Shintō na Tajwanie –shintō (jap. 神道), rdzennie japońska religia, pojawiła się naTajwanie w czasie japońskiego panowania kolonialnego, które było następstwem wygranej przezJaponięwojny z Chinami (1894-1895) i podpisaniatraktatu pokojowego w Shimonoseki 17 kwietnia 1895 roku. Trwała ona do zakończenia II wojny światowej w 1945 roku[1]. Nie należy dowspółcześnie wyznawanych religii na Tajwanie.
Proces intensywnego wprowadzania shintō na Tajwanie w latach 1937-1945 był jednym z elementów japonizacji (tzw. ruchkōminka, jap. 皇民化運動,kōminka undō, dosł. ruch uczynienia ludzi poddanymi cesarza); oprócz budowania świątyń i skłaniania poddanych do wizyt w nich, obejmował on także zmianę nazwisk na japońskie, zwiększania nauczania języka japońskiego i przymus służby wojskowej[2][3]. Odmianą shintō wprowadzaną w tym okresie było shintō państwowe (jap. 国家神道,kokka shintō), które jako polityczno-teoretyczna gałąź shintō świątynnego (神社神道jinja shintō – tradycyjne obrzędy w chramach), skupiało się na kulciecesarza oraz propagowaniunacjonalistycznej ideologii poprzez wykorzystaniejapońskich tradycji i wierzeń[4].
Chramy (jinja) powstające poza granicami Japonii, w tym również na Tajwanie, określa się mianem „chramów zamorskich” (jap. 海外神社,kaigai jinja) – jednak termin ten odnosi się nie tylko do chramów powstałych w efekcie działań kolonialnych, ale również tych powstających z inicjatywy Japończyków w innych krajach (np. wBrazylii czy naHawajach)[5]. Bardziej precyzyjnym określeniem są „chramy terenów kolonialnych” (jap. 植民地神社,shokuminchi jinja)[5].
Działania związane z japonizacją miały na celu promowanie shintō przy jednoczesnym zmniejszeniu znaczenia lokalnego synkretyzmu religijnego, łączącegobuddyzm,taoizm oraz wierzenia ludowe)[6]. Od 1938 roku starano się wprowadzić ten plan w życie nie tylko poprzez budowanie nowych chramów, ale także poprzez drastyczne ograniczenie liczby wcześniej istniejących tajwańskich świątyń (co często wiązało się ze sprzeciwem ze strony miejscowej ludności)[7]. Wiele z nich zostało także przebudowanych i przemianowanych na chramy shintō. Przykładem jest pierwszy tajwański chram,Kaizan Jinja (jap. 開山神社), pochodzący z 1897 roku, wTainanie[8]. Początkowo znajdowało się w nim mauzoleumZheng Chenggonga (chińskiego bohatera o japońskich korzeniach, znanego jako Koxinga), następnie zostało ono zamienione na chram prefekturalny (jap. 県社,kensha)[8].
W okresie kolonialnym na Tajwanie zostało wybudowanych wiele nowych chramów. Do końca 1945 roku powstało 68 miejsc kultu (chociaż niektóre źródła podają także liczbę 204 chramów zbudowanych do końca II wojny światowej[9]), z czego 38 zbudowano w okresie największego nasilenia japońskiego nacjonalizmu iwzmożonych walk w regionie, czyli w latach 1937-44[10]. Wiązało się to z ruchem japonizacjikōminka, którego szczególnymi propagatorami na Tajwanie byligubernatorzySeizō Kobayashi iKiyoshi Hasegawa[3]. Największym i najważniejszym z nich był znajdujący się w mieścieTajpej Wielki Chram Tajwański (jap. 台湾神宮,Taiwan Jingū), który został ukończony już na początku okresu kolonialnego, w 1901 roku. Należał on do kategorii tzw. chramów cesarskich (jap. 官幣社,kanpeisha), w których oddawano cześć cesarzowi oraz ważnym osobistościom państwowym, czczonym jako bóstwa. Do najważniejszych należeli m.in. książęYoshihisa Kitashirakawa (stracił życie podczas walk na Tajwanie), a także trzy bóstwa pomocne w pozyskiwaniu ziemi uprawnej, znane jako Kaitaku Sanjin (jap. 開拓三神)[11]. Obecnie w miejscu chramu znajduje się hotel.
