzone w ramach Unii Europejskiej, a przez co niesłusznie są z nią mylone. Zastanawiano się, jak te odrębne organizacje umieścić w skomplikowanej strukturze prawnej zintegrowanego kontynentu europejskiego i jak umieścić prawo Unii w prawie międzynarodowym.
Ten układ prawny w sferze wewnętrznej, jak i zewnętrznej, zreformował traktat lizboński. Zlikwidował on podział Unii na filary, nadał jej osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową, zlikwidował Wspólnotę Europejską. Wraz z likwidacją Wspólnoty Europejskiej Unia stała się jej następcą prawnym oraz otrzymała status organizacji międzynarodowej[53].
klauzula obronna nawiązująca doKNZ – brak zgody na ściślejszy, wspólny sojusz zcasus foederis nawiązujący doUZE, postrzeganieNATO i Stanów Zjednoczonych jako głównego gwaranta pokoju i stabilności w Europie
konieczność akceptacji przez państwa członkowskie każdej umowy międzynarodowej UE z państwem trzecim
możliwość zawierania umów międzynawowych, obecność na arenie międzynarodowej łącznie z obecnością państw członkowskich (np.G7,G20,Kwartet bliskowschodni)
wspólna aksjologia, odwoływanie się do wspólnego dziedzictwa kulturowego i historycznego, podobne postrzeganie prawa i demokracji, próby tworzenia wspólnej tożsamości
zasada przymusowej egzekucji aktów indywidualnych prawa unijnego w państwach członkowskich, zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich wobec jednostek za naruszenie prawa unijnego,zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym
własny budżet przez co zapewniona jest autonomia finansowa
możliwość wniesienia obywatelskiego projektu ustawy do władz Unii
debaty telewizyjne z udziałem kandydatów na szefa Komisji Europejskiej (pierwszy raz w historii debata odbyła się w kwietniu 2014 roku)
Autonomia prawa – odrębność prawa unijnego od prawa międzynarodowego i prawa krajowego (wewnętrznego), niemożność powołania się na prawnomiędzynarodowe zasady przy niewypełnianiu prawa UE przez państwa członkowskie
zasada niedyskryminacji (szczególnie w kontekście narodowości i pochodzenia etnicznego)
bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach lokalnych i regionalnych dla każdego obywatela UE w dowolnym państwie zamieszkania bez konieczności posiadania obywatelstwa kraju zamieszkania
WTUE w artykule 3 wśród celów Unii wymienione są między innymi:
promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi
wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej
dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii
Kompetencje dzielone to kompetencje, w których Unia i państwa członkowskie wspólnie stanowią prawo, lecz tylko tam, gdzie Unia nie wykonała swoich kompetencji lub zaprzestała wykonywać swoją kompetencję. Są to:wspólny rynek,polityka społeczna (w zakresie spraw wymienionych w Traktacie), spójność ekonomiczna, społeczna i terytorialna, rolnictwo i połów ryb (wyłączając morskie zasoby), ochrona środowiska, ochrona konsumencka, transport, sieci, drogi i połączenia transeuropejskie, energia, przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, ochrona zdrowia i bezpieczeństwo publiczne (w zakresie spraw wymienionych w Traktacie).
Kompetencje wspomagające mają charakter koordynujący, wspierający i uzupełniający jednak bez harmonizacji prawa w tych obszarach. Są to: ochrona i polepszanie ludzkiego zdrowia, przemysł,kultura, turystyka,edukacja, młodzież, sport i doradztwo zawodowe, ochrona obywatelska, współpraca administracyjna.
Art. 2 TFUE w dalszej części wspomina ogólne kompetencje Unii ws. gospodarczych i zatrudnienia. Szczególnymi kompetencjami posługuje sięwspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.
Niewymieniona z nazwy w określonych kompetencjach jest polityka w zakresie badań, rozwoju technologicznego orazprzestrzeni kosmicznej.
