Cesarz Maksymilian I w majestacieMaksymilian I i Maria BurgundzkaAlbrecht AltdorferTriumf cesarza Maksymiliana I. Fragment z przedstawieniemWojny SzwajcarskiejBernhard Strigel, Cesarz Maksymilian I z rodziną:żoną Marią Burgundzką, synem Filipem I Pięknym, wnukami Ferdynandem i Karolem V oraz Ludwikiem JagiellończykiemKenotaf cesarza Maksymiliana I w kościele dworskim w InnsbruckuPortret pośmiertny Maksymiliana I
W 1477 r. poślubił księżnę burgundzkąMarię, córkęKarola Zuchwałego (Śmiałego). Poskutkowało to wybuchem wojny o sukcesję burgundzką.Król FrancjiLudwik XI ogłosił, iż zgodnie zprawem salickim kobiety nie mogą dziedziczyć ziemi ani władzy, a więc ród Karola Zuchwałego wymarł iBurgundia, lenno Francji, powraca do francuskiej Korony. Zajął posiadłości Marii, nawetHainaut iHrabstwo Burgundii (Franche-Comté), które podlegały zwierzchnictwu cesarza, a nie króla francuskiego. Ludwik napotkał jednak opór ludności flamandzkiej wNiderlandach, a w 1479 r. Maksymilian zadał mu klęskę wbitwie pod Enguinegatte, dzięki czemu Niderlandy pozostały w rękach jego i Marii.
Po śmierci Marii w 1482 r. stany niderlandzkie odmawiały uznania władzy Maksymiliana i ich syna, Filipa. Maksymilian stłumił zbrojne powstanie, które wybuchło wUtrechcie i zasadniczo opanował sytuację, ale nieprzyjazne okoliczności zmusiły go do zawarcia układu ze stanami Niderlandów i Ludwikiem XI wArras, jeszcze w 1482 r. Na mocy tej umowy córka Maksymiliana,Małgorzata Habsburg, miała poślubićdelfina FrancjiKarola, i otrzymać w posagu HrabstwoArtois iFranche-Comté (Palatynat Burgundzki), zagarnięte wcześniej przez Ludwika. Traktat sankcjonował więc rozbiór „imperium burgundzkiego” między Francję i Habsburgów.
W 1490 r. Maksymilian zaaranżował swoje małżeństwo z córką księcia Bretanii,Anną Bretońską. Tymczasem król FrancjiKarol VIII, syn Ludwika XI, zajął Bretanię i sam ożenił się z Anną. Małgorzatę odesłał do ojca, naruszając warunki traktatu w Arras. Maksymilian nie zareagował, ponieważ przyciągnęły jego uwagę sprawy polityki wschodniej. W 1494 r. Karol VIII przygotowywał się do wyprawy doNeapolu, wobec czego podpisał z Maksymilianem Itraktat w Senlis, w którym zrzekł się Artois i Franché-Comte. Tym sposobem Francuzi sami zrezygnowali z dziedzictwa burgundzkiego poza właściwymKsięstwem Burgundii, lecz mieli się o nie upomnieć w przyszłości.
W 1494 roku Maksymilian I poślubiłBiankę Marię, córkęksięcia mediolańskiegoGaleazzo Marii Sforzy, co dało Habsburgom pretekst do wysuwania pretensji do tronu księstwa. Przyczyniło się to do długotrwałych wojen z Francją, w wyniku których ostatecznie Austriacy opanowali Mediolan w 1535 roku. W 1495 r. doprowadził do małżeństwa swojego syna –Filipa Pięknego, zJoanną Szaloną (córkąIzabeli Kastylijskiej iFerdynanda Aragońskiego). Związek ten zapewnił Habsburgom sukcesję w Hiszpanii i na Sycylii. Filip zmarł dość szybko, a w 1516 roku jego syn, a więc wnuk jednocześnie Maksymiliana i Ferdynanda Aragońskiego,Karol Habsburg, został królem zjednoczonej Hiszpanii jako współrządca Joanny. W tym momencie rozpoczęło się trwające do 1700 r. panowanie rodu Habsburgów w tym państwie.
Szwajcarzy nie podporządkowali się ustaleniom Sejmów Rzeszy, odmówili płacenia ustanowionego podatku (Gemeimer Pfennig) i przystąpienia do organizacji okręgowej, co stało się przedmiotem debaty podczas Sejmu Rzeszy we Fryburgu w 1498 r.Habsburgowie nie rezygnowali ostatecznie z prób przywrócenia wSzwajcarii swojej władzy i w 1499 doszło do nowejwojny. Wojsko cesarskie dowodzone przez Henryka Fürstenberga 22 lipca przegrało wbitwie pod Dornach. Maksymilian musiał ulec i 22 listopada 1499 r. w Bazylei zawarł ze Szwajcarami pokój, który nadawał kantonom faktyczną niezależność, choć pozostały formalnie częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego (do roku 1648).
