Tymczasowa Rada Stanu

Królestwo Polskie
Kadencja	od 14 stycznia 1917 do 30 sierpnia 1917
Poprzedni	Centralny Komitet Obywatelski w Warszawie
Następny	Rada Stanu Królestwa Polskiego
Multimedia w Wikimedia Commons

Tymczasowa Rada Stanu w Królestwie Polskim (niem.Provisorischer Staatsrat im Königreich Polen) – polski obywatelski organ emancypacyjny, ustanowiony w styczniu 1917 r. przezniemieckie iaustro-węgierskie władze okupacyjne wKrólestwie Polskim^[1]. Tymczasowa Rada Stanu została utworzona na podstawie rozporządzeń generalnych gubernatorów warszawskiego i lubelskiego z6 grudnia1916^[2]. Utworzenie tego organu stanowiło rozpoczęcie realizacji obietnic zawartych wakcie 5 listopada.

Inauguracja Tymczasowej Rady Stanu odbyła się 14 stycznia 1917 na Zamku Królewskim w Warszawie, gdzie generalni gubernatorowie warszawski i lubelski wręczyli członkom dekrety nominacyjne^[3]. Rada funkcjonowała jedynie kilka miesięcy. Zakończyła swoją działalność 30 sierpnia 1917 roku wskutek samorozwiązania podczaskryzysu przysięgowego^[4].

Rada składała się z 25 członków, w tym 15 – reprezentujących niemiecki obszar okupacyjny oraz 10 – reprezentujących austro-węgierski obszar okupacyjny. Skład Tymczasowej Rady Stanu nie był reprezentatywny, ponieważ jej członkami byli jedynie przedstawicieleaktywistów. W lipcu 1917 r., w wyniku dymisji niektórych członków oraz wykluczenia w dniu 4 sierpnia 1917Władysława Studnickiego, w skład Rady wchodziło 16 osób.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,rozbuduj ją.

Tymczasowa Rada Stanu została pomyślana jako organ doradczy, przygotowawczy i współdziałający na rzecz przyszłych instytucji państwowych^[5]. Kompetencje Rady zostały określone w § 7 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem^[2].

Tymczasowa Rada Stanu działała według regulaminu, uchwalonego 30 stycznia 1917^[6]. Określonymi w regulaminie organami Rady były zebranie ogólne członków Rady (plenum), wydział wykonawczy, Marszałek Koronny, departamenty, komisje przygotowawcze oraz komisarze miejscowi (nie powołani wskutek sprzeciwu władz okupacyjnych). Obsługę Rady zapewniała jej kancelaria.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,rozbuduj ją.

Zgodnie z postanowieniami § 4 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem przewodniczącemu Rady przysługiwał tytuł Marszałka Koronnego.

Po dymisjiWacława Niemojowskiego w jego zastępstwie sygnował akty prawneJózef Mikułowski-Pomorski.

 Osobny artykuł:Wydział Wykonawczy Tymczasowej Rady Stanu.

Zobacz w Wikiźródłachart. 37 dekretu Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskiem z 3 stycznia 1918 r.

Zgodnie z § 6 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem^[2] Rada Stanu miała obowiązek wybrać wydział wykonawczy. Na drugim posiedzeniu Rady, w dniu 17 stycznia 1917, w skład tego Wydziału wybrano:Stanisława Bukowieckiego,Stanisława Dzierzbickiego,Stanisława Janickiego,Włodzimierza Kunowskiego,Michała Łempickiego,Józefa Piłsudskiego iWojciecha Rostworowskiego. W skład Wydziału wchodzili także Marszałek Koronny Wacław Niemojowski oraz Wicemarszałek Koronny Józef Mikułowski-Pomorski (jako dyrektor departamentu).

W dniu 23 stycznia 1917 przeprowadzono następujący podział referatów pomiędzy członków wydziału wykonawczego:

• Referat Wojny – Józef Piłsudski,
• Referat Skarbu – Stanisław Dzierzbicki^[7],
• Referat Spraw Politycznych – Wojciech Rostworowski,
• Referat Spraw Wewnętrznych – Michał Łempicki
• Referat Gospodarstwa Społecznego – Stanisław Janicki,
• Referat Pracy – Włodzimierz Kunowski,
• Referat Sprawiedliwości – Stanisław Bukowiecki,
• Referat Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – Józef Mikułowski-Pomorski.

