 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Pełne imię i nazwisko | Ryszard Jan Szurkowski | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 12 stycznia 1946 | |||||||||||||||||||||||||||
| Data i miejsce śmierci | 1 lutego 2021 | |||||||||||||||||||||||||||
| Obywatelstwo | ||||||||||||||||||||||||||||
| Wzrost | 173 cm | |||||||||||||||||||||||||||
| Informacje klubowe | ||||||||||||||||||||||||||||
| Klub | LZS Milicz (1966), | |||||||||||||||||||||||||||
| Trener | Ryszard Swat, | |||||||||||||||||||||||||||
| Dorobek medalowy | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Odznaczenia | ||||||||||||||||||||||||||||
      | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Ryszard Jan Szurkowski (ur.12 stycznia1946 wŚwiebodowie, zm.1 lutego2021 wRadomiu) – polskikolarz szosowy, dwukrotny wicemistrzolimpijski, czterokrotny medalistamistrzostw świata oraz dwunastokrotny mistrz Polski, najbardziej znany ze zdominowania przez kilka lat z rzęduWyścigu Pokoju, poseł naSejmPRL IX kadencji,trener, działacz sportowy,handlowiec, prezesPolskiego Związku Kolarskiego.
Pochodził zDolnego Śląska, gdzie urodził się1946-01-1212 stycznia 1946(dts) w wielodzietnej rodzinie Mariana i Marii z domu Dinwebel[1]. Ukończyłliceum ogólnokształcące weWrocławiu (1975), a następnieAkademię Wychowania Fizycznego we Wrocławiu (1984). Z wykształcenia był nauczycielemwychowania fizycznego oraz treneremkolarstwa. Kolarstwo zaczął uprawiać wMiliczu, m.in. dzięki relacjomPolskiego Radia zWyścigu Pokoju, z których usłyszał o sukcesach w tym wyściguStanisława Królaka[2]. Po latach tak wspominał ten okres[2]:
Wówczas, tak to dziś oceniam, chciałem naśladować Królaka. Po prostu, mieć rower i ścigać się, także wygrywać. Moja wyobraźnia nie sięgała wówczas tak daleko, by myśleć o tym, by zostać reprezentantem Polski, by dumnie w biało-czerwonej koszulce jechać po szosach i drogach świata, by zostać olimpijczykiem, by być mistrzem świata.
Samouk i naturalny talent kolarski. W zawodach kolarskich startował od 1963, początkowo jako niezrzeszony amator. Swoją karierę rozpoczął wRadomiu, pod okiem trenera kolarzyRadomiaka Radom, Ryszarda Swata, na trasach w okolicachGarbatki-Letnisko, gdzie odbywałzasadniczą służbę wojskową[3]. Po odbyciu służby wojskowej, za namową starszego brata Czesława postanowił kontynuować swoją karierę, kierując się do klubuKS „Dolmel” Wrocław[4]. Pierwszymi sukcesami byłomistrzostwo Polski w kolarstwie przełajowym wPrudniku, wicemistrzostwo Polski w wyścigu górskim oraz 4. miejsce wmistrzostwach Polski w wyścigu ze startu wspólnego w 1968.
Zauważony przez trenera kadry narodowej szosowcówHenryka Łasaka oraz lekarza reprezentacjiZbigniewa Rusina został ostatecznie kolarzem szosowym, będąc od 1969 członkiem kadry narodowej, kiedy to po raz pierwszy wystartował wWyścigu Pokoju i od razu stanął na drugim miejscu podium (wygrał wtedy FrancuzJean-Pierre Danguillaume)[1]. Kolejne lata to pasmo wielu osiągnięć, dzięki którym Ryszard Szurkowski zyskał miano najlepszego kolarza-amatora na świecie. Był wszechstronnym kolarzem niemal we wszystkich specjalnościach jazdy szosowej, choć – jak sam przyznawał – jego najsilniejszą stroną były zwycięstwa w tzw. jednoetapowych klasykach[5] (np. przedolimpijski wyścig wMonachium w 1971). Sporadycznie występował również natorze, ale bez większych sukcesów[6]. Wieloletnie doświadczenie i uczestnictwo w wielu wyścigach sprawiło, że był świetnym taktykiem, mającym zmysł orientacji i właściwej oceny przebiegu walki na szosie[4]. Z tego względu wybierano go – po rezygnacjiZenona Czechowskiego – na kapitana polskiego zespołu. Przez najbliższych kolegów z kolarskiego peletonu nazywany przydomkiem „Bibi”[1].
Czterokrotnie (w latach 1970, 1971, 1973 i 1975) wywalczył pierwsze miejsce w Wyścigu Pokoju. W sumie w tych zawodach przejechał 89 etapów (z czego 52 w koszulce lidera), wygrał 13 etapów, a 9 razy był drugi oraz 9 razy trzeci. Znany dziennikarz sportowyBohdan Tomaszewski tak opisał w jednej z publikacji jego pierwsze zwycięstwo etapowe w Wyścigu Pokoju 13 maja 1969, wŁodzi[7]:
Po raz pierwszy zetknąłem się z nim przy mikrofonie w 1969 roku na mecie w Łodzi, kiedy po raz pierwszy jechał w Wyścigu i po raz pierwszy wygrał etap. Stał koło rozstawionych stołów na skraju boiska i pokrzepiał się herbatą. Sięgnął po parówki i znów popił herbatą. Był uśmiechnięty, zamorusany i prawie nie zmęczony. Z trudem przecisnąłem się do niego. Serdeczne słowa gratulacji rzucane w pośpiechu, ścisku i gwarze podnieconych głosów. Spojrzał na reportera wesoło.
– Kolarstwo to czar! – powiedział i lekko trącił w przednie koło swojego roweru, aż zakręciło się i rozbłysło srebrzystą smugą.
Sam zainteresowany w wywiadzie, jakiego udzielił wówczas sprawozdawcy „Trybuny Robotniczej”, redaktorowi Jerzemu Wykrocie, tak powiedział[8]:
Wiedziałem, że w przodzie znajduje się czterech kolarzy, a wśród nich Forma. Spodziewałem się ataku ze strony drużyny niemieckiej i radzieckiej, ponieważ w czwórce uciekinierów nie posiadali zawodnika. Pierwszy atak przegapiliśmy wszyscy, ale nic z tego nie wyszło, więc kiedy za drugim razem wyskoczyli do przodu Dmitriew z Sajdhużinem oraz Belgiem i Francuzem ruszyliśmy w pogoń. Błyskawicznie dogoniliśmy prowadzących wyścig, teraz nagle otwarła się przede mną szansa. Nie zmarnowałem jej. Wyskoczyłem do przodu na ulicach Łodzi, zawzięcie atakowany głównie przez Belgów i Francuzów utrzymałem przewagę do mety.
Naigrzyskach olimpijskich w Monachium w 1972 (wspólnie zEdwardem Barcikiem,Lucjanem Lisem iStanisławem Szozdą) i rozgrywanych cztery lata późniejigrzyskach w Montrealu (wspólnie zTadeuszem Mytnikiem,Mieczysławem Nowickim i Stanisławem Szozdą) zdobywał srebrne medale w drużynowej jeździe na czas. Polski zespół dwukrotnie przegrał wtedy złoty medal z zespołemZSRR.
