Ten artykuł dotyczy konkretnego typu tkaniny. Zobacz też:dywan perski – artykuł główny.
 | Zobacz hasłokobierzec w Wikisłowniku |
Kobierzec – jednostronnatkanina dekoracyjna pochodzenia wschodniego. Wykorzystywana przede wszystkim jako ozdoba ścienna. Zawieraornamentalne wzory, co odróżnia ją od tkanin obrazkowych –gobelinów. Charakterystyczny element kulturyperskiej, a także m.in.polskiej epokisarmatyzmu. Kobierce produkowane są również współcześnie, głównie w krajachBliskiego Wschodu. Niekiedy słowa „kobierzec” używa się w rolisynonimu bogato zdobionegodywanu, a także w utartymzwiązku frazeologicznym:stanąć na ślubnym kobiercu.
Osobny termin „makata” odnosi się do kobiercówjedwabnych, przetykanychsrebrem lubzłotem.
Kobierce wytwarza się w procesietkania, poprzez przeplatanie nitekosnowy nitkamiwątku oraz układanie między parami wątków węzłów tworzących wzór. Podstawowym surowcem jestprzędza zwłókien pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego –bawełna,wełna,jedwab, współcześnie również włókna sztuczne. Tkanina tworzona jest z osnowy i dwóch wątków. Jeden to cienki wątek wiążący, który przeplatając się z osnową w splocie płóciennym tworzy strukturę nośną kobierca. Drugi, grubszy, wprowadzany krótkimi odcinkami w postaci węzłów, tworzy wzór.
W technice wytwarzania stosuje się dwa typy węzłów.
Końce wątków tworzących węzeł wyprowadzone na jedną stronę tkaniny, równo obcięte i rozwłóknione, tworzą wzorzystą okrywę runową. Runowa okrywa również odróżnia kobierce od gobelinów i ich współczesnych odpowiedników –kilimów grzebyczkowych.
Wykonanie kobierców jest bardzo czasochłonne. Na metrze kwadratowym trzeba ułożyć od 10000 do 400000 węzłów, w zależności od grubości nitek wątku na węzły i rodzajów węzłów. Duże kobierce wykonywane były przez kilka tkaczek nawet przez kilka lat.
Typowy kobierzec posiada środkowe pole otoczone ozdobnym pasem. Wypełniony jest on ornamentem roślinnym, geometrycznym lub motywami figuralnymi określanymi mianem „bordiura”. Istnieją trzy główne rodzaje zdobnictwa:
Ze względu na rozmiary wyróżnia się trzy rodzaje kobierców:mian farsz (powyżej 3metrówdługości i 2,5szerokości),kelegi (ok. 3x2,5 m) ikenareh (ok. 3x1 m).
Kobierzec to obok gobelinu jeden z rodzajówdywanu perskiego. Tego typu materiały ozdobne produkowano już odstarożytności – najstarszy, odnaleziony wscytyjskich grobach naSyberii pochodzi zV w. p.n.e. Ich popularność zaczęła rosnąć wXIV w. za panowania władcy PersjiTimura, a następnie podczas rządówszachaAbbasa I (1587–1629), kiedy powstały licznemanufaktury. To z tego okresu pochodzą tkaniny spotykane w domachszlachtyRzeczypospolitej, na zachodzieEuropy nazywane polskimi (fr.polonaise). Złoty wiek kobiernictwa dobiegł końca wraz ze śmiercią Abbasa. Jego następcy nie wspierali już produkcji zdobionych dywanów, którą kontynuowano na niewielką skalę, głównie wśród plemionnomadów. Do produkcji dywanów perskich powrócono wXIX wieku, ze względu na zainteresowanie zachodnich klientów. Dodatkowy impuls do rozwoju dał szachMohammad Reza Pahlawi, który w1941 przejął władze wIranie. Współcześnie dominuje produkcja warsztatowa, istnieją również liczne pracownie wiejskie.
Kobierce tkano przede wszystkich na Bliskim Wschodzie: w Persji (ośrodki w Tebriz, Kirman i Horat) iAnatolii (Giordes, Melas, Kula), a także wAzji Środkowej i naKaukazie (Kuba, Szirwan, Kazak). OdXVI doXVIII wieku wytwarzano kobierce w Polsce – m.in. WBrodach,Nieświeżu iLwowie. Ich produkcja rozwinęła się także wHiszpanii (XIII-XVIII w.) iAnglii (XVI-XVIII).
Kobierce dotarły do Polski w efekcie walk i handlu zTurcją iTatarami. Już w XVI wieku rozpowszechniły się, a w wieku XVII zdobiły izby nawet mniej zamożnychdworków szlacheckich. W XVI w. ruszyła również ich produkcja krajowa. Zdumiewa liczba kobierców posiadanych przez szlachtę, a co dopieromagnaterię. Niezaliczający się do możnowładztwastarosta trembowelski Piotr Ożóg pozostawił ich po swojej śmierci w1623 roku 288, natomiast inwentarz zamku dubieńskiego wylicza 150 kosztownych kobierców adziamskich (perskich). Podczas gdy np. weFrancji oryginalne kobierce perskie stanowiły przykład zbytku i wielką osobliwość, w Polsce można je było spotkać w niemal każdym bogatym dworze. Dla przykładu francuskimarszałek de Saint-Andre posiadał w połowie XVI w. dwie takie tkaniny, natomiastwojewodzina bełska miała ich 8. Kolekcje wytwornych makat budziły często podziw przybyszy z zagranicy. Przykładem może być obijana zdobionymi tkaninami komnata w zamkuKossakowskich wStanisławowie, o której z wielkim uznaniem wyrażać się miał cesarzJózef II. Kobierce z czasem stały się tak typowym elementem wystroju dworów szlachty Rzeczypospolitej, że za pośrednictwem podróżników na zachodzie zaczęto je określać mianem „polskich”. W zapiskach zachowały się liczne określenia ich rodzajów, często trudne do zinterpretowania. Przykładowo istniały kobierce melikbaskie, dywańskie, solchackie, turkmeńskie, angurskie, słupiaste, pardy, czatmany, wieleńce i poławniki.
Kobierce stanowiły jedną z ulubionych ozdób dworów. Dzięki nim domostwo miało nabierać „ciepła, barwy, miękkości i wygody”. W domach magnaterii ich rolę często przejmowały bogatsze w zdobieniuarrasy igobeliny. Inną formę zdobnictwa ściennego stanowiłykołtryny.
Dużą kolekcję kobierców posiadał prof.Włodzimierz Kulczycki[1], które obecnie znajdują się naZamku Królewskim naWawelu i wMuzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem (Galeria Sztuki im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich).
Zachowane zabytkowe kobierce można oglądać między innymi w: