Międzynarodową sławę zyskała dzięki książce dla dzieciCudowna podróż (szw.Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige), która została przetłumaczona na ponad 50 języków.
Selma Lagerlöf urodziła się w 20 listopada 1858 w parafii Östra Ämterviks, wVärmlandzie, jako piąte z sześciorga dzieci Erika Gustava Lagerlöfa, emerytowanego oficera, i Louise Wallroth. Wychowała się w rodzinnym majątkuMårbacka. Duży wpływ na rozbudzenie jej wyobraźni miała babka, która opowiadała jej różne legendy i opowieści. Pierwszą książkę przeczytała w wieku siedmiu lat, była to powieśćThomasa Mayne’a ReidaOsceola the Seminole. Dzięki tej lekturze sama zapragnęła pisać[1][2][3].
W wieku dwudziestu lat opuściła dom i wyjechała doSztokholmu, aby uczyć się w kolegium nauczycielskim (1882–1885). Tam zetknęła się z głównymi prądami epoki, przejmując od nich zwłaszcza religijny liberalizm ispencerowski ewolucjonizm[4]. W czasie pobytu w Sztokholmie zmarł jej ojciec. Z powodów finansowych w 1887 rodzina musiała się wyprowadzić, a dom został sprzedany krewnemu. W 1889 Mårbacka ponownie została sprzedana[5][6].
Po otrzymaniu dyplomu dostała pracę w szkole dla dziewcząt wLandskronie, w Skanii, gdzie przebywała do 1895. Od tamtego roku utrzymywała się wyłącznie z pisarstwa. Otrzymała też wsparcie finansowe od rodziny królewskiej i Akademii Szwedzkiej, co skłoniło ją do całkowitego porzucenia nauczania[7].
Selma Lagerlöf (1881)
W 1897 przeniosła się do Falun w regionieDalarna. Odbyła kilka długich podróży po Europie wraz ze swoją przyjaciółkąSophie Elkan. Po śmierci ojca majątek Mårbacka został sprzedany. W 1907 odkupiła go dzięki pieniądzom otrzymanym za kolejne wydania swoich książek. Początkowo używała go jako letniego domu, ale w latach 1921–1923 przeprowadziła renowację i zamieszkała tam na stałe[8][5].
W zarządzaniu gospodarstwem wykazała się dużą przedsiębiorczością. Majątek obejmował około 90 ha gruntów rolnych i 90 ha gruntów leśnych. Selma Lagerlöf była jednym z największych pracodawców w okolicy, w majątku pracowało około 30 osób. Posiadała krowy, konie, świnie, gęsi, kury i indyki, duży sad oraz ogródek warzywny. Plony były sprzedawane w jej sklepie i na targu i dostarczane do hoteli w Sunne. Oprócz rolnictwa, które zostało zmechanizowane, przez pewien czas prowadziła Aktiebolaget Mårbacka Havremjöl produkującą mąkę i płatki owsiane, które sprzedawała w Sztokholmie i eksportowała do USA[9][10][11].
Selma Lagerlöf przez całe życie była mocno zaangażowana w walkę oprawa wyborcze kobiet. Na międzynarodowym kongresie ruchu na rzecz praw wyborczych dla kobiet w Sztokholmie w 1911 wygłosiła przemówienieDom i państwo. W 1916 została członkinią Krajowego Związku Liberałów (szw.Frisinnade landsföreningen) i była zaangażowaną liberałką do końca życia. W 1934 była jedną z osób, która poparła powstanie szwedzkiejLudowej Partii Liberałów. Angażowała się również w politykę na szczeblu lokalnym. Była członkinią komitetu miejskiego i rady ds. opieki społecznej w parafii Östra Ämterviks[12][13].
Dystansowała się od prześladowańŻydów wNiemczech w latach 30. XX wieku. PomogłaNelly Sachs zdobyć wizę szwedzką i ofiarowała jedno opowiadanie na rzecz pomocy prześladowanym w nazistowskich Niemczech[14]. Doprowadziło to do bojkotu w Niemczech, ale nie wpłynęło to na nią, mimo że niektórzy oczekiwali od niej jeszcze większego zaangażowania. Dziennikarz i pisarzBosse Schön twierdzi, że Lagerlöf popierałarasizm naukowy, ponieważ w 1921 podarowała nagrodę na konkurs piękności dla „prawdziwe szwedzkiej kobiety”[15].