W 1973 zdobył namistrzostwach świata w Barcelonie złoty medal w wyścigu ze startu wspólnego amatorów oraz drużynowej jeździe na czas (wspólnie z Tadeuszem Mytnikiem, Lucjanem Lisem i Stanisławem Szozdą). Dziennikarz sportowy Maciej Biega w publikacji pt. „Tęczowe koszulki” tak opisał jego zwycięstwo w wyścigu ze startu wspólnego[9]:
Przez kilkanaście kilometrów dwaj Polacy, Francuz i Duńczyk pracowali wspólnie. Było ich czterech. (...) Szozda prowadzi mocno. Szurkowski na ostatniej pozycji, kilka metrów straty, jakby był u kresu sił. Francuz nie chce wyręczyć Szozdy w prowadzeniu. Kiedy Polak zjeżdża na prawą stronę szosy, chce oddać czołową pozycję, tamten robi to samo. Szozda ogląda się do tyłu. Widzi w tym momencie jak Ryszard wspina się na pedały i rusza naprzód. A więc nareszcie. Staszek puszcza oko do kolegi, ale tamten nie widzi już tego pozdrowienia. Osiągnął największa szybkość. Kamerzysta był tak zaskoczony tym sprintem, że przez chwilę Szurkowski zniknął nagle z ekranów telewizora. Manewr Szurkowskiego był właściwie absolutnie wzorowy. Cała sztuka samotnej ucieczki polega na tym, aby zmylić czujność rywali, zdobyć nad nimi kilkadziesiąt metrów przewagi i zmusić ich do samotnego wysiłku podczas pogoni. (...) Ryszard Szurkowski zaatakował 1300 metrów przed metą. Wkrótce potem Polak jechał sam jako pewny mistrz świata. Wygrywał w imponującym stylu, który najbardziej podziwiają obserwatorzy. Ostatnie 50 metrów było już nie wysiłkiem, ale jazdą triumfalną. Podniesione do góry ręce, uśmiech radości. Mistrz świata pozdrawiał widzów jeszcze przed minięciem linii mety.
Szurkowski na mecie tego wyścigu redaktorowi czasopisma „Dziennik Łódzki” powiedział wówczas[10]:
Nie wierzyłem, że dziś osiągniemy to, o czym marzyliśmy najbardziej. Staszek był wspaniały, odważny i bardzo mocny. Dzięki niemu udało się nam wspaniale. Wielka radość...
Na rozgrywanych rok późniejmistrzostwach świata w Montrealu zdobył srebro ze startu wspólnego, przegrywając tylko zJanuszem Kowalskim. Ponadto namistrzostwach świata w Yvoir w 1975 razem z Tadeuszem Mytnikiem, Stanisławem Szozdą i Mieczysławem Nowickim zdobył kolejny złoty medal w drużynowej jeździe na czas. Dziewięciokrotnie startował na mistrzostwach świata[11].
Pięciokrotnie zostałindywidualnym mistrzem Polski (w latach 1969, 1974, 1975, 1978 i 1979) w wyścigu szosowym, raz mistrzem Polski w wyścigu górskim w 1974 oraz trzykrotnie mistrzem Polski w jeździe parami w latach 1972 oraz 1975 (zeSzczepanem Klimczakiem) i 1980 (zJerzym Kuczką). Był również dwukrotnie mistrzem Polski w wyścigu drużynowym w latach 1975 i 1976 (wraz z kolegamiJanem Brzeźnym,Janem Faltynem i Szczepanem Klimczakiem), będąc zawodnikiem klubu KS „Dolmel” Wrocław. Siedmiokrotnie zdobywał tytuł wicemistrza Polski: raz w wyścigu indywidualnym w 1973 (za Stanisławem Szozdą), trzykrotnie w wyścigu górskim w latach 1968 (zaJózefem Mikołajczykiem[12]), 1975 (za Stanisławem Szozdą) i 1976 (za Janem Brzeźnym), dwukrotnie w jeździe parami w latach 1973 (wspólnie ze Szczepanem Klimczakiem) i 1978 (wspólnie z Janem Faltynem)[a] oraz drużynowo z KS „Dolmel” Wrocław w 1973 (wspólnie ze Szczepanem Klimczakiem, Antonim Jankowskim iJanuszem Kierzkowskim). Do kolekcji medali mistrzostw Polski należy dodać również 9 medali brązowych (łącznie w mistrzostwach Polski zdobył ich aż 28).
Choć nigdy nie udało mu się wygrać klasyfikacji generalnej wyściguTour de Pologne, to do niego należy rekord wygranych etapów (15). Trzykrotnie w tym wyścigu triumfował w klasyfikacji najaktywniejszych (1971, 1973 i 1974), dwukrotnie w klasyfikacji górskiej (1971 i 1974) oraz raz w klasyfikacji punktowej (1979).