Środki pieniężne Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Zgodnie z prawem środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej. Źródła wpływów dobudżetu[71]:
Cło – znaczne wpływy jakie pojawiają się w budżecie pochodzą z tej formy podatku, co prawda kraje członkowskie cła nie płacą, ale ta opłata obowiązuje kraje, które do Unii nie należą, a eksportują towary na jej obszar.
Podatek od towarów i usług (podatek VAT), kraje członkowskie zobowiązane są wpłacać do budżetu pewien procent ogólnej sumy wpływów jakie uzyskane zostały z tego podatku.
Produkt Narodowy Brutto – każdy kraj członkowski wpłaca do budżetu Unii 0,73 procent wartości PNB, to największa forma wpływów do budżetu
Inne podatki – np. od wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w Instytucjach Unijnych.
Kary finansowe – państwa członkowskie płacą kary finansowe za niestosowanie się do przepisów, za niewłaściwe wydatkowanie dotacji unijnych.
Unia Europejska wykształciła specyficzny dla siebie system rządzenia[72]. Opiera się na wykształceniu odrębnej od władz krajowych administracji wykonawczej szczebla unijnego na czele zKomisją Europejską. Funkcje prawodawcze skupiaRada Unii Europejskiej, czyli ministrowie poszczególnych sektorów. Ten szczebel zapewnić ma ochronę narodowych interesów państw członkowskich. W procesie legislacji bierze także udział wybierany w wyborach powszechnychParlament Europejski. Trójpodział władzy dopełniaTrybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, będący swoistym Trybunałem Konstytucyjnym i Sądem Najwyższym. Bada on zgodność przepisów unijnych z Traktatami oraz poprawne wykonywanie prawa UE w państwach członkowskich[73]. Charakterystycznym dla organizacji międzynarodowej są spotkania szefów rządów i głów państw – tutaj w formie zinstytucjonalizowanejRady Europejskiej. W systemie prawnym nie spełnia żadnych funkcji poza „wyznaczaniem celów i kierunków działań”, de facto jest najważniejszą z instytucji.
Lista najważniejszych osób w systemie instytucjonalnym Unii na podstawie europa.eu[74][75]:
14 listopada 1991 Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą należy pojmować jako konstytucyjną kartę ustanawiającą podstawowe zasady prawa wspólnotowego[76]. Obecnie za takową konstytucję Unii należy uznać Traktat o Unii Europejskiej oraz wspomniany w orzeczeniu Traktat EWG, funkcjonujący dziś jako Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Prawo unijne ma pierwszeństwo przed aktami prawa wewnętrznego (regułami normatywnymi) państw członkowskich. Związane jest to z zasadą, iż państwo członkowskie nie może powoływać się na przepisy wewnętrzne w celu nierealizowania prawa wspólnotowego, czylizasadą supremacji prawa Unii. Dyskusyjne jest, czy zasada ta obejmuje także pierwszeństwo przedkonstytucjami państw członkowskich. W praktyce, przy pojawieniu się różnic i rozbieżności, konstytucja państwa członkowskiego była zmieniana.
Nad realizacją i przestrzeganiem prawa wspólnotowego czuwa system sądownictwa i administracja państw członkowskich. Stąd jednym z wymogów członkostwa jest posiadanie odpowiedniego aparatu funkcjonowania państwa. Mimo że prawo wspólnotowe stworzyły państwa członkowskie, podpisując i ratyfikując traktaty założycielskie, jak orzekł Trybunał Sprawiedliwości, jego podmiotami stały się również jednostki. Nie wszystkie normy prawa wspólnotowego mają bezpośredni skutek wobec jednostek, a i sama pozycja jednostek w prawie wspólnotowym nie jest jeszcze tak silna, jak w prawie wewnętrznym państw członkowskich.