Na początkuII wojny światowej wysłała swój medal noblowski rządowiFinlandii, aby pomóc mu w zdobyciu pieniędzy na walkę z wojskamiradzieckimi. Rząd fiński był tak poruszony tym gestem, że zdobył pieniądze innymi metodami i zwrócił jej medal[16].
Lagerlöf podjęła pierwsze próby literackie w dzieciństwie; w latach 80. XIX w. publikowała sonety na łamach czasopism. Fascynację światem baśni, legend i wierzeń rodzimego regionu zawdzięczała babce. W 1890 otrzymała nagrodę tygodnika „Idun” za 5 początkowych rozdziałów powieściGösta Berling, utrzymanej w poetyce neoromantycznej. Opisała w nich życie i obyczaje mieszkańców värmlandzkich dworków na początku XIX w., wzbogacając fabułę wątkami baśniowymi i legendami. W 1891 powieść ukazała się w formie książkowej. W 1894 wydała zbiór opowiadańZwiązki niewidzialne[8][4][6].
W latach 90. XIX w. pisarka dużo podróżowała. Wizyta we Włoszech zaowocowała powieścią wydaną w 1897 pod tytułemDziwy Antychrysta, w której poruszyła problem rozdźwięku między katolicyzmem a socjalizmem na Sycylii. Pobyt w Egipcie i Palestynie (1899–1900) stał się inspiracją dla epickiego eposu chłopskiegoJerozolima (t. 1–2, 1901–1902), w którym Lagerlöf, na wzór sagi islandzkiej, ukazała rozkład społeczności wiejskiej i religijności luterańskiej. Powieść zawiera poglądy religijne pisarki bliskie mistyce i teozofii[7][4][17][3].
Selma Lagerlöf (1933)
Największą popularność Lagerlöf zyskała dzięki pisanemu na zamówienie podręcznika do nauki geografii SzwecjiCudowna podróż (t. 1–2, 1906–1907). W 1899 wydała powieśćEn herrgårdssägen zawierającą symboliczny język baśni, wątki mitologiczne i biblijne, które wykorzystała jako tło do ukazania wnikliwych obserwacji społecznych zachowań. W 1904 ukazała się poetycka powieść grozySkarb rodu Arne oraz tom nowelLegendy Chrystusowe, w 1911 opublikowała powieśćOjczyzna Liljekrony zawierającą wspomnienia z dzieciństwa. W 1912 wydała powieśćNiewidzialny woźnica, w 1914 ukazała się książkaTętniące serce, której akcja rozgrywa się w krajobrazach rodzinnej prowincji Värmland. Napisała także trzy książki autobiograficzne:Mårbacka (1922),Pamiętniki dziecka (1930) iDziennik (1932), a także cykl powieściowy o rodzinie Löwensköldów, trylogię opartą na motywach autobiograficznych:Pierścień generała (1925),Charlotte Löwensköld (1925) iAnna Swärd (1928)[7][4][17][3].
Selma Lagerlöf zyskała światową renomę, a jej prace zostały przetłumaczone na wiele języków obcych.Cudowna podróż została przetłumaczona na około 60 języków, aGösta Berling na około 50[8][6].
Selma Lagerlöf za życia otrzymała wiele dowodów uznania. W 1904 otrzymała złoty medal Akademii Szwedzkiej, w 1909 jako pierwsza kobieta otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury (za „obecny w jej pismach wzniosły idealizm, żywą wyobraźnię oraz duchowe postrzeganie”)[18]. W poprzedzających latach Lagerlöf była wielokrotnie nominowana do nagrody, ale jej kandydatura była odrzucana przez ówczesnego stałego sekretarza Akademii,Carla Davida af Wirséna[19].
