| Pochodzenie | free jazz |
|---|---|
| Czas i miejsce powstania | połowa lat 70. XX wieku,Stany Zjednoczone iWielka Brytania |
| Instrumenty | gitara,gitara basowa,perkusja,organy,pianino,melotron,saksofon,syntezator, instrumenty egzotyczne |
| Największa popularność | niska popularność od lat 60. XX wieku do czasów obecnych |
| Gatunki pokrewne | rock alternatywny,muzyka eksperymentalna,rock progresywny,muzyka kreatywna,no wave |
Rock awangardowy – rodzaj muzykirockowej stosujący nietypowe dlamuzyki popularnej rozwiązaniastylistyczne,rytmiczne,metryczne,melodyczne,aranżacyjne itd.
Awangarda w rocku narodziła się kilka lat poawangardzie jazzowej. Proces ten najpierw dotyczył muzykiJohn Cage zaczął stosować rozwiązanie na tyle oryginalne, że później twórczość jego i jego naśladowców nazwanomuzyką eksperymentalną). Zarówno eksperymentalna odmianajazzu, jak imuzyka poważna wywarły w latach 70. wpływ na wykonawcówart rocka irocka progresywnego, którzy stali się pionierami awangardy rockowej.
Sam termin ma pewne związki z pokrewnymi terminami:rock alternatywny,art rock,rock progresywny,rock psychodeliczny,rock industrialny i wreszciemuzyka ekstremalna. Najmniej związków z awangardą rockową mają grupy z kręgu art rocka i alternatywnego rocka. W swojej większości grupy art rockowe nawiązywały raczej do przeszłości i starały się zbliżyć rock do muzyki poważnej. Alternatywny rock w większości był tylko bardziej ambitnym rodzajem muzyki rockowej. Więcej tych związków znajdziemy w tzw. progresywnym rocku, chociaż znów większość wykonawców tego kierunku stała z reguły na rozdrożu, czasem wykazując swoiste rozdwojeniejaźni – umiejętności techniczne wyprzedzające czasy, stosowanie dość wyrafinowanych środków wyrazu i psychika, która tkwiła w przeszłości pozostając częściowo w zamierzchłych czasach (np.średniowieczu). Najwięcej wspólnego z awangardą rockową ma rock psychodeliczny, ale tylko w tych wypadkach, gdyeksperymenty nie ograniczały się jedynie do zabaw z brzmieniem poprzez dystorsję dźwięku, co było najłatwiejsze. Równie wiele, a może i więcej związków z awangardą mają grupy z kręgu rocka ekstremalnego. Jednak i tu z zastrzeżeniem, bowiem wielu spośród wykonawców tego rodzaju muzyki nie wykracza poza poziom ciekawostki. Również i rock industrialny, kiedy tylko nie jest po prostumetalem, ale poszukuje nowych brzmień i zasad organizowania materiału dźwiękowego jak np.Swans, ma wiele wspólnego z awangardą rockową.
Obecnie najczęściej używanym terminem dotyczącym muzyki awangardowej, głównie improwizowanej przed publicznością, jestmuzyka kreatywna.
Rock awangardowy jest kombinacjąsztuki dla sztuki z niezwykłym potencjałem, jaki niesie masowa atrakcyjność muzyki rockowej. Nagina lubdekonstruuje dotychczasowe zasadykompozycji utworu rockowego, techniki wykonawcze, stosuje nietypoweprogresje akordów orazrytmikę utworów z częstymi zmianamirytmu.
Cechuje go także połączenie różnorodnościstylistycznej odeklektyzmu dopostmodernistycznegoserializmu z rockową dynamiką.
Awangardowy rock czerpie z wielu źródeł (jest to w ogóle cechą muzyki rockowej). Dziś, gdy sprawdziła się tezaMcLuhana oglobalnej wiosce źródłem są wszystkie kultury. Jednym z prekursorów tego na gruncie muzyki poważnej czy też współczesnej byłIgor Strawinski, w którego utworzeŚwięto wiosny dopatrzono się wpływów afrykańskich, chociaż utwór ten nosił podtytułSceny z pogańskiej Rosji.
Muzycy awangardowego rocka musieli rozwiązać szereg dychotomicznych konfliktów i sprzeczności:
Charakterystyczne także jest, że grupy grające rock awangardowy poszerzają swoje instrumentarium, a tym samym zwiększają także swój skład personalny jeśli jest to potrzebne do zrealizowania danego projektu. W krańcowych wypadkach liczba muzyków sięgnęła 50 jak to się stało z brytyjską grupąCentipede. Utrzymanie tak wielkich zespołów było jednak zbyt kosztowne i organizowały się one głównie dosesji nagraniowych. Z drugiej strony mamy także niewielkie zespoły jakMassacre, zaledwietrio, które wspomaga się mocno elektroniką.