Zwyciężał także w zagranicznych wyścigach, m.in.:Circuit de la Sarthe (1969), Wielka Nagroda Annaby (1971),Dookoła Bułgarii (1971), Dookoła Szkocji (1972),Tour du Limousin (1974), Dookoła Dolnej Austrii (1977) czy Dookoła Egiptu (1979).
Startował również w wyścigach z kolarzami zawodowymi. W 1974 podczas pierwszej z nimi konfrontacji, do jakiej doszło w wyściguParyż-Nicea, w końcowej klasyfikacji zajął 28. miejsce[13], raz przyjeżdżając na metę etapową na drugiej pozycji oraz dwukrotnie na trzeciej, będąc jednym z najaktywniejszych kolarzy tego wyścigu (trzeci w klasyfikacji za BelgamiRikiem Van Lindenem iEddym Merckxem)[14]. Mimo składanych propozycji przedstawicieli grup zawodowych (m.in. belgijskiej Molteni), przy sprzeciwiePolskiego Związku Kolarskiego, nigdy nie został profesjonalistą, reprezentując do końca swojej kariery biało-czerwone barwy narodowe[5].
W 1980 skończył karierę reprezentacyjną, a dwa lata później będąc zawodnikiemKS „Polonez” Warszawa zakończył karierę klubową. Po raz ostatni jako zawodnik wystąpił w październiku 1984, w wyściguMarynarki Wojennej[15], po którym zakończył ostatecznie swoją karierę. Był zawodnikiem następujących klubów: LZSMilicz (1966),Radomiak Radom (1966–1967, na czas odbywania służby wojskowej),KS „Dolmel” Wrocław (1968–1978), FSO Warszawa (1979) i KS „Polonez” Warszawa (1979–1982).
W latach 1984–1988 był trenerem kadry narodowej kolarzy szosowych. Jego podopieczny,Lech Piasecki, zwyciężył w Wyścigu Pokoju oraz zostałmistrzem świata w wyścigu indywidualnym w 1985, zaś drużyna zdobyła srebrny medal naigrzyskach w Seulu. W 1997 był szefem wyszkolenia Polskiego Związku Kolarskiego. W latach 1988–1989 prowadził pierwszą w Polsce zawodową grupę kolarskąExbud Kielce, potem założył Klub Sportowy „Szurkowski” wWarszawie (1991), był także dyrektorem polskiej części Wyścigu Pokoju. W latach 2007–2008 był prezesem zawodowej grupykolarstwa górskiegoMTB Halls Team. Prowadził sklep z artykułami kolarskimi w Warszawie przy ul. Erazma Ciołka 35[16]. W okresie od 31 marca 2010 do 5 marca 2011 był prezesem Polskiego Związku Kolarskiego[17].
Po zakończeniu czynnej kariery kolarskiej uczestniczył w wielu wyścigach organizowanych m.in. dla tzw. weteranów. 10 czerwca 2018 wKolonii podczas jednego z takich wyścigów miał groźny wypadek, po którym został przewieziony do szpitala, przechodząc następnie kilka operacji[18][19]. Wypadek spowodował uszkodzenierdzenia kręgowego orazczaszki[20]. Została zorganizowana zbiórka pieniędzy przez„Stowarzyszenie Lions Club Poznań 1990” potrzebnych na jegorehabilitację[18][19]. W akcję pomocy zaangażowali się wybitni polscy sportowcy (Agnieszka Radwańska,Robert Lewandowski,Michał Jurecki,Kajetan Kajetanowicz,Łukasz Kubot,Czesław Lang,Włodzimierz Lubański,Jakub Przygoński,Kamil Stoch,Sobiesław Zasada,Zenon Jaskuła iRafał Sonik), przekazując na licytację zorganizowaną 18 grudnia 2018 przezProgram 1 Polskiego Radia wiele cennych swoich pamiątek[21].