W 1914, jako pierwsza kobieta, została członkiem Akademii Szwedzkiej, gdzie zajęłafotel nr 7. PisarzHjalmar Gullberg w mowie wygłoszonej po wstąpieniu do Akademii w 1940, gdzie zajął miejsce Lagerlöf, powiedział, że Selma Lagerlöf była „królową naszej literatury, najbardziej znaną Szwedką na świecie od czasówŚwiętej Brygidy”. Wielu badaczy literatury, zarówno szwedzkich, jak i zagranicznych, przeprowadziło szereg badań naukowych nad jej twórczością[1][7].
Fundacja Mårbacka została założona przez Selmę Lagerlöf w celu zachowania i zarządzania jej majątkiem oraz pamiątkami. W domu utworzone zostało muzeum, które jest otwarte cały rok dla zwiedzających. Wszystkie przychody przeznaczane są na utrzymanie obiektu. Kuratorem muzeum jest Irene Henriksson, w posiadłości zatrudnionych jest około dwudziestu pracowników[2][20].
22 kwietnia 1972 decyzją zarządu fundacji ufundowana została Nagroda Mårbacka. Laureat wyłaniany jest spośród szwedzkich lub zagranicznych pracowników kultury, badaczy, autorów, artystów, muzyków, przedstawicieli teatru, filmu i prasy, wydawców itp. Laureat musi być powiązany z twórczością lub kierunkami zainteresowań Selmy Lagerlöf. Nagroda przyznawana jest co dwa lata. Pierwszym laureatem zostałaTove Jansson,fińska pisarka, malarka, ilustratorka i rysowniczka komiksowa pisząca po szwedzku, autorka książek oMuminkach. W 2020 laureatką nagrody została pisarka i profesorBirgitta Holm(inne języki) za jej pionierskie badania nad życiem i twórczością Selmy Lagerlöf[21].
Posąg Selmy Lagerlöf, wykonany z brązu przez Arvida Backlunda, znajduje się w parku Rottneros; drugi odlew tego samego pomnika został zainaugurowany w 1955 w American Swedish Institute wMinneapolis. Podobny posąg pisarki, autorstwa tego samego rzeźbiarza, znajduje się wKarlstadzie,Sunne iFalun[22][23][24][25].
Posąg Lagerlöf, wykonany z brązu przez Jonasa Högströma, znajduje się wLandskronie[26]. Popiersie autorstwaAstri Taube znajduje się w parku Rottneros[27]. Popiersie stworzone przez Jóna Leifssona umieszczono przed dawną szkołą w Västra Vemmenhög, w gminieSkurup[28].
W 2013 poświęcono Selmie Lagerlöf pamiątkowy kamień w Walk of Fame w Landskronie, który następnie zainaugurował król Szwecji Karol XVI Gustaw[29].
Z okazji 150. rocznicy urodzin Selmy Lagerlöf szwedzki Riksbank wyemitował dwie monety okolicznościowe: srebrną o wartości 200 SEK i złotą o wartości 2000 SEK. Obie mają ten sam portret Lagerlöf jako motyw z przodu. Srebrna moneta na odwrocie ma latające gęsi, a złota moneta słonecznik. Monety zaprojektował Jon Holm[30].
Od 1991 do 2016 portret Selmy Lagerlöf znajdował się na szwedzkim banknocie 20koron[31].
KsiążkaCudowna podróż stała się inspiracją dla wielu twórców. Na jej postawie powstały seriale telewizyjne oraz filmy fabularne i animowane[40][41][42].
W mowie noblowskiej, wygłoszonej w 1980, doCudownej podróży nawiązałCzesław Miłosz, która, jak stwierdził, była jedną z jego ulubionych książek w dzieciństwie i wywarła duży wpływ na jego pojęcie o poezji[43]. Hołd Selmie Lagerlöf oddała równieżOlga Tokarczuk w mowie wygłoszonej na bankiecie noblowskim po przyznaniu jejliterackiej Nagrody Nobla w 2019[44].
Badaniem twórczości Selmy Lagerlöf zajmuje się w Polsce profesorGrażyna Barbara Szewczyk, germanistka i skandynawistka[45].
%2c_painted_by_Carl_Larsson.jpg)
%2c_LN-NOH%2c_Boeing_737-86N_(21217121476).jpg)