Wykorzystywanie instrumentów elektronicznych nie jest koniecznym warunkiem awangardy rockowej. Były one używane (i są nadal) m.in. w kręgu niemieckiegokrautrocka (Faust,Can,Tangerine Dream itd.). Są także chętnie wykorzystywane dzisiaj do rozszerzenia gamy dźwiękowo-brzmieniowej zespołów.
Ruch awangardowego rocka zgromadził ambitnych muzyków rockowych i tych muzyków z kręgu muzyki poważnej (współczesnej), którzy pragnęli rozluźnienia barier dzielących te dwa różne rodzaje ekspresji muzycznej oraz szukali szerszego audytorium.
Na rock awangardowy wpłynęły zarówno dokonania jazzmanów jak i muzyków tzw. muzyki poważnej czy też współczesnej.
Głównym źródłem ze strony jazzu był np.John Coltrane ifree jazz, czyli m.in.Ornette Coleman (przyjaciel Captaina Beefhearta),Albert Ayler iRahsaan Roland Kirk. Także jazzrockowe zespołyMilesa Davisa z lat 70. odegrały dużą rolę. Nie można także pominąćArt Ensemble of Chicago czySun Ra ze swoimi zespołami. Niektóre grupyjazzrockowe można nazwać rockową awangardą. Dotyczy to głównie grup brytyjskich, np. wspomnianej już Centipede iSoft Machine.
Drugim źródłem byli twórcy muzyki współczesnej, której część objęto nazwąmuzyki eksperymentalnej. Za twórcę ruchu uważany jestJohn Cage. Cage był pod wielkim wpływembuddyzmu zen; jego nauczycielem byłDaisetz Teitaro Suzuki[2]. Innym źródłem dla jego twórczości (zwłaszcza w początkowym okresie) było dzieło literackie, mianowicieFinnegans WakeJamesa Joyce’a. I później ze strony amerykańskiej mamy takich kompozytorów jakMeredith Monk,Terry Riley,La Monte Young,Philip Glass iSteve Reich. Ze strony europejskiej są to:Karlheinz Stockhausen,Pierre Boulez,Iannis Xenakis. Charakterystyczne jest także i to, że na niektórych z nich wpłynęła muzyka rockowa (np. Meredith Monk, Steve Reich i Pierre Boulez).
Uważa się, że na gruncie amerykańskim pierwszymi przedstawicielami awangardowego rocka byliFrank Zappa ze swoim zespołemThe Mothers of Invention,The Velvet Underground iCaptain Beefheart and His Magic Band.
Mistrzami Franka Zappy, według jego wypowiedzi, byli kompozytorzyEdgard Varese iIgor Strawinski. Jednak tak naprawdę źródłem awangardowej części jego twórczości był amerykański kompozytorCharles Ives, którego ideą było swobodne łączenie tego, co w sztuce wysokie, z tym, co w sztuce niskie. Przykładem może być jego dzieło z początku XX wieku, w którym fragmentyBeethovenowskiej Piątej Symfonii poprzeplatał elementami normalnychpiosenek. W pierwszej połowie lat. 70 Zappa zaczął studiowaćbuddyzmzen, któregofilozofia wpłynęła na jego twórczość. Nawet ślad tego zainteresowania mamy w tekście utworu „Dummy Up” na albumieRoxy & Elsewhere z 1974 r.[2]
Na początku lat 50. Frank uczęszczał naKursy współczesnej muzyki (Kurse für Zeitgenössische Musik) wDarmstadcie w Niemczech, gdzie wykładał muzykęTheodor W. Adorno oraz prawie wszyscy, którzy tak radykalnie zmienili współczesną awangardową muzykę:Pierre Boulez,Karlheinz Stockhausen,Luigi Nono,György Ligeti i inni. Czyli między 10 a 15 rokiem życia Zappa przyswajał zasadynegatywnej dialektykiTeorii KrytycznejFrankfurckiej Szkoły[3]. Oprócz tego Zappa był zawsze pod wrażeniemkolażowej technikidadaizmu.
Z koleiLou Reed iJohn Cale, dwaj założyciele być może pierwszego awangardowego zespołu rockowegoThe Velvet Underground, bardzo wcześnie obracali się w środowisku awangardzistów. Do tego John Cale studiował pianistykę wGoldsmith CollegeUniwersytetu Londyńskiego, ale jest także znakomitym skrzypkiem. Dzięki poparciuAarona Coplanda został zaproszony doUSA, gdzie wNowym Jorku poznał Johna Cage’a i obracał się w kręgu awangardzistów. Wkrótce też został członkiem zespołuLa Monte'ego YoungaTheater of Eternal Music (który był także znany jako Dream Syndicate). Ten kwartet miał naukowe i mistyczne zainteresowanie dźwiękiem i muzycy spędzali długie godziny aby nauczyć się jak najlepiej wykorzystać medytacyjne drony[4]. Spotkał się z Reedem w grupie awangardzistów zorganizowanej ad hoc do nagrania singla Lou Reeda. Nazwali się The Primitives. Gitarzystą w tej grupie był awangardowy muzykTony Conrad (z Theater of Ethernal Music) a perkusistą znanyminimalistaWalter De Maria. Dodatkowo Reed inspirował sięfree jazzem, co było później słyszalne w jego grze na gitarze.
