Ten artykuł dotyczy liturgii. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.
Kielich (Calix sacrificus) – naczynie liturgiczne używane do sprawowaniasakramentu Eucharystii.
WStarym iNowym Testamencie wielokrotnie pojawia się motyw kielicha. Prorok Jeremiasz napisał „Babilon był w ręku Pana złotym kielichem, upajającym całą ziemię” (Jr 51,7) natomiastkról Dawid, wPsalmach napisał „Bo w ręku Pana jest kielich, który się pieni winem” (Ps 75, 9) czy też „Podniosę kielich zbawienia i wezwę imienia Pańskiego” (Ps 116, 13).
Święty Mateusz wEwangelii napisał „Czy możecie pić kielich, który Ja mam pić?” (Mt 20,22) i następnie wspominając Ostatnią Wieczerzę „wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im” (Mt 26, 27). Podczasmodlitwy w Ogrójcu wspomina „Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich! Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty. (...) jeśli nie może ominąć Mnie ten kielich, i muszę go wypić, niech się stanie wola Twoja!” (Mt. 26, 39-42).Święty Paweł wLiście do Kolosan wspomina „Złoty kielich oznacza wszystkie skarby mądrości ukryte w Chrystusie” (Kol 2,3).
Pojęcie kielich wywodzi się z łaciny i greki. W Starożytnej Grecjikyliks był naczyniem o przysadzistych proporcjach do picia wina, zaś w Rzymie używane podczas bankietów kielichy przybierały najczęściej smuklejsze proporcje. W kontekście liturgii w okresie wczesnochrześcijańskim używano zazwyczaj prostych naczyń. Antyczną spuścizną jest wykorzystywanie różnych technik i materiałów do wykonania kielichów, znane są kielichy ceramiczne, drewniane, szklane, z metali szlachetnych i stopów, (miedź, brąz, srebro i złoto) i z minerałów (m.in. kryształ górski, onyks). Ujednolicenie materiału kielichów miało miejsce w okresie karolińskim, podczas kościelnych soborów stopniowo ustalano dekrety o naczyniach liturgicznych, w których stopniowo wyłączano używanie wszystkich materiałów prócