Ten artykuł dotyczy ujęcia wody. Zobacz też:inne znaczenia.
Studnia głębinowa wśród bloków przy ulicy Sikorskiego wTomaszowie MazowieckimStudnia kryta z drzwiczkami w RosjiKołowrót zamontowany na studni, nakrytej daszkiem w czeskiej PradzeRycina przedstawiająca kołowrót
Najstarsza, zachowana studnia w Polsce znajduje się wMogilnie na dziedzińcuklasztoru benedyktynów z XI wieku. Najpierw studnie były kopane, a ściany wykładano murem z kamieni lub cegieł; dopiero od początku XX wieku zaczęto stosować okrągłą betonowącembrowinę.
Wodę czerpano na terenach o płytkim położeniu wód za pomocą studni z wyciągiem ręcznym[1], a na terenach o głębokich ujęciach za pomocążurawia[1] lubkołowrotu[1] (drewnianego walca, napędzanego ręcznie za pomocą korby żelaznej; do walca była umocowana lina lub metalowy łańcuch z konewką lub wiadrem). Cembrowina wierzchnia wystawała na powierzchnię, a po obu jej stronach były wkopane w ziemię drewniane słupy, na których był zamocowany kołowrót. W późniejszym czasie zaczęto stosować częściowe zabezpieczenie kołowrotu, poprzez nakrycie go stałym daszkiem, a także całkowite zabezpieczenie studni poprzez drewniane osłony z zamykanymi drzwiczkami. Czasem budowano studnie abisyńskie, gdzie wodę pobierano za pomocą wkręconej rury ipompy ręcznej.
W czasie rozwoju elektryczności zaczęto w studniach montować pompy elektryczne, które pobierały wodę i rurociągiem odprowadzały ją do domu[2][3]. Obecnie studnie wiejskie są już tylko rzadkością (jako obiekty zabytkowe), ponieważ zostały wyparte przez wiejskiewodociągi.
Znaczenie studni związane jest ze znaczeniem wody, której przypisywano znaczenie oczyszczające i uzdrawiające[1]. Studnie interpretowano (ze względu na znajdującą się w głębi wodę) jako drogę prowadzącą w dół, w ciemność, do krainy zmarłych, poza granice ludzkiego świata[1]. Nabierały przez to właściwości tabu (i wymagały wzmożonej ochrony)[1]. Odgrywały również znaczenie w momentachprzejścia w życiu człowieka[1]. Ze studniami związane były wątki magiczne, wierzenia i wróżby[1]. Studnie często towarzyszą świątyniom i miejscom pielgrzymkowym[1].
Ze względu narozmiar pionowy wyróżnia się umownie studnie:płytkie,głębokie.
Ze względu na średnicę:małośrednicowe (umownie do 0,5 m),wielkośrednicowe (około 1 m).
Ze względu nasposób wykonania wyróżnia się studnie:kopane (szybowe),wiercone (głębinowe),wbijane, wkręcane (np. tzw.studnie abisyńskie – wykonane przeważnie ręcznie przez wbicie lub wkręcenie rury o niewielkiej średnicy i głębokości, zaopatrzonej w dolnej części w świder i filtr, a także pompę tłoczącą)
Ze względu nakonstrukcję wyróżnia się studnie:obudowane (cembrowina),nieobudowane
Ze względu na obecność filtra wyróżnia się studnie:filtrowe,bezfiltrowe
Ze względu naprzeznaczenie wyróżnia się studnie:eksploatacyjne (pobór wody do celów pitnych i gospodarczych),inżynierskie (w tym: fundamentowe, odwodnieniowe i inne),obserwacyjne (badawcze).
↑abcdefghiAnnaA.DrożdżAnnaA.,ZbigniewZ.CaputaZbigniewZ.,Studnie w krajobrazie kulturowym Polski na podstawie Polskiego Atlasu Etnograficznego, [w:]Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego,UrszulaU.Myga-Piątek (red.), Sosnowiec (2), s. 353-366,ISBN 83-918296-50-0.???