Portugalia, Lizbona, uroczystość podpisania traktatu (13 grudnia 2007)
Prawo stanowione w ramach Unii Europejskiej można podzielić na prawo pierwotne, a więc traktaty założycielskie, traktaty modyfikujące, traktaty akcesyjne i prawo wtórne, na które składają się rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie, zalecenia; pomiędzy pierwotnym a wtórnym należy umieścićumowy międzynarodowe zawierane przez Unię Europejską, bądź wcześniej przez Wspólnotę Europejską, której to Unia jest następcą prawnym. Szczególną rolę w tym systemie posiadająumowy stowarzyszeniowe oraz umowy zawierane z państwamiEFT-y.
Osobny charakter mają akty prawne podejmowane w ramachwspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa orazwspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Obie te polityki zachowały specyficzny status, nawiązujący w pewnym stopniu dofilarowości znanej zMaastricht,Amsterdamu iNicei. Akty te, przez swój ściśle międzyrządowy charakter, obowiązkową jednomyślność, brak możliwości narzucenia i egzekucji przez organy ponadnarodowe, śladowe kompetencje Trybunału Sprawiedliwości, zaliczane mogą być doprawa międzynarodowego publicznego. Wraz z rozwojem wspólnego dorobku w tych politykach, następuje proces ich ściślejszego powiązania prawem Unii.
Terytorialny zasięg prawa unijnego pokrywa się z terytoriumpaństw członkowskich Unii Europejskiej. Terytoria zależne nie są częścią Unii, a więc prawo Unii nie jest tam stosowane lub jego stosowanie jest minimalne. Zmiana statusu na integralną część państwa członkowskiego wiąże się także z przynależnością do Unii, udziałem w jej politykach, jak i koniecznością akceptacji prawa Unii (taka sytuacja miała miejsce w 2011, gdyMajotta zmieniła status ze zbiorowości zamorskiej na departament zamorski). Rozszerzeniem stosowania prawa unijnego są umowy stowarzyszeniowe zawierane z państwami europejskimi, w których to państwa te godzą się dostosować swoje prawo do wymogów UE. Osobnym przykładem jestEuropejski Obszar Gospodarczy.Norwegia,Islandia iLiechtenstein zobowiązały się, w zamian za uczestnictwo w niektórych wspólnych politykach, do akceptacji prawa stanowionego w ich ramach. W rzeczywistości państwa EOG implementują ok. 70% prawa Unii do swego porządku krajowego.
W użyciu spotykany jest także termin prawo wspólnotowe. Do 2009 roku terminem tym określano wszystkie akty prawne powstałe w ramach pierwszego filara. Dla odróżnienia termin prawo unijne kojarzony był bądź z prawem drugiego i trzeciego filara, bądź z wszystkimi łącznie aktami prawa powstałymi w ramach UE bez względu na filar. Wraz z wejściem w życieLizbony przestała obowiązywać struktura filarowa i przestała istnieć Wspólnota Europejska. Zatem od 1 grudnia 2009 r. termin prawo wspólnotowe jako określenie aktów prawa powstałych w ramach Unii Europejskiej jest nadużyciem, gdyż w ramach Unii nie ma już żadnej z dawnych trzech Wspólnot. Termin prawo wspólnotowe może być za to użyty do wciąż istniejącego i wyłączonego z Unii Europejskiej Euratomu. Europejska Wspólnota Energii Atomowej jest osobną organizacją międzynarodową i prawo stanowione w jej ramach może być określane mianem wspólnotowe.
Europejska „wielka trójka” po traktacie lizbońskim: Buzek, Van Rompuy, Barroso
Zwany początkowo „traktatem reformującym”. Zawiera zmiany w Traktacie o Unii Europejskiej i Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Nazwa drugiego z wymienionych traktatów zostaje zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., pierwotnie miał wejść w życie 1 stycznia 2009 roku, ale nie został ratyfikowany przez wszystkie strony w wymaganym czasie. Traktat lizboński jest efektem prac wynikających z fiaskaTraktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Najważniejszymi założeniami Lizbony są zniesienie podziału naWspólnotę Europejską i Unię Europejską, nadanie Unii Europejskiejosobowości prawnej, przekształcenie Unii w organizację międzynarodową, zniesienie podziału filarowego, dodanie nowych polityk, uszczegółowienie zasad rządzących Unią, podział kompetencji pomiędzy Unię a państwa członkowskie, sprecyzowanie katalogu źródeł prawa Unii, sprecyzowanie procedur stanowienia i rewizji prawa pierwotnego Unii, określenie nowego miejsca Unii na arenie międzynarodowej i w systemie światowego bezpieczeństwa, powołanie nowych instytucji, wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego, umocnienie roli parlamentów narodowych, prawne usankcjonowanieEurogrupy, umocnienie zasady elastyczności, reforma systemu głosowania w Radzie Unii Europejskiej, usprawnienie działań Unii grupującej 27 państw członkowskich.
Pragnąc zagwarantować poszanowanie praw człowieka w Unii Europejskiej w 2000 r. przedstawiciele Komisji Europejskiej, Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego przyjęli w formie deklaracji dokument nazwany Kartą Praw Podstawowych. Przy tworzeniu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy postanowiono włączyć jej przepisy do prawa pierwotnego poprzez uczynienie przepisów Karty jednym z rozdziałów Konstytucji. Wraz z odrzuceniem TKE przez społeczeństwa Francji i Niderlandów przystąpiono do negocjacji nad nowym Traktatem. Zdecydowano, że KPP nie będzie literalnie zapisana w przeredagowanych Traktatach: o Unii Europejskiej i ustanawiającym Wspólnotę Europejską (obecny TFUE). Karta dołączona została do Traktatów w formie deklaracji. Nadrzędną ideą włączenia przepisów Karty doacquis Unii jest chęć podkreślenia tych praw na poziomie ponadnarodowym, który to ma moc nadrzędną wobec porządków prawnych państw członkowskich. Wszystkie przepisy Karty są prawami wynikającymi z konstytucji i aktów prawa wtórnego państw członkowskich, wiążących i deklaratywnych przepisów prawa międzynarodowego. Uczynienie tych praw prawem pierwotnym Unii Europejskiej ma za zadanie:
umocnienie ich w hierarchii źródeł praw,
podkreślenie ich nadrzędności w jakimkolwiek systemie prawnym,
podniesienie prestiżu prawa Unii utożsamianego zazwyczaj z prawem stricte gospodarczym,
zabezpieczenie obywateli przed potencjalnym łamaniem praw człowieka w Unii Europejskiej przez instytucje Unii.
Wbrew publicystycznym komentarzom, jak i wypowiedziom niektórych polityków, przepisy Karty Praw Podstawowych obowiązują w Polsce. Według protokołu 7 załączonego do TUE, TFUE, TEWEA w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa wyłączeniu stosowania w systemie sądownictwa ma jedynie tytuł IV KPP. Natomiast artykuł 2 chroni obecne ustawodawstwo krajowe przed uznaniem go za niezgodne z postanowieniami Karty. Praktyka taka została zastosowana w celu ochrony polskiego prawa przed roszczeniową interpretacją Karty Praw Podstawowych[77].
Państwa Unii mają zintegrowane rynki zIslandią,Liechtensteinem iNorwegią w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W teorii integracji ekonomicznej zaznacza się, że państwa te osiągnęły pierwszy (strefa wolnego handlu) i trzeci stopień integracji (jednolity rynek), z pominięciem stopnia drugiego (unia celna). Szereg umów liberalizacyjnych zawarto także zeSzwajcarią w 1999 i 2004 r. Państwa te, mimo iż formalnie nie są członkami Unii Europejskiej, uczestniczą w wybranych politykach i porozumieniach (m.in.:układ z Schengen,Dublin II), zobowiązują się do aplikacji niezbędnych unijnych przepisów prawnych do swoich porządków krajowych, co stanowi przykład rozszerzenia zakresu terytorialnego stosowania prawa unijnego.
Innymi formami rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych, społecznych i humanitarnych z najbliższymi sąsiadami są projekty realizowane w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa: Unia dla Śródziemnomorza i Partnerstwo Wschodnie, Wymiar Północny Unii Europejskiej. Najbardziej konkretne zadania ma Unia dla Śródziemnomorza, która za cel stawia sobie stworzenie strefy wolnego handlu basenu Morza Śródziemnego.
Odsetek osób deklarujących wiarę w Boga w państwach UE (2005)
Większość ludności zamieszkującej UE tochrześcijanie (według badań Eurobarometr 2010 w państwach zaliczanych potem do tzw. EU-27 było to 70%[78]). Nie sposób określić dokładnej liczby chrześcijan, ponieważ w niektórych państwach, takich jakFrancja,Belgia iLuksemburg konsekwentnie i dosłownie przestrzega się świeckości państwa i państwowe instytuty statystyczne i publiczne ośrodki badawcze nie zbierają informacji na temat denominacji religijnych. Z kolei w innych państwach, w których nie ma formalnegorozdziału Kościoła od państwa,Danii czyGrecji i gdzie obywatele z założenia są członkami Kościołów państwowych, liczba chrześcijan jest wysoce zawyżona. W państwach tych przynależność do Kościołów państwowych jest jedną z wielu oznak tożsamości narodowej, rzadziej natomiast oznacza identyfikację z określonymi doktrynami religijnymi. Europejskie chrześcijaństwo tradycyjnie podzielone jest na trzy odłamy:katolicyzm,protestantyzm iprawosławie. Katolicyzm jest dominującym wyznaniem w Irlandii, Portugalii,Hiszpanii, Francji, Luksemburgu, Belgii, wschodnich i południowych prowincjach Holandii, południowych i zachodnich landach Niemiec, Austrii, Włoszech, Malcie, Słowenii, Węgrzech, Słowacji, Czechach, Polsce, Chorwacji, Litwie oraz w południowo-wschodnich okręgachŁotwy. Protestantyzm tradycjiluterańskiej dominuje w środkowych, wschodnich i północnych landach Niemiec, Danii, Szwecji,Finlandii, Estonii i Łotwie; tradycjikalwińskiej iprezbiteriańskiej najliczniejszy jest w środkowej i północnej Holandii, wschodnich Węgrzech i wSzkocji; zaś anglikańskiej wAnglii,Walii iIrlandii Północnej. Natomiast prawosławie jest dominującym wyznaniem naCyprze, w Grecji,Bułgarii, Rumunii i wschodnich rejonach Łotwy i Estonii.
Gospodarka wszystkich państw tworzących Unię Europejską rozpatrywanych łącznie, jakby stanowiły jedno państwo. W 2010 rokuPKB Unii Europejskiej wynosił 12,279 biliona€ (16,282 biliona$)[79], co oznacza że gospodarka Unii Europejskiej była większa od największej gospodarki pojedynczego państwa, Stanów Zjednoczonych.
Między rokiem 1993 a 2009 (czyli od wejścia w życie traktatu z Maastricht do czasu wejścia w życie traktatu z Lizbony) Euratom był częścią Unii Europejskiej (w ramach tzw. pierwszego filara). Obecnie został osobną organizacją międzynarodowąEuratom, której podstawą funkcjonowania jest Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Wyrazem powiązania Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej jest jedność instytucji i organów, jak i niemożność członkostwa tylko w jednej z tych dwóch organizacji[80].
Europejska Stolica Kultury – europejskie miasto wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku może zaprezentować życie kulturalne miasta, całego regionu i państwa.