Don Vliet, znany bardziej jakoCaptain Beefheart, nie był w ogóle zawodowym muzykiem. Nie znał nut, nigdy nie uczył się grać na żadnym instrumencie z wyjątkiem instrumentów dętych – ale i tu był całkowitym samoukiem. Był jednak konceptualnymgeniuszem. Przyjaźnił się zOrnette’em Colemanem i znałRahsaana Rolanda Kirka. Po dwu latach od nagrania pierwszego bluesowo-rockowego albumu w 1967 r. nagrał ze swojągrupą podwójny albumTrout Mask Replica będący przykładem najradykalniejszej awangardy rockowej w historii muzyki. Pod każdym względem był to właściwie nowy rodzaj sztuki, która nie miała niczego wspólnego z dotychczasowymi formami muzyki nawet tej najbardziej radykalnej i to zarówno współczesnej (poważnej) jak i jazzowej. Co charakterystyczne, jednym ze źródeł twórczości Vlieta byłdadaizm, którego wpływy odnaleźć można zarówno w jego tekstach jak i muzyce. Utwory bez wątpienia mają strukturę przypominającą tak ulubioną przez dadaistów technikękolażu; wydaje się jakby były posklejane z segmentów, co wynikało z immanentnej konfliktowej ich budowy. Wszystkie elementy utworu były całkowicie równe, wyemancypowane i przeciwstawione sobie.
Z tych trzech prekursorskich wykonawców najwięcej naśladowców znalazł The Velvet Underground. Stali się prekursorami całego wachlarza grup odzespołów garażowych poprzezpunkowe aż do awangardowych.
Mniejszymi wpływami cieszył sięCaptain Beefheart and His Magic Band. Ich muzyka była po prostu zbyt trudna, właściwie nikt nie był w stanie poświęcić się tak całkowicie takiej muzyce jak członkowie Magic Bandu. Potrzebny byłby do tego także tak genialny icharyzmatyczny przywódca jak Don Vliet. Tym niemniej jego wpływy znajdujemy uToma Waitsa,Sonic Youth,PJ Harvey,Henry’ego Kaisera (który jest jedynym gitarzystą na świecie mogącym zagrać to, co grali gitarzyści Magic Bandu) iMassacre (zwłaszcza pierwszy album). Do inspiracji Beefheartem przyznawali się też m.in.John Lydon i muzycyThe Clash.
Frank Zappa właściwie nie znalazł naśladowców, chociaż wpłynął na grupy z kręgu Canterbury (np.Henry Cow)
Na gruncie europejskim awangarda rockowa zaczęła się w kręgu grupySoft Machine. Jednym z jej założycieli byłDaevid Allen. Po odejściu od Soft Machine założył zespółGong. Chociaż nie z Canterbury, ale z Cambridge, grupaHenry Cow (zaliczana dzięki związkom personalnym także do brzmieniasceny Canterbury) odegrała olbrzmią rolę; m.in. zgromadziła europejskie grupy awangardowe w organizacjiRock in Opposition[5]. Poza nimi działa francuska grupaMagma prowadzona przez perkusistę Christiana Vandera.
Z oczywistych względów wielkie firmy nie były zainteresowane nagrywaniem niekomercjalnej i bezkompromisowej muzyki. Rolę tę wzięły na siebie małe wyspecjalizowane firmy, które często podpisywały kontrakty na dystrybucję ich wydawnictw z większymi firmami, dysponującymi sieciami sprzedaży.
Prawdopodobnie pierwszą firmą płytową, która powstała aby pomóc ambitnym muzykom, była firmaVirgin Records, która jednak w momencie kryzysu w drugiej połowie lat 70. spowodowanego inwazją z jednej stronypunk rocka, a z drugiej –disco, przestała się tym zajmować.
W tak ciężkiej sytuacji muzycy awangardowego zespołuHenry Cow założyli organizacjęRock in Opposition (RIO), która miała za zadanie pomagać ambitnym zespołom. Perkusista tego zespołu, pianista i poetaChris Cutler założył firmę nagraniową Recommended Records (RēR), dziś znaną jakoRēR Megacorp z filią w USARēR USA.
Inną wytwórnią jestCuneiform Records, która oprócz prowadzenia swoich artystów wydaje także np. Soft Machine.
Trzeba także wymienić firmyJohna Zorna –Tzadik Records i grupyKing Crimson –Discipline Global Company.