Miejscowa ludność była zachęcana do odwiedzania chramów oraz uczestniczenia w odbywających się w nich świętach i uroczystościach, zwłaszcza tych związanych z kultem cesarza. Innym sposobem na włączenie ludności w nowy kult było zachęcanie do tworzenia domowych ołtarzyków shintō zwanychkamidana (jap. 神棚), a następnie czczenie w nich papierowych amuletówtaima (jap. 大麻), pochodzących zIse Jingū (jap. 伊勢神宮)[12] – najważniejszego japońskiego chramu poświęconego rodzinie cesarskiej.
Forma shintō funkcjonująca na Tajwanie była skoncentrowana przede wszystkim na kulcie cesarza, budowaniu japońskiego nacjonalizmu oraz japonizowaniu miejscowej ludności. Dlatego też główne święta obchodzone w tym okresie miały charakter raczej narodowy niż religijny. Niemniej jednak ich główne obchody odbywały się w chramach, a same święta nie były całkowicie pozbawione religijnych elementów. Do najważniejszych z nich należały:
W okresie wzmożonego japonizowania miejscowej ludności dość popularnym zjawiskiem były chramy znajdujące się w obrębie terenów szkolnych. Wokół nich w dużej mierze obracało się życie szkoły i aktywność uczniów. W chramach tego typu znajdowała się kopia cesarskiego dekretu o edukacji, który odczytywano uroczyście podczas ceremonii rozpoczynającej semestr. Uczniowie musieli uczestniczyć nie tylko w ceremoniach na początek i koniec semestru, ale także podczas innych ważnych świąt państwowych. Każdy dzień nauki rozpoczynał się pokłonem w stronę chramu, uczniowie dbali także o porządek w obrębie świątyni, na jej dziedzińcu odbywały się różne wydarzenia z życia szkoły[14].
Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie 3 chramy tego typu. Jednym z nich jest chram Yanshui – wzniesiony w 1940 roku, na którego renowację przeznaczono w 2010 roku 1,68 mln TWD[15].
Po przegranejII wojnie światowej Japonia wycofała się z Tajwanu, kończąc swoją kolonialną obecność na wyspie. Shintō na Tajwanie miało charakter japońsko-narodowy, a nie typowo religijny, toteż jego znaczenie zmalało. Przyczyniły się również do tego działaniaKuomintangu, który po przeniesieniu się na wyspę sukcesywnie niszczył wszelkie pozostałości po Japończykach, w tym chramy. Te, które nie uległy w tym okresie zniszczeniu, w większości zostały zamienione w świątyniekonfucjańskie lub świątynie poświęcone pamięci ofiar wojennych – pozostałe zostały opuszczone i popadły w ruinę[16].
Renowacja podupadłych i zniszczonych chramów ma miejsce dopiero od połowy lat 90. i wiąże się ze zmianami na scenie politycznejTajwanu (tzn. pojawieniem się, w opozycji do antyjapońskiego Kuomintangu,Demokratycznej Partii Postępowej, nastawionej bardziej otwarcie w stosunku do Japonii)[17]. Większość odbudowanych chramów łączy w sobie tradycyjne elementy chińskie i japońskie. Najbardziej charakterystycznymi elementami wywodzącymi się z shintō, które nadal można spotkać, są bramytorii orazkamienne latarnie w obrębie świątyni. Miejsca te nie mają jednak obecnie żadnego faktycznego znaczenia religijnego, często mieszczą się w nich muzea, miejsca pamięci narodowej, czy też stanowią one atrakcje turystyczne.