W większości przypadków miasta starają się wykorzystać tę okazję i związane z nią fundusze (po 1,5 mln euro od UE w 2010 r.)[1] na rozwinięcie swojej oferty kulturalnej, tak by mogły przyciągnąć międzynarodową publiczność. Wybrany ośrodek przez 12 miesięcy przedstawia swoje dziedzictwo historyczne. Miasta i regiony organizują specjalnie na tę okazję koncerty, festiwale, pokazy, konferencje i inne działania reklamujące miasto i region.
Europa (z mitologii greckiej). Wielokrotnie podkreśla się wspólną tożsamość, historię, tradycję prawną i dziedzictwo kulturowe. UE pretenduje do stworzenia silniejszej współpracy niż tylko współpraca gospodarcza
Unia Europejska jest gospodarczo-politycznym związkiem dwudziestu siedmiu demokratycznych państweuropejskich, będącym efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Jest zarazem największą i najprężniejszą organizacją tego typu na świecie. Posiada symbole, które przyjęte zostały podczas szczytu UE wBrukseli w 18 czerwca 2004 roku i zapisane wTraktacie Konstytucyjnym dla Unii Europejskiej. Ostatecznie, by nie sugerować, że UE jest superpaństwem – odstąpiono wTraktacie Reformującym od unijnych symboli Unii, jednak pozostają one aktualne dla państw członkowskich.
Hymn europejski[81] – finałowa kantata z IX SymfoniiLudwiga van Beethovena jesthymnem Unii Europejskiej[81]. Z racji wielojęzycznego charakteru Unii hymn posiada jedynie wersję instrumentalną opracowaną przezHerberta von Karajana.Rada Europy w 1972 roku uznałaOdę do radości za swój hymn[81], a oficjalny status hymnu Oda uzyskała dopiero w roku 1985[82]. Poproszono jednocześnie Herberta von Karajana o aranżację monumentalnego dzieła Beethovena. Zostało ono zinstrumentowane na fortepian, instrumenty dęte i orkiestrę symfoniczną.
Flaga europejska[83] przedstawia dwanaście nieodwracalnych złotych gwiazd rozłożonych w okręgu na niebieskim tle symbolizuje jedność wszystkich obywateli Unii, których liczba nie zależy od liczby państw członkowskich[84]. Autorem projektu wstępnego w 1951 r. był hiszpański dyplomata Salvador de Madariaga y Rojo (projekt z ośmioramiennymi gwiazdami ułożonymi według położenia geograficznego stolic krajów członkowskich). Autorem projektu ostatecznego z 1955 r. był francuski plastyk, katolikArsène Heitz. Projekt był inspirowany motywem wieńca z 12 gwiazd nad głową Maryi Panny, będący odniesieniem do Apokalipsy św. Jana. Za pierwowzór flagi paneuropejskiej w 1923 r. (na niebieskim tle złoty okrąg symbolizującysłońce, a na nim czerwony krzyż) uznaje się Richarda Coudenhove-Kalergi.
Dzień Europy obchodzony 9 maja we wszystkich państwach członkowskich od 1986 r. na pamiątkę ogłoszeniaDeklaracjiRoberta Schumana, dokumentu, który zapoczątkował proces jednoczenia Europy[85].
Dewiza Unii Europejskiej – tj.motto Unii Europejskiej brzmiące w wersji łacińskiejIn varietate concordia, a ogłoszone na sesjiParlamentu Europejskiego 4 maja 2000 roku. W tłumaczeniu najęzyk polski dewiza europejska brzmiJedność w różnorodności lubZjednoczona w różnorodności.
Znakiem graficznymeuro jest grecka literaepsilon przecięta dwiema równoległymi liniami (€). Symbolizuje ona korzenie cywilizacji europejskiej, próby zintegrowania naszego kontynentu i zapewnienia stabilizacji wewnętrznej.
