Ten artykuł dotyczy polsko-romskiej poetki. Zobacz też:inne znaczenia słowa „Papusza”. Papusza | |||
| Data i miejsce urodzenia | 17 sierpnia 1908 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 8 lutego 1987 | ||
| Język | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Epoka | XX wiek | ||
| |||
| |||
.jpg)
Papusza[a], właśc.Bronisława Wajs (Wajss) z domu Zielińska[2] (ur.17 sierpnia1908 wSitańcu[3][b], zm.8 lutego1987 wInowrocławiu) –polskapoetka wywodząca się zromskiej grupy etnicznejPolska Roma, pisząca wjęzyku romskim[1].
Jej matką była Katarzyna Zielińska. Ojciec zmarł naSyberii około 1914 roku. Matka Papuszy wyszła ponownie za mąż za Jana Wajsa[2].Papusza nigdy nie uczęszczała do szkoły. W wieku 16 lat została wydana za mąż za starszego o 24 lata[5] harfiarza Dionizego Wajsa (zm. 1972), brata jej ojczyma. Nie mieli dzieci, choć poII wojnie światowej wychowywali wojennego sierotę o imieniu Władysław, który był nazywany „Tarzanio”[2]. Była jedną z niewielu kobiet romskich, które samodzielnie nauczyły się pisać i czytać.
Przed II wojną światową jejtabor wędrował poWołyniu,Podolu iWileńszczyźnie[1], a w czasie wojny ukrywała się wraz ze swoim taborem w lasach wołyńskich, co opisała w poemacieKrwawe łzy co za Niemców przeszliśmy na Wołyniu w 1943 i 44 roku. Po wojnie trasa taboru prowadziła przezMazury iPomorze nazachód Polski. Zimę z 1947 na 1948 rok spędziła wWieprzycach, a na przełomie 1949 i 1950 roku mieszkała wWitnicy. W 1950 roku Bronisława Wajs zamieszkała wŻaganiu. Od 1953 roku stale mieszkała wGorzowie Wielkopolskim, co było wynikiem odgórnie narzuconego przez władzePRL nakazu osiedlania się. W 1981 roku, starą i schorowaną, przyjęła pod opiekę siostra, Janina Zielińska, mieszkająca wInowrocławiu[2].
Talent poetki odkrył w 1949 rokuJerzy Ficowski, który później został jej tłumaczem zjęzyka romskiego. Pierwsze tłumaczenia jej tekstów przesłałJulianowi Tuwimowi, który doprowadził do ich publikacji. Twórczość Papuszy po raz pierwszy pojawiła się w prasie literackiej w 1950 roku w miesięczniku „Problemy” (nr 10/50). Ukazał się wtedy wywiad Tuwima z Ficowskim, do którego dołączono cztery wiersze oraz kilka fotografii cygańskiej poetki o pseudonimie „Papusza”. Oficjalnie Papusza zadebiutowała wierszem w „Nowej Kulturze” w 1951 roku. Jednocześnie w miesięczniku „Twórczość” pojawił się biogram poetki wraz zPieśnią Cyganki[2].
W środowisku romskim spotykała się z niechęcią, ze względu na odstępstwo od tradycyjnej roli kobiety. Została odrzucona z powodu zdrady plemiennych tajemnic po ukazaniu się w 1953 roku książki FicowskiegoCyganie polscy, w której autor opisał wierzenia, prawa moralne oraz słownik romskich wyrażeń. Szykany, którym była poddana, spowodowały wystąpieniechoroby psychicznej i konieczność okresowego leczenia w zakładach psychiatrycznych[5].
Od 1962 roku Bronisława Wajs należała doZwiązku Literatów Polskich[2][5]. Jej wiersze były przekładane na języki:niemiecki,angielski,francuski,hiszpański,szwedzki iwłoski[5].
Zmarła 8 lutego 1987 roku w Inowrocławiu. Została pochowana 14 lutego na inowrocławskim cmentarzu Świętego Józefa[6].
W 1996 roku rękopisy i pamiątki poetki zostały odkupione od Jerzego Ficowskiego i przekazane Stowarzyszeniu Twórców i Miłośników Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim[2]. W roku 2020 trafiły ostatecznie do gorzowskiej biblioteki publicznej[7].
(Tłumaczenie Jerzego Ficowskiego)
