Okręt balonowy (balonowiec) – okręt wojenny wyposażony wbalony na uwięzi wypuszczane z jego pokładu. Początkowe koncepcje użycia tego typu okrętów pochodzą z początku XIX wieku, a pierwsze praktyczne próby bojowego użycia balonów z pokładu okrętu miały miejsce w 1849.
Balonowce używane były w początkowym okresieI wojny światowej, jednak z powodu postępów techniki wojskowej zostały wyparte z użycia przeztendry wodnosamolotów ilotniskowce.
Pierwszą osobą, która zasugerowała użycie balonu na uwięzi z pokładu okrętu, był w 1803 angielski kontradmirałHenry Knowles. W 1818 Charles Rogier zaprojektował okręt wyposażony w balony swobodne uzbrojone w bomby lotnicze, a w 1846 w czasieamerykańsko-meksykańskiej powstał plan użycia balonów na uwięzi do zbombardowania portuVeracruz.
Pierwsze praktyczne użycie balonów z pokładu okrętu miało miejsce 12 lipca 1849 w czasieblokady Wenecji. Z pokładu austriackiegoparowca„Vulcano” wypuszczono w kierunku Wenecji kilkanaście małych balonów na gorące powietrze z podwieszonymi ładunkami wybuchowymi, ale z powodu niekorzystnych wiatrów próba ta zakończyła się fiaskiem, co praktycznie zakończyło na zawsze użycie balonów swobodnych do celów wojskowych.
Pierwszego lotu załogowego w balonie na uwięzi z pokładu statku dokonał 3 sierpnia 1861 w czasieamerykańskiej wojny secesyjnej aeronautaJohn LaMountain, którego balon wzbił się z pokładu należącego dounionistów transportowca„Fanny”. Już w tym samym miesiącuKorpus Balonowy Armii Unii zakupił starą barkę węglową i przebudował ją na pierwszy na świecie balonowiec nazwanyUSS „George Washington Parke Custis”. Okręt ten został wycofany ze służby już rok później, ale jego balon służył do kierowania ogniem nakanonierce „Mayflower” do końca 1863.
Szybko rozwijająca się wówczas technika wojskowa zwiększyła w latach 90. XIX wieku zainteresowanie balonami obserwacyjnymi na uwięzi. Wiązało się to szczególnie z coraz lepszymi osiągamiartylerii okrętowej, której skuteczny zasięg znacznie przewyższał pole widzenia obserwatorów znajdujących się na najwyższych nawet masztach okrętów. Eksperymenty z pokładu francuskiegopancernika„Formidable”(inne języki) pokazały, że obserwator znajdujący się w balonie ma pole widzenia nawet o 40 km większe od osoby znajdującej się na pokładzie okrętu.
Prowadzono także intensywne prace nad doskonaleniem balonów. Zwykłe sferyczne balony były bardzo niestabilne nawet przy stosunkowo niewielkich wiatrach, ich gwałtowne ruchy powodowały częstochorobę lokomocyjną osób znajdujących się na ich pokładach. W Niemczech, w latach 1893-1899,August von Parseval iHans Bartsch von Sigsfeld opracowali tzw.Drachenballon (balon-latawiec) – podłużny balon z powierzchniami nośnymi działającymi jako stabilizatory lotu, z wyglądu podobny dosterowców, ale bez żadnego napędu własnego. Balony takie zachowywały stabilność przy wiatrach dochodzących do 65 km/h[1]. W późniejszym czasie balony te używane były także jako bezzałogowebalony zaporowe.
W 1898 francuski okręt„Foudre” (oryginalnie wodowany jakotender torpedowców –croiseur porte-torpilleurs) został czasowo przebudowany na okręt balonowy i jako taki brał udział w manewrach w latach 1898–1901 (w późniejszym czasie został przebudowany na tender wodnosamolotów –transport d'hydravions).
W 1904 w Szwecji zbudowano pierwszy okręt zaprojektowany od początku jako balonowiec, była to pozbawiona własnego napędu barkaBallondepotfartyg Nr. 1 o wyporności 220 ton, okręt ten brał udział w manewrach floty jeszcze do 1929.
Balony na uwięzi były używane przez obie stronywojny japońsko-rosyjskiej, ale tylko Rosjanie używali ich z pokładów okrętów. WeWładywostoku kapitan Fiodor Postnikow zaadaptował cztery transportowce orazkrążownik pancerny„Rossija” na balonowce, a w bazie wLipawie nadMorzem Bałtyckim stary niemieckiliniowiec „Lahn” został przebudowany na okręt balonowy nazwany „Ruś”. Okręt ten miał nawet wziąć udział wbitwie pod Cuszimą i wyruszył w drogę wraz z resztą floty, ale fatalny stan kadłuba zmusił go do powrotu do Lipawy.
Marynarka włoska używała balonów na uwięzi z pokładów okrętów już od 1907, a pierwszy włoski balonowiec powstał w 1911 i brał udział wwojnie włosko-tureckiej. Przebudowana na okręt balonowybrygantyna „Cavalmarino” była używana do kierowania ogniem pancernika „Re Umberto” i krążownika pancernego„Carlo Alberto”(inne języki).
Na początkuI wojny światowej balonowce posiadały floty Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch, Rosji i Szwecji. Używane w początkowym okresie do celów obserwacyjnych i kierowania ogniem, zostały jeszcze przed końcem wojny wycofane ze służby lub przebudowane na bazy wodnosamolotów. W czasieoperacji morskich w Cieśninie Dardanelskiej flota angielska operowała trzema balonowcamiHMS „Manica”,HMS „Canning” iHMS „Hector (1895)”.