Zgodnie z uchwalonym 30 stycznia 1917 regulaminem Rady Stanu referaty stały się departamentami – Skarbu (II), Spraw Politycznych (III), Spraw Wewnętrznych (IV), Gospodarstwa Społecznego (V), Pracy (VI), Sprawiedliwości (VII) oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (VIII). W wyniku żądań władz okupacyjnych odstąpiono od utworzenia Departamentu Wojskowego, który zastępowałaKomisja Wojskowa, zaś Józef Piłsudski wchodził w skład wydziału wykonawczego jako "referent wojskowy".

Protokóły trzech posiedzeń Komisji WojskowejTymczasowej Rady Stanu

Zgodnie z § 7 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem^[2] TRS miała przygotować projekty rozporządzeń ustanawiających wspólne przedstawicielstwo części Królestwa Polskiego, administrowanych przez monarchię austro-węgierską oraz Rzeszę niemiecką. W § 9 swojego regulaminu Tymczasowa Rada Stanu przewidziała uchwalenie ustawy konstytucyjnej oraz ustawy o sejmie^[8]. W celu przygotowania projektów tych ustaw 17 stycznia 1917 TRS powołała Komisję Konstytucyjno-Sejmową. W dniu 28 lipca 1917 komisja ta przyjęłaprojekt konstytucji Królestwa Polskiego. Natomiast 6 marca 1918 komisja ta, działając wciąż na podstawie upoważnienia Tymczasowej Rady Stanu, przyjęła projekt ordynacji wyborczej do Sejmu^[9].

Zadaniem komisji było opracowanie regulaminu określającego kompetencje terenowych organów Rady. Przewodniczącym komisji był Stefan Dziewulski, a członkami radcy Michał Łempicki, Józef Kozłowski, Andrzej Maj i Adam Łuniewski.

Powołana w drugiej dekadzie czerwca 1917 r. w celu opracowania tymczasowych zasad organizacji władz.

Komisja regulaminowa opracowała regulamin TRS, zatwierdzony na posiedzeniu Rady 30 stycznia 1917 W skład komisji wchodzili radcy Józef Mikułowski-Pomorski, Stanisław Bukowiecki, Ludomir Grendyszyński, Włodzimierz Kunowski, Adam Łuniewski i Artur Śliwiński.

Na podstawie § 7 ust. 3 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu^[2] miała być powołana komisja odbudowy kraju.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,rozbuduj ją.

Komisja Przejściowa powołana do załatwienia ogólnych spraw administracyjnych po dymisji członków Tymczasowej Rady Stanu, w składzie:Józef Mikułowski-Pomorski – przewodniczący,Stanisław Bukowiecki iKazimierz Natanson, na podstawie upoważnień tymczasowej Rady Stanu z 25 i 30 sierpnia 1917 r. Uchwalone przez Tymczasową Radę Stanu przepisy dotyczące sądownictwa^[10] i szkolnictwa^[11], w zastępstwie Marszałka Koronnego, sygnował przy ich ogłoszeniu Józef Mikułowski-Pomorski. W celu przejęcia zarządu szkolnictwa Komisja Przejściowa uchwaliła 7 września 1917 Przepisy przejściowe do Przepisów tymczasowych o szkołach elementarnych w Królestwie Polskiem.

Na podstawie § 3 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem^[2] generalni gubernatorzy warszawski i lubelski wyznaczyli reprezentujących ich komisarzy i zastępców komisarzy. Komisarze byli uprawnieni do uzyskiwania informacji od Rady oraz przedstawiania stanowiska władz okupacyjnych. Komisarze mogli także zażądać zwołania posiedzenia Rady. Funkcje komisarzy pełniliHugo Lerchenfeld-Koefering – niemiecki komisarz rządowy orazJan Konopka – austro-węgierski komisarz rządowy.

 Osobny artykuł:Historia Polski (1914–1918).