W 1509 r., za namową papieżaJuliusza II, Maksymilian I przystąpił doLigi Świętej wCambrai, sojuszu Papiestwa, Francji,Jagiellonów czesko-węgierskich, Hiszpanii, Anglii,Modeny,Mantui iFlorencji przeciwko Wenecji. Członkowie Ligi planowali dokonać rozbioru weneckich posiadłości. Wojska cesarskie zajęłyWeronę,Padwę,Vicenzę i Bassano. Jednocześnie pozostali sojusznicy (m.in. król FrancjiLudwik XII) opanowali inne części weneckiejterra firma. Po załamaniu się Ligi i późniejszych klęskach ofensywy niemieckiej i francuskiej na ziemiach weneckich, cesarz zdecydował się na rozejm. W 1516 r. zawarł z Wenecjąpokój w Brukseli.
Maksymilian I rywalizował zJagiellonami na polu walki o sukcesję czeską i węgierską. Sprzeciwiał się także oderwaniuPrus odPaństwa Krzyżackiego i podporządkowaniu ich Polsce (pokoje polsko-krzyżackie w1466 r. i1515 r.).
Po śmiercikróla węgierskiegoMacieja Korwina w 1490 r. Maksymilian odzyskałAustrię (okupowaną przez Węgrów) i wysunął swoją kandydaturę na tron węgierski. Brak funduszy na opłacenie wojsk zaciężnych i ich bunt nie pozwolił na kontynuację akcji zbrojnej na Węgrzech. Cały czas jednak posługiwał się tytulaturą władców węgierskich, pretensje do ich tronu odziedziczył bowiem po ojcu. W tym samym roku hrabiaTyroluZygmunt Habsburg zrzekł się władzy, a hrabstwo przejął Maksymilian, jednocząc dziedzictwo austriackie w swoich rękach. W 1491 r. król niemiecki powrócił na Węgry, wykorzystując spór o koronę węgierską między Władysławem a Janem Olbrachtem, synamiKazimierza Jagiellończyka, króla Polski. Władysław II Jagiellończyk był zmuszony podpisać 7 listopada układ wPreszburgu, który stanowił, że Habsburgowie przejmą Czechy i Węgry w razie jego bezpotomnej śmierci. W 1506 r. sejm węgierski opowiedział się przeciw sukcesji Habsburgów, toteż Maksymilian ponownie wkroczył na Węgry i zająłSopron. Podpisano traktat w Wiedniu, potwierdzający wcześniejsze ustalenia.
W 1514 r. Maksymilian zawarł sojusz wymierzony przeciw Polsce i Litwie zwielkim księciem moskiewskim,Wasylem III. Fakt ten skłonił Jagiellonów do kompromisu z Habsburgami. Podczas zjazdu w Wiedniu w 1516 r. ponowiono habsbursko-jagiellońskie pakty o wzajemnym dziedziczeniu, w przypadku wygaśnięcia linii męskiej Władysława II Jagiellończyka (podczas zjazdu syn króla Władysława – Ludwik, miał lat 9). Interesy Polski i interesy dynastii Habsburgów pozostały sprzeczne. Maksymilian, wydał nawet akt przyznający Ludwikowi prawa do sukcesji w Niemczech, choć cesarz nie posiadał takich kompetencji (tron cesarski był elekcyjny). Zawarte już po śmierci Maksymiliana małżeństwoFerdynanda I Habsburga zAnną Jagiellonką zapewniło Habsburgom dziedziczenie w Czechach i na Węgrzech po śmierci Ludwika II w 1526 r. Fakt ten zaważył w znacznej mierze na dalszych dziejach Europy Środkowej i wytyczył kierunki ekspansji monarchii austriackiej. Zjazd wiedeński uregulował też stosunki polsko-niemieckie: cesarz uznał układy pomiędzy Polską a Krzyżakami (cesarz zapewnił, że nie będzie hamował mistrza zakonnego Albrechta Hohenzollerna przed złożeniem hołdu lennego królowi polskiemu, jak również zawiesi banicję Gdańska i Elbląga w Rzeszy) i miał zająć się pośrednictwem w negocjacjach pokojowych króla Zygmunta z Wasylem moskiewskim (bez sukcesu; wojna wojsk polsko-litewskich z Wasylem moskiewskim trwała nadal)[1].
W zawarciu traktatów w Wiedniu dużą rolę odegrał (obecny podczas zjazdu)kanclerz wielki litewskiMikołaj Radziwiłł. W uznaniu zasług cesarz w 1518 r. nadał mu dziedziczny tytuł księcia Rzeszy.
Już w 1494 r. Maksymilian I zaapelował do katolickich władców o organizację krucjaty przeciwTurkom Osmańskim. Plan się nie powiódł, bowiem państwa europejskie zajęte były walkami we Włoszech, a król francuski planował własną krucjatę. W 1516 – 1517 Turcy podbiliSyrię,Palestynę iEgipt, odgradzając Europę od szlaków handlowych na Wschód. W 1518 r. na Sejmie Rzeszy w Augsburgu Maksymilian próbował znowu przygotować wyprawę przeciw Turkom, jednak książęta nie zgodzili się na nowe podatki, ponieważ pomysł obciążenia Niemiec kosztami planowanej wojny zgłaszał papież, co godziło w niezależność Cesarstwa od Papiestwa. Na Sejm przybył także poseł polskiErazm Ciołek. Omawiał on z Maksymilianem I warunki udziału Polski i Litwy w owej krucjacie, do której jednak nie doszło. Plany ostatecznie pokrzyżowała cesarzowi śmierć.
W 1486 r., dzięki wysiłkom ojca, Maksymilian został wybrany na króla rzymskiego podczas zjazdu elektorów weFrankfurcie nad Menem, po czym koronował się wAkwizgranie. Współrządził z Fryderykiem do śmierci tego ostatniego w 1493 r. W 1507 wyprawił się do Włoch po koronę cesarską. PonieważWenecjanie, zupełnie już niezależni od cesarskiej władzy, nie przepuścili Maksymiliana przez swoje ziemie, apapież Juliusz II nie chciał go koronować, nie zdołał przeprowadzić ceremonii wRzymie. W 1508 r. przebywając wTrydencie, opodal austriacko-weneckiej granicy, Maksymilian przyjął tytuł „wybranego cesarza rzymskiego” (niem.Von Gottes Gnaden Erwählter Römisches Kaiser, łac.Dei gratia romanorum imperator electus semper augustus). W sferze symboliczno-ideowej oznaczało to, że odtąd wybrany przez elektorów Rzeszy król niemiecki automatycznie staje się cesarzem i nie musi nawet koronować się w Rzymie. Akt ten zakończył długą historię przeciwdziałania papieskim pretensjom do dysponowania godnością cesarza rzymskiego. Wpisuje się w proces identyfikowania instytucjiŚwiętego Cesarstwa z narodem ipaństwem niemieckim. Chociaż jeszcze w tym samym roku Maksymilian przystąpił do wojny z Wenecją w sojuszu m.in. z papieżem Juliuszem, nie zabiegał już o możliwość koronowania się w Rzymie. Wnuk i następca Maksymiliana,Karol, po pokonaniu papieża koronował się wprawdzie w Rzymie, ale w zasadzie używał tytułu cesarskiego od chwili objęcia tronu. Jego następcy odbywali połączoną koronację królewską i cesarską na terenie Niemiec.
Maksymilian interesował się głównie powiększaniem domeny dynastycznej Habsburgów, sprawy niemieckie przyciągały jego uwagę tylko, gdy zmuszała go do tego sytuacja. W 1489 r., podczas obrad Sejmu Rzeszy weFrankfurcie, Maksymilian I (który zabiegał o wsparcie go w czasie wojny wNiderlandach) obiecał książętom ustanowienie cesarskiego sądu najwyższego, a w czasie następnego sejmu wNorymberdze w 1491 r. zapowiedział wprowadzenie wiecznego pokoju ziemskiego. Podczas sejmu wWormacji w 1495 r. (zwołanego w celu wypowiedzenia wojny Francji) Maksymilian I przyjął niektóre postulaty reformy Rzeszy (Reichsreform), sformułowane przez arcybiskupa-elektora Moguncji,Bertholda Hannenberga. Wprowadzono powszechny wieczny pokój ziemski (Ewiger Reichslandfrieden), zakazano prowadzenia wojen prywatnych i ustanowiono stały podatek uiszczany na rzecz cesarza (niem.Geheiner Pfenig). UtworzonoSąd Kamery Rzeszy (Reichskammergericht). Maksymilian I utworzył także Cesarską Radę Nadworną (Reichshofrat) w Wiedniu, która miała pełnić rolę centralnej instytucji sądowniczej i administracyjnej dla Niemiec.
W 1500 r. Maksymilian I zwołał kolejny sejm, w związku z kolejnym konfliktem z Francją. Książęta znów zażądali przeprowadzenia reform: utworzono Regiment Rzeszy (Reichregiment), czyli nowy sąd najwyższy i nowy rząd cesarski, złożony z cesarza i książąt. Maksymilian, obawiając się ograniczenia swojej władzy, paraliżował działania nowej rady, nie pojawiając się na jej obradach. Jeszcze w XVI w. rząd stracił znaczenie i przestał funkcjonować.