W latach 1985–1989 był posłem naSejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z listy krajowej (jako bezpartyjny). W 2005 kandydował do Sejmu RP, otwierając wrocławską listęSocjaldemokracji Polskiej, która nie osiągnęła progu wyborczego (także będąc bezpartyjnym)[22]. Był członkiem honorowego komitetu poparciaBronisława Komorowskiego przedwyborami prezydenckimi w 2015[23].
Bohater książkiMarka JóźwikaRowerem do Europy (1992) orazRyszard Szurkowski. Skasować tę ucieczkę! – 14. odcinka komiksuSłynni polscy olimpijczycy (kolekcja „Gazety Wyborczej”). Od 2011 był jednym z felietonistów magazynu „Rowertour”, poświęconegoturystyce rowerowej.
_pictogram.svg) Miejsca na IO i MŚ oraz medale MP | ||||||||||||||
| Konkurencja | 1968 | 1969 | 1970 | 1971 | 1972 | 1973 | 1974 | 1975 | 1976 | 1977 | 1978 | 1979 | 1980 | 1981 |
 Igrzyska olimpijskie[24] | ||||||||||||||
| Start wspólny | – | – | – | – | 31.[b] | – | – | – | 12. | – | – | – | – | – |
| Drużynowo na czas | – | – | – | – |  | – | – | – | | – | – | – | – | – |
| Mistrzostwa świata[11] | ||||||||||||||
| Start wspólny amatorów | – | 39. | wycofał się[c] | 4. | – |   | | 28. | – | 22. | – | 8. | – | – |
| Drużynowo na czas | – | – | 6. | – | – | | 7. | | – | – | – | – | – | |
| Mistrzostwa Polski | ||||||||||||||
| Start wspólny | – |  | – | – | – | | | |  | – | | | – | – |
| Indywidualnie na czas | – | – | – | – | – | | – | – | – | – | – | – | – | – |
| Wyścig górski | | – | – | – | – | – | | | | – | – | – | – | – |
| Parami | – | – | – | – | | | – | | – | | [a] | – | | |
| Drużynowo na czas | – | – | – | | | | | | | | | – | – | – |
| Wyścig przełajowy | | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| Pozostałe ważniejsze starty w wyścigach | ||||||||||||||
|
| |||||||||||||
Dwukrotnie wygrałplebiscyt „Przeglądu Sportowego” na najlepszego sportowca Polski (1971 i1973), raz był drugi (1970), zaTeresą Sukniewicz, raz szósty (1975), raz dziesiąty (1969) i raz czternasty (1974). W 1970 został laureatem nagrodyFair Play przyznawanej przezUNESCO, za dżentelmeńskie oddanie własnego roweru rezerwowegoZygmuntowi Hanusikowi podczas mistrzostw Polski ze startu wspólnego, co pozwoliło mu zdobyć tytuł mistrza Polski (Ryszard Szurkowski zajął w tym wyścigu 5. miejsce)[4]. Drugi w Plebiscycie na Najlepszego Sportowca Polski XX wieku (zaIreną Szewińską). W 1974 otrzymał wraz z kolegami z drużyny (Mytnikiem, Lisem i Szozdą) nagrodę przyznawaną corocznie przezMinistra Spraw Zagranicznych (za 1973 rok) dla sportowca lub zespołu, który swoją postawą najbardziej rozsławił imię Polski za granicą[26]. Dziewięciokrotnie został zwycięzcą corocznego plebiscytu „Przeglądu Sportowego” iPolskiego Związku Kolarskiego na najlepszego polskiego kolarza sezonu w latach (1969–1973 oraz 1975–1978)[6].
W 1972 został odznaczony Krzyżem KawalerskimOrderu Odrodzenia Polski[27], w 1976 Krzyżem Oficerskim[28], w 1986 Krzyżem Komandorskim, w 1999 Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą[29], a w 2021 pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[30][31]. Był również siedmiokrotnie odznaczany złotymmedalem „Za Wybitne Osiągnięcia Sportowe”. Ponadto pośmiertnieprezydent Wrocławia przyznał mu ZłotąOdznakę Honorową Wrocławia[32].