• 10 października1916 – spis ludności Królestwa Polskiego, w którym odnotowano ponad 1,4 mln mężczyzn w wieku od 16 do 45 lat
• 18 października1916 – konferencja niemiecko – austro-węgierska w Pszczynie
• 28 i 30 października 1916 – wizyta w Berlinie i Wiedniu "autodelegacji" przedstawicieli polskiego społeczeństwa, wezwanych do przedłożenia okupantom życzeń Polaków
• 5 listopada 1916 – proklamacja cesarza niemieckiego oraz cesarza Austrii i króla Węgier zapowiadająca utworzenie Królestwa Polskiego^[12]
• 8 listopada 1916 – wydanie przez władze okupacyjne odezwy werbunkowej do Polaków^[13]
• 12 listopada 1916:
  • wydanie przez władze okupacyjne Przepisów dotyczących dobrowolnego wstępowania do wojska polskiego^[14]
  • samowolne wydanie przez generalnego gubernatora warszawskiego rozporządzenia o Radzie Stanu i Sejmie w Królestwie Polskim (niewykonanego)^[15]
• 6 grudnia 1916 – ogłoszenie rozporządzenia o Tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem^[2]
• 9 grudnia 1916 – utworzeniePolskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, jako banku emisyjnego dla obszaruGeneralnego Gubernatorstwa Warszawskiego^[16]

• 11 stycznia 1917 – ogłoszenie reskryptu w sprawie powołania członków tymczasowej Rady Stanu
• 15 stycznia 1917 – inauguracja Tymczasowej Rady Stanu
• 16 stycznia 1917 –Polska Organizacja Wojskowa podporządkowała się Tymczasowej Radzie Stanu
• 17 stycznia 1917 – orędzie Tymczasowej Rady Stanu do narodu
• 16–18 marca 1917 – Zjazd Krajowy, zwołany przez Departament Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu
• 10 kwietnia 1917 – przekazanie niemieckim władzom okupacyjnym przez Austro-Węgry zwierzchnictwa nadPolskim Korpusem Posiłkowym; formalne utworzeniePolskiej Siły Zbrojnej i objęcie urzędu Naczelnego Wodza Wojsk Polskich przez generalnego gubernatora warszawskiego.
• 8 lipca 1917 – przyjęcie projektu konstytucji państwa polskiego przez Komisję Sejmowo-Konstytucyjną Tymczasowej Rady Stanu
• 9 lipca 1917 –kryzys przysięgowy – odmowa złożenia przysięgi przez żołnierzyI i III Brygady Legionów Polskich
  • 21/22 lipca 1917 – aresztowanieJózefa Piłsudskiego
  • 25 sierpnia 1917 – samorozwiązanie Tymczasowej Rady Stanu wskutek złożenia mandatów przez wszystkich jej członków na znak protestu.
• 1 września 1917 – przekazanie zarządu wymiaru sprawiedliwości w Królestwie Polskim Tymczasowej Radzie Stanu – Departamentowi Sprawiedliwości^[17]
• 12 września 1917 – wydaniepatentu w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem przez generalnych gubernatorówwarszawskiego ilubelskiego^[18]
• 30 września 1917 – przekazanie zarządu w dziedzinie szkolnictwaKomisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu^[19]
• 15 października 1917 – samorozwiązanieNaczelnego Komitetu Narodowego wraz z przekazywaniem kompetencji powstającej Radzie Regencyjnej^[20]
• 27 października 1917 – rozpoczęcie rządów przezRadę Regencyjną
• 7 listopada 1917 – początekrewolucji bolszewickiej w Rosji
• 26 listopada 1917 – powołanie rząduJana Kucharzewskiego i przejęcie przez ten rząd kompetencji Wydziału Wykonawczego oraz Komisji Przejściowej.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,rozbuduj ją.

Zgodnie z postanowieniami § 6 rozporządzenia o tymczasowej Radzie Stanu posiedzenia TRS odbywały się "z wykluczeniem jawności"^[2]. Numerowane były posiedzenia plenarne. Jako poufne określane były posiedzenia odbywane bez obecności komisarzy rządowych.

