Nazwa prowincji oznacza "na wschód od gór" i odnosi się do łańcucha górTaihang Shan (太行山), który rozciąga się na przestrzeni około 500 km na terenie prowincji położonych na zachód, tzn.:Hebei,Henan iShanxi. Przez północną część prowincji przebiega dolny odcinekRzeki Żółtej, która wpada doZatoki Pohaj. Od południa Szantung graniczy z prowincjamiJiangsu iAnhui.
Prowincja Szantung stanowi część rejonów uważanych za kolebkę cywilizacji chińskiej. Jej zachodnia część wchodziła w skład terenów kontrolowanych przez najstarsze historycznie dynastieShang iZhou. Wschód zamieszkiwał lud Laiyi uważany przez starożytnych Chińczyków za barbarzyńców, który w ciągu wieków uległ sinizacji.
Wokresie Wiosen i Jesieni oraz wokresie Walczących Królestw rejon dzisiejszej prowincji Szantung stał się potęgą. Narodziły się w nim państwa:Qi ze stolicą w Linzi,Zou (z którego pochodziłMencjusz) orazLu ze stolicą wQufu. Lu było ojczyznąKonfucjusza (wQufu znajduje się jego grób oraz domostwa należące do jego potomków). Państwo Lu było niewielkie i zostało wchłonięte przezpaństwo Chu.
W kolejnych epokach Szantung, podobnie jak całe północne Chiny, stał się celem najazdów z północy i przechodził z rąk jednego barbarzyńskiego państwa do drugiego.
W 412 mnichFaxian wylądował w południowej części półwyspu Szantung i udał się do miasta Qingzhou, gdzie zajął się przekładembuddyjskichsutr, które przywiózł ze swej słynnej wyprawy doIndii.
Odkąd dynastiaSui zjednoczyła kraj w 589, Szantung był już zawsze częścią Chin. W obecnym kształcie istnieje od czasów dynastiiMing, choć w tym czasie w jej skład wchodziły także obszary dzisiejszej prowincjiLiaoning, które jej odebrano za czasów dynastiiQing.
Tereny prowincji były często niespokojne i wybuchały tam liczne powstania m.in.Wang Luna; w Szantungu bardzo aktywni bylipowstańcy Nian. W późniejszych czasach tam właśnie narodzili się anty-cudzoziemscyBokserzy.
W XIX wieku półwysep Szantung stał się celem dla imperiów kolonialnych. PoI wojnie chińsko-japońskiej miasto i baza morskaWeihaiwei były okupowane przezJaponię. W 1897 miastoQingdao stało sięniemiecką koncesją, a rok później Weihaiwei przejęliBrytyjczycy. W tym okresie półwysep stał się punktem przerzutowym dla chińskich emigrantów w drodze m.in. doUSA.
Po proklamowaniuRepubliki Chińskiej w 1911, Qingdao w 1922 wróciło w ręce Chin, a Weihai w 1930. W 1937 prowincja Szantung stała się celemjapońskiego najazdu. Japończykom udało się ją opanować, chociaż w głębi lądu trwał opór partyzancki. Po kapitulacji Japonii w 1945 fragmenty Szantungu były kontrolowane przezkomunistów, a od czerwca 1949 - cała prowincja. W październiku powstałaChińska Republika Ludowa.
Dziś, dzięki położeniu na wybrzeżu i inwestycjom zagranicznym prowincja Szantung jest jedną z najbogatszych w Chinach, choć znać na niej piętno niemieckiego kolonializmu. Tutaj ma siedzibęHaier, jeden z największych na świecie producentów sprzętuAGD, który zaczynał jako firma joint-venture z niemiecką firmąLiebherr. Najbardziej znane eksportowe piwo Chin,Tsingtao, jest warzone w poniemieckim browarze w mieście Qingdao.
Większa część prowincji Szantung położona jest naNizinie Północnochińskiej. Górzysta jest natomiast centralna część prowincji, w której znajdują się m.in. góryTai,Lu iMeng. Pofałdowany jest równieżpółwysep Szantung stanowiący wschodnią część prowincji. Oddziela on zatokęBohai odMorza Żółtego. Najwyższym wzniesieniem prowincji jest szczyt o nazwieJadeitowy Cesarz (chiń. upr.: 玉皇顶; trad.: 玉皇頂; pinyin: Yùhuáng Dīng) o wysokości 1545 metrów.
W wyniku niesionych mułów lessowych, w swoim dolnym biegu na terenie prowincji SzantungRzeka Żółta płynie po podwyższonej grobli ograniczonej wałami rozbudowywanymi przez setki lat. Powoduje to podział prowincji na dwa działy wodne: rzekiHai na północy i rzekiHuai na południu.Wielki Kanał dochodzi do Szantungu od północnego zachodu i wychodzi w części południowo-zachodniej.Jezioro Weishan to największe jezioro w prowincji. Linia brzegowa Szantungu liczy 3000 km. Wybrzeże półwyspu Szantung jest skaliste, pełneklifów,zatok iwysp.
Klimat Szantungu jestumiarkowany, lata są wilgotne, a zimy zimne i suche. Średnie temperatury w styczniu wynoszą pomiędzy -5 a -1 °C, a w lipcu pomiędzy 24 – 28 °C. Roczne opady wynoszą 550–950 mm.
