Ruch (łac.motus,motio) – w filozofii nowożytnej zmiana miejsca wprzestrzeni względem jakiegoś punktu stałego lub uważanego za taki. Wmetafizyce klasycznej od czasówArystotelesa ruch jest aktualizacją tego co jest w możności^[1]. Ruch jest więc zmianą: ilościową, jakościową lublokalną, której podlega wszystko, co skończone^[2].

Platon sprowadza wszelkie zmiany do ruchu przestrzennego mającego przyczyny.

Według określenia Arystotelesa ruch jest przejściem odmożności doaktu. Nie istnieje jakikolwiek ruch poza rzeczami^[3]. By to przejście, ten ruch mógł się dokonać, konieczna jestpotencjalność bytu, tzn. realne istnieniebytów, które nie są doskonałe, mogą się poruszać ku doskonałości swej natury^[4].

Tak pojętym ruchem rządzą według niego dwie zasady:

1. Wszystko, co jest w ruchu, poruszane jest przez coś innego.
2. Szereg czynników poruszających się i poruszanych nie może ciągnąć się w nieskończoność.

Na podstawie tych zasad Arystoteles doszedł do pojęciaPierwszego Poruszyciela jako ostatecznej racji ruchu^[5].

WArystotelizmie odróżnia się sytuacje, w których przyczyna ruchu znajduje się w poruszającej się rzeczy, stanowiąc jej naturę (ruch wsobny, łac.motus immanens), od takich, w których przyczyna jest wobec niej zewnętrzna (ruch przechodni, łac.motus transiens).

Wyróżnia się trzy rodzaje ruchu wśród bytów:

• ruch ilościowy (wszelka zmiana ilości np. rośnięcie),
• ruch jakościowy (wszelka zmiana jakości, substancji, np. dojrzały owoc i niedojrzały owoc),
• ruch lokalny (przemieszczający, mechaniczny – przejście z jednego miejsca na inne)^[2].

Scholastykatomistyczna przyjęła arystotelesowskie pojęcie ruchu.

Wedługśredniowiecznej teorii impetuBuridanasiła działająca pochodzi wprawdzie z zewnątrz, ale uwidacznia się w ciele i dalej działa już w nim samym. Ponieważ identyczność rzeczy w czasie uważano za warunek ruchu, musiano – skoro wszystko płynie (Heraklit) – uznać przynajmniej za nieruchomy sambyt (Parmenides).

W teoriiKartezjusza, która należała do nurtumechanicystycznego, ruch nigdy nie dokonuje się w linii prostej. Utożsamiał onmaterię zrozciągłością, co wyklucza pojęcie próżni, to zaś uniemożliwia ruch w liniowy, dlatego ciała poruszają się ruchem kołowym^[1].

Wmaterialistycznej ontologiimarksizmu ruch jest koniecznym atrybutemmaterii. Jedno bez drugiego nie może istnieć. Materia doznaje rozwoju dzięki ruchowi, tworząc nowe układy i struktury.F. Engels wyróżnił pięć rodzajów ruchu, wszystkie one dokonują się w ramach świata materii:

1. mechaniczny
2. fizyczny
3. chemiczny
4. biologiczny
5. społeczny^[5].

• Mouvement. W: Foulquié P., Saint-Jean R.: Dictionnaire de la langue philosophique. Paryż: Presses Universitaires de France, 1962, s. 460.
• Krąpiec M. A.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. Wyd. 2 (przejrzane i poprawione). Lublin: TN KUL, 1978, s. 549.
• Ruch. W: Antoni Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2001, s. 345-346, 777-778.ISBN 83-211-1305-2.

• Ontologia