1. 14 stycznia – uroczysta inauguracja
2. 17 stycznia – wybór członków wydziału wykonawczego oraz członków Komisji Wojskowej
3. 20 stycznia – sprawozdania wydziału wykonawczego i Komisji Wojskowej
4. 30 stycznia – dyskusja nad projektem regulaminu TRS
5. 1 lutego – sprawozdania wydziału wykonawczego, Komisji Wojskowej i Przygotowawczej Komisji Sejmowej, sprawy wewnętrzne i organizacyjne
6. 7 lutego
7. 10 lutego – referat Komisji Wojskowej, zatwierdzenie projektu organizacji Departamentu Wojny, do przedłożenia władzom okupacyjnym
8. 24 lutego – sprawozdania wydziału wykonawczego i Komisji Wojskowej, statut Pomocniczych Komitetów Wojskowych
9. 5–6 marca – sprawozdania wydziału wykonawczego i Komisji Wojskowej, statut Komitetów Popierania Wojskowości Polskiej
10. 19 marca – posiedzenie nadzwyczajne – deklaracja TRS
11. 21 marca – sprawozdanie Komisji Wojskowej, statut Pomocniczych Komitetów Wojskowych
12. 31 marca – sprawozdanie Komisji Wojskowej
13. 6 kwietnia – dyskusja nad deklaracją TRS z 19 marca, wnioski, komunikat ws. organizacji Wojska Polskiego, deklaracja dotycząca proklamacji rosyjskiego Rządu Tymczasowego w sprawie niepodległości Polski
14. 13 kwietnia – wprowadzenie marki polskiej, sprawy wojskowe
15. 21 kwietnia – budżet, sprawy wojskowe
16. 1 maja – relacje z władzami okupacyjnymi
17. 5 maja – utworzenie Tymczasowego Rządu Polskiego, wnioski Komisji Wojskowej
18. ?
19. 8 czerwca – rezygnacja Włodzimierza Kunowskiego i Stanisława Dzierzbickiego, sprawa samowolnego wystąpienia Michała Łempickiego, sprawy Legionów
20. 8 czerwca – posiedzenie nadzwyczajne – poinformowanie TRS o odpowiedzi rządów państw okupujących na deklarację TRS z 1 maja
21. (posiedzenie odnotowane jako 20) 2 lipca – budżet, dymisja J. Piłsudskiego oraz innych członków Komisji Wojskowej, sądy wojskowe

?. 18 lipca – uchwalenie Przepisów tymczasowych o urządzeniu sądownictwa w Królestwie Polskim

?. 10 sierpnia – uchwalenie Przepisów tymczasowych o szkołach elementarnych w Królestwie Polskiem oraz regulaminu Urzędu Obrachunkowego przy Departemencie Skarbu^[21]

32. 25 sierpnia – dymisja tymczasowej Rady Stanu, upoważnienia dla komisji przejściowej

33. 30 sierpnia – upoważnienia dla komisji przejściowej, kwestia sprawozdania z prac TRS

Posiedzenia poufne: 26, 27, 28 kwietnia, 15, 24 (brak protokołu), 25, 31 maja, 1, 9, 13, 15 czerwca.

Lista członków tymczasowej Rady Stanu została ogłoszona 11 stycznia 1917 TRS wystąpiła pod adresem władz okupacyjnych z żądaniami znacznie przekraczającymi jej uprawnienia. Domagała się m.in. przejęcia szkolnictwa i sądów oraz ustanowienia za jej zgodą regenta. Władze okupacyjne zgodziły się na powołanie armii polskiej, pod warunkiem jej całkowitego podporządkowania państwom centralnym. Na znak sprzeciwu z Rady ustąpił Piłsudski. Po jego aresztowaniu w lipcu1917 i po tzw.kryzysie przysięgowym wLegionach Polskich,25 sierpnia1917 większość członków TRS podała się do dymisji, wyłaniającKomisję Przejściową "do załatwienia ogólnych spraw administracyjnych". Na ostatnim posiedzeniu TRS w dniu30 sierpnia 1917 postanowiono, że Komisja Przejściowa sporządzi sprawozdanie z działalności Rady. Dorobkiem TRS był zorganizowanie administracji rządowej w formie Wydziału Wykonawczego.

Komunikaty TRS były cenzurowane przez władze okupacyjne. Z powodu cenzury sprawozdanie z prac TRS nie zostało opublikowane^[22][23].

• Narodowe Archiwum Cyfrowe: Szukaj w archiwach. [w:]Zespół: 2/1/0 Tymczasowa Rada Stanu w Warszawie [on-line]. szukajwarchiwach.pl, 1917. [dostęp 2015-11-27].
• Akta Tymczasowej Rady Stanu i Rady Stanu Królestwa Polskiego
• Jan Arnsztajn, H. Waldau: Piosenka o Tymczasowej Radzie Stanu. Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki, 1917. [dostęp 2011-11-14].

• 1917 w Królestwie Polskim
• Tymczasowa Rada Stanu

• Szablon cytowania książki – brak numeru strony
• Artykuły z propozycjami tłumaczeń
• Zalążki sekcji artykułów