Pokój wieczysty w Polanowie (od miejscowościPolanowo nadWiaźmą) pomiędzyRzecząpospolitą aCarstwem Rosyjskim z 14 czerwca 1634 r. kończyłwojnę smoleńską 1632–1634, a w praktyce podsumowywał wojny polsko-rosyjskie toczone w I połowie XVII wieku.
Chcąc wykorzystać naturalne osłabienie państwa w czasie zmiany władcy,carMichał I Romanow rozpoczął jesienią 1632 roku działania wojenne, mające na celu unieważnienie postanowieńrozejmu dywilińskiego (1619).Wojnę smoleńską, którą można uznać za fragment działańwojny trzydziestoletniej (Rosjanie działali w porozumieniu zeSzwecją iHolandią chcącymi w ten sposób zaangażować Rzeczpospolitą na wschodzie), rozstrzygnęła błyskotliwa kampania rozpoczęta przez nowego władcęWładysława IV Wazę jesienią 1633 r., zakończona kapitulacją wojsk rosyjskich dowodzonych przezMichaiła Szeina.
Zrezygnowano jednak z zamierzonej wyprawy naMoskwę, gdy okazało się, że dalsze działania napotkały opór nowych sił rosyjskich, a nastawienie cywilnej ludności jest wrogie i skutkuje nawet czynnym oporem. Dodatkowo sytuację Rzeczypospolitej komplikowała podjęta jesienią 1633 r., nieudana co prawda, wyprawa turecka naPodole, ale przedłużająca się wojna z Rosją mogła wywołać kolejne próby wykorzystania sytuacji przez sprzymierzoną z caremTurcję.
W związku z kończącym się rozejmem ze Szwecją i twardym oporem stawionym przez rosyjską załogę twierdzyBiała Władysław IV postanowił rozpocząć rokowania pokojowe. W tym celu wysłano do MoskwyMikołaja Woronicza, gdzie na złożone przez niego propozycje rozmów pokojowych chętnie wyrażono zgodę.
Poselstwo polskie pod kierownictwem kanclerzaJakuba Zadzika spotkało się z posłami rosyjskimi 30 kwietnia w Polanowie. Na czele poselstwa rosyjskiego stałFiodor Szeremietew. Rozmowy były trudne z powodu wygórowanych żądań, jakie początkowo stawiały obie strony. W końcu obie strony doszły do kompromisu i 14 czerwca pokój został zawarty.
Władysław IV zdecydował się na podpisanie pokoju wieczystego potwierdzającego nabytkiRzeczypospolitej z 1619 r., czyliwojewództwa smoleńskiego dlaWielkiego Księstwa iwojewództwa czernihowskiego (ziemia czernihowska i siewierska) dlaKorony. Nie udało się jednakże utrzymać pozostałych terytoriów o powierzchni blisko 12 500 km², w tymSierpiejska. Ze swojej strony król za rekompensatę w wysokości 20 tys.rubli zrezygnował z tytułu cara moskiewskiego i zrzekł się pretensji do tronu carskiego[1]. Car rosyjski zrzekł się swych roszczeń doEstonii,Inflant iKsięstwa Kurlandii i Semigalii[2]. Rosja miała także wypłacić kontrybucję wojenną w wysokości 20 000 rubli w srebrze[3].
Strony traktatu w niezobowiązujący sposób przewidywały wspólne działania w przypadku konfliktów ze Szwecją lub Turcją.
Dodatkowymi postanowieniami pokoju były: ugoda dotycząca wymiany jeńców i umowa handlowa, w której władcy zobowiązali się do popierania kontaktów handlowych między państwami. Obie strony miały także wyznaczyć komisje dla ostatecznego rozgraniczenia ziem między obu państwami. Granice dla kupców miały być otwarte.
Pokój polanowski zakończył okres wojen polsko-rosyjskich w I poł. XVII w., w których Rzeczpospolita była stroną ekspansywną. Rosja obroniła swą niezależność kosztem niewielkich strat terytorialnych. Polityka wschodnia Rzeczypospolitej zmierzająca do opanowania Rosji, lub przynajmniej osadzenia na jej tronie uległego albo chociażby przychylnego władcy, zakończyła się fiaskiem. Umacniająca się po okresiewielkiej smuty Rosja pokazała już w ostatnim okresie wojen, że zdolna jest do działań zaczepnych, a jej władcy nie mogą pogodzić się z utratą ziem uważanych za ruskie.
Pokój wieczysty ustabilizował formalnie wschodnie granice Rzeczypospolitej na okres aktywności życiowej jednego pokolenia. Rzeczywisty przebieg granic w terenie był przedmiotem sporów, a ich wytyczenie trwało ponad dziesięć lat. Kolejne komisje graniczne rozchodziły się bez rezultatu. Nieustanne próby renegocjacji ze strony Rosjan, wprowadzanie jednostronnych zmian, próba posługiwania się sfałszowaną kopią traktatu i uniki cara Michała I dotyczące ratyfikacji, przyczyniły się do popularności w Rzeczypospolitej określeniagrecka wiara jako synonimu niesłowności i niedotrzymywania zobowiązań. Wymuszone na Władysławie IV, chcącym ostatecznie uregulować kwestię granicy wschodniej, aby zachować przychylność Rosji w planowanej wojnie z Turcją, ustępstwa o mało nie doprowadziły w 1645 r. do wojny z powodu oporu litewskiejszlachty (incydent trubecki).
W 1654 r., wykorzystującuwikłanie Rzeczypospolitej w powstanie Chmielnickiego, Rosja zerwała pokój podejmując tym samym politykę ekspansji w stosunku do Rzeczypospolitej.