WNałęczowie znajduje się pomnik zbrązu, w postaci starodawnego roweru. Po obu jego stronach na chodniku widnieją płytki pamiątkowe z podpisami najwybitniejszych polskich gwiazd kolarstwa, w tym m.in. Ryszarda Szurkowskiego[33]. WAlei Gwiazd Sportu w Dziwnowie w 2002, jako jeden z pierwszych osobiście odsłonił tablicę z repliką swojego medalu olimpijskiego. W tymże roku (III edycja) odsłonięto tablicę z jego gwiazdą wAlei Gwiazd Sportu we Władysławowie. Ponadtotablica pamiątkowa jemu poświęcona znajduje się również na chodniku w Galerii Sław Kolarstwa Polskiego na Starówce wKowarach[34]. W muzeumCentrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu znajduje się jego kask i buty, eksponowane w gablocie[35].
Rada GminyGarbatka-Letnisko2011-05-2626 maja 2011(dts) przyznała mu tytuł Honorowego Obywatela Gminy Garbatka–Letnisko, gdzie w 1966 mieszkał, będąc skoszarowanym jako żołnierz jednostki zTarnowskich Gór w wagonach kolejowych i zajmował się budową i naprawą trakcji kolejowej[36]. Ponadto wKrośnicach corocznie organizowana jest impreza popularyzująca turystykę rowerową pod nazwąRajd Rowerowy „Śladami Ryszarda Szurkowskiego”[37].
W Świebodowie w 2022 otwarto skwer Szurkowskiego ufundowany przez mieszkańców tej miejscowości[38].
Ryszard Szurkowski w 1969 ożenił się z Ewą Kukuł[39]. Ze związku tego narodził się syn Norbert, który w wieku 31 lat zginął wzamachu 11 września 2001 naWorld Trade Center wNowym Jorku, gdzie pracował na 104. piętrze jednej z wież[40]. Następnie po rozwodzie związał się z Izabelą Gumowską, z którą miał drugiego syna Wiktora[f][43][44] (zm. 2020). W 2009 poznał swoją drugą żonę Iwonę Arkuszewską[45][46].
W ostatnich latach ciężko chorował, przechodząc m.in. operacjęukładu pokarmowego[47]. Zmarł2021-02-01T00:00:00.0011 lutego 2021(dts) po kilku dniach pobytu w radomskim szpitalu na skutekchoroby nowotworowej, przechodząc wcześniejzapalenie płuc[48][49][47]. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły sięmszą świętą w jego intencji, która została odprawiona2021-02-055 lutego 2021(dts) wświątyni Opatrzności Bożej w Warszawie[31], po czym 13 lutego wkościele Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Wierzchowicach odbyła się msza pogrzebowa, po której został pochowany na przykościelnym cmentarzu w grobowcu rodzinnym[45][32].
Wraz m.in. zKrzysztofem Wyrzykowskim wydał trzy pozycje książkowe dotyczące kolarstwa szosowego[50]:
Wystąpił w epizodycznej roli, grając samego siebie, w scenie balu mistrzów sportu w filmie z 1971Motodrama z główną roląJacka Fedorowicza. Jest również bohaterem kilkufilmów dokumentalnych.
 Filmy | ||||
| Rok | Tytuł | Reżyser | ||
| 1971 | Motodrama[51] | Andrzej Konic | ||
| Autobus z napisem „koniec”[g][52] | Mariusz Walter | |||
| 1985 | Debiut mistrza[53] | Andrzej Soroczyński | ||
| 2009 | Niedokończona historia[54] | Artur Szulc | ||
| 2011 | W biegu za życiem[55] | Henryk Jantos | ||
| 2021 | Ryszard Szurkowski – wyścig przez życie[56] | Zbigniew Rytel | ||
| Reprezentacje | |
|---|---|
| Grupy zawodowe |
.svg)
| Złoto |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Srebro |
| ||||
| Brąz |
|
|
|
|