Książęta wysuwali kolejne postulaty, ale podczas Sejmu wKolonii (1505 r.) okazało się, że opozycja względem cesarza została znaczenie osłabiona (zmarł Berthold Moguncki, a pozycja samego cesarza umocniła się dzięki sukcesom na arenie europejskiej). Sejm przyznał Maksymilianowi pieniądze i posiłki na działania wojenne na Węgrzech, a debata w sprawie reform ustrojowych straciła na dynamice. W 1507 r. Sejm wKonstancji uchwalił, żeReichskammergericht będzie działał na stałe jako najwyższy sąd odwoławczy Cesarstwa, ustanowił stały podatek na działalność owej instytucji i przyznał Maksymilianowi wsparcie na wyprawę do Włoch. Sejmy w 1500 i 1512 r. (w Kolonii) ustaliły podział Cesarstwa naOkręgi Rzeszy (Reichkreize) z własnymi instytucjami samorządowymi. Na sejmach wMoguncji w 1517 r. i wAugsburgu w 1518 r. książęta zgłaszali żądania następnych reform administracyjnych w Niemczech. Śmierć cesarza nie pozwoliła zrealizować tych zamierzeń.
W 1494 roku uznał niemieckiego mistrza krajowegoZakonu Krzyżackiego za księcia Rzeszy. Mistrz krajowy zobowiązany był do złożenia cesarzowi przysięgi wierności. Zignorowano przy tym opinięWielkiego mistrza[2].
W aktach sejmu z 1512 r. pojawiła się po raz pierwszy w historii Niemiec nazwa „Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego” (niem.Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation). Świadczyło to o identyfikowaniu przez książąt Cesarstwa z Niemcami, „zawłaszczeniu” instytucji cesarskiej przez Niemcy. Cesarz wspierał też reformy uniwersytetów w Wiedniu,Ingolstadt iFryburgu Bryzgowijskim.
W 1500 r. Maksymilian I przeprowadził na sejmie w Augsburgu ogłoszenieCyganów zagrożeniem dla chrześcijaństwa. W 1517 r.Marcin Luter ogłosił swoje tezy o kryzysieKościoła katolickiego. W 1518 r. został wezwany na sejm w Augsburgu, gdzie tłumaczył się przed legatem papieskim, kardynałem Kajetanem z Gaety. Maksymilian nie podjął żadnych kroków przeciw Lutrowi, ponieważ w jego obronie stawał elektor saskiFryderyk Mądry, a cesarz liczył na zgodę książąt na nałożenie podatków, które miały sfinansować krucjatę, oraz na elekcję jego wnuka,Karola, na władcę Niemiec. Ponadto Maksymilian dopuszczał możliwość posłużenia się Lutrem w przetargach zpapieżemLeonem X Medyceuszem.
Oprócz tytulatury Habsburgów odziedziczonej poojcu oraz tytulatury książąt burgundzkich przejętej po pierwszejżonie, Maksymilian, jako pretendent do tronu węgierskiego, używał także tytułów królów Węgier:
Maksymilian, z łaski Bożej uświęcony cesarz rzymski, po wieki August, król Niemiec, Węgier, Dalmacji, Chorwacji, etc., etc. arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Lotaryngii, Brabancji, Styrii, Karyntii, Karnioli, Limburga, Luksemburga, Geldrii, landgraf Alzacji, książę Szwabii, hrabia Habsburga i Hennegau, uksiążęcony hrabia Burgundii, Flandrii, Tyrolu, Gorycji, Artois, Holandii, Zelandii, Ferreti, Kyburga, Namur i Zutphen, margrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Enns i Burgau, pan Fryzji, na Marchii Wendyjskiej, Mechelen, Port Naon i Salin, etc., etc., etc.
↑Jean-Denis Lepage: Medieval armies and weapons in western Europe: an illustrated history. Jefferson, N.C.: McFarland Company, 2005, s. 216.ISBN 0-7864-1772-2.
Józef AndrzejJ.A.GierowskiJózef AndrzejJ.A.,Historia Włoch, Wrocław: Ossolineum, 1999,ISBN 83-04-04432-3,OCLC830265347. Brak numerów stron w książce
J. Krasuski,Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002.ISBN 83-04-04422-6.
J.-F. Noel,Święte Cesarstwo, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998.ISBN 83-86857-95-1.
Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej,JózefJ.Dobosz,MaciejM.Serwański,IlonaI.Czamańska, wyd. 2, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002,ISBN 83-7177-118-5,OCLC749651157. Brak numerów stron w książce
H. Wereszycki,Historia Austrii, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1986.
Z. Wójcik,Historia powszechna XVI–XVII wieku, PWN, Warszawa 2001.ISBN 83-01-12920-4.
.svg)
