Wędrówki CeltówCeltyckie domostwa (rekonstrukcja) z Bundenbach w Niemczech
Kultura lateńska –archeolodzy terminemLa Tène określają zbiór cech kulturowych charakterystycznych dla ludności celtyckiej, jednak kultura lateńska nie jest jednoznacznie tożsama z kulturąCeltów, gdyż niektóre grupy ludności celtyckiej znalazły się poza oddziaływaniem kultury lateńskiej (badania językowe). Kultura lateńska wykrystalizowała się na miejscowym podłożukultury halsztackiej.
Pierwszą chronologię kultury lateńskiej wypracowałOtto Tischler; wydzielił on trzy okresy:La Tène I, II, III; badania opierały się na zmiennościfibul. Najstarszymi fibulami są te z nóżką odgiętą do tyłu i nie połączoną z kabłączkiem. Fibule środkowolateńskie posiadają nóżkę połączoną z kabłąkiem, lecz wyraźnie wyodrębnioną, fibule późnolateńskie zaś posiadają nóżkę połączoną z kabłąkiem i tworzącą z nią jednolite obramowanie. Chronologia wedługP. Reineckego: La Tène A (500-400 p.n.e.), La Tène B (400-300 p.n.e.), La Tène C (300-100 p.n.e.) i La Tène D (100 p.n.e. – przełom er).
Chronologia obecnie stosowana LT A (480-420 p.n.e.), LT B 1 (420-330 p.n.e.), LT B 2 (330-260/250 p.n.e.), LT C 1 (260/250-220 p.n.e.), LT C 2 (220-120 p.n.e.), LT D (120 p.n.e. – przełom er). Kultura lateńska powstaje na podłożu inwentarza typowego dla schyłkowego okresu kultury halsztackiej, zanika wraz z ekspansją Rzymu.
Kultura lateńska początkowo zajmowała obszar górnegoDunaju. OkołoV w. p.n.e. ludność celtycka rozpoczęła ekspansję na różne obszaryEuropy (ma to zapewne związek zdemokracją wojenną wymuszającą kolejne wyprawy wojenne w czasie których dochodziło do zasiedlania opanowanych obszarów). Doszło wtedy do opanowania terenów współczesnejFrancji,Hiszpanii,Brytanii. Około400 p.n.e. zasiedlono północnąItalię, a w390 p.n.e. Celtowie złupiliRzym. WIV iIII w. p.n.e. formy celtyckie pojawiają się w środkowej Europie.
Charakterystycznymi zabytkami kultury lateńskiej są zapinki typu La Tène, groty włóczni, miecze, owalne tarcze zumbem taśmowatym, bransolety rozszerzone na końcach, pasy łańcuchowe z profilowanych ogniw, początkowo ceramika robioną ręcznie od LT C ceramika wytwarzana nakole garncarskim (formy garnkowate i wiaderkowate), szklane bransolety.
Około połowyII w. p.n.e. na terenie objętym kulturą lateńską wykształcają sięoppida; są to osady o charakterzeprotomiejskim otoczonefortyfikacjami. Najbardziej znane to tak zwanemurus gallicus opisane przezCezara wO wojnie galijskiej. Były one ośrodkami rzemiosła i władzy politycznej. Budynki były wznoszone na planie prostokąta w formiepółziemianki o konstrukcji słupowej; występują one zarówno woppidach, jak i w osadach otwartych o charakterze „wiejskim”. Najbardziej charakterystyczne stanowiska typu osadniczego (oppida) toAlezja,Mediolanum,Bibracte,Numancja,Londinum,Stare Hradisko.
W okresie LT A i LT B dominujepochówek inhumacyjny (szkieletowy), od okresu LT C forma pochówku zmienia się napochówek ciałopalny (prawdopodobny wpływ świata greckiego), dary grobowe niszczone rytualnie, stopniowe ubożenie inwentarza grobowego w fazie schyłkowej zanikają stanowiska o charakterze cmentarnym (najprawdopodobniej spowodowane jest to stosowaniem nieuchwytnego archeologicznie typu pochówku).
Z opisów starożytnych znamy trzech głównych bogów celtyckich:Teutatesa,Taranisa,Esusa. Składano im ofiary z ludzi zgodnie z upodobaniami bóstw. Istniejekastakapłanów zwanychdruidami, którzy prawdopodobnie posiadali w swych rękach także znaczną władzę polityczną.
Celtowie znali pismo, z którym zetknęli się w czasie kontaktów zGrekami iRzymianami. Używali go sporadycznie, m.in. na monetach, aledruidzi zabraniali zapisywania jakichkolwiek wiadomości o ich wierzeniach, historii, tradycji. Wszystkie opisy pochodzą od obcych, którzy często byli uprzedzeni do Celtów lub byli ich wrogami, jakJuliusz Cezar (Commentarii de bello gallico).
↑Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Indoeuropejczycy – Celtowie. T. 12. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 245.ISBN 83-7425-367-3.