Paszport potwierdzający obywatelstwo jednego z państw Unii Europejskiej. Okładka w kolorze burgundzkiego wina.
Domena internetowa.eu związana bezpośrednio z Unią Europejską. Uruchomienie jej nastąpiło 7 grudnia 2005 r. Początkowo uprawnione do rejestracji były tylko instytucje publiczne z Unii Europejskiej (w tym przypadku zastępuje ona domenę.eu.int) oraz organizacje posiadające prawa do znaków towarowych. Rejestracja jest dostępna dla wszystkich od 7 kwietnia 2006 r.
wiek Europy – w teoriach stosunków międzynarodowych wiek XXI wiekiem dominacji Unii Europejskiej i stworzenia nowej jakości światowych stosunków międzypaństwowych
Pax Europaea – długi okres pokoju, stabilizacji, dobrobytu i rozwoju jaki istnieje między państwami zachodniej i północnej Europy (włączając Grecję i Turcję) dzięki zastąpieniu rywalizacji – współpracą w ramach UE; najdłuższy okres bez wojen w Europie od czasówPax Romana
federalizm – koncepcja ustanowienia państwa federalnego w Europie
unia kontynentalna – wspólnota ekonomiczno-polityczna zrzeszająca znaczną część państw jednego kontynentu.
↑RobertR.GrzeszczakRobertR.,Federalizacja systemu Unii Europejskiej, Warszawa 2009. Brak numerów stron w książce
↑Np.: Cypr, kwestie przystąpienia Turcji i państw zakaukaskich, terytoria specjalne, będące integralną częścią Unii: Gujana w Ameryce Południowej, Reunion w Afryce itd.
↑Zawiadomienie o wejściu w życie Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz. Urz. UE L 29 z 31 stycznia 2020 r. s. 189).
↑Przykładowo: Philippe de Schoutheete: Europa dla wszystkich... Wyd: PAI Interpress, 1997, s. 26, używa sformułowania „konfederacja zarządzana po części na sposób federacyjny”.
↑Często nawet wykluczających się nawzajem, jak np. socjalizm i społeczna nauka Kościoła rzymskokatolickiego, a nawet anarchizm czy myśl ekologiczna itd.
↑Wcześniej bowiem UE sama w sobie skupiała trzy organizacje międzynarodowe, a od wygaśnięcia Traktatu EWWiS, dwie organizacje międzynarodowe.
↑Ewelina Cała Wacinkiewicz, „Charakter prawny Unii Europejskiej w świetle prawa międzynarodowego”, Rozdział III. Złożony charakter Unii Europejskiej jako organizacji międzynarodowej, Warszawa 2007.ISBN 978-83-7483-439-1.
↑Jan WiktorJ.W.TkaczyńskiJan WiktorJ.W.,Między unitaryzmem a federalizmem. Unia Europejska w świetle doświadczeń ustrojowych Republiki Federalnej Niemiec, wyd. 1, Kraków: Techgraf, 1998, s. 178,ISBN 83-86697-46-6,OCLC237337146.
↑André Glucksmann, Dominique Moïsi, Gesine Schwan, Hans-Dietrich Genscher, Juraj Chmiel, Cornelius Ochmann, Mark Francois, Günter Pleuger, Guy Verhofstadt, Günter Verheugen, Martin Pollack: Federacja Europejska. Wprost, nr 1/2/2010. [dostęp 2011-02-15].
↑Ł. Demel „Unia Europejska jako struktura sur generis”, Czasopismo Naukowe Euro-Limes Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 1(4) z 2004 r.
↑Artykuł 1 1. Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym. Artykuł 2 Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.
↑Jednak Niemcy, Austria i Irlandia wskazują potrzebę zwołania – po ratyfikacji traktatu lizbońskiego – kolejnej konferencji międzyrządowej weryfikującej Traktaty, szczególnie Traktat ustanawiający EWEA w celu przejrzystości i uporządkowania współpracy.
.jpg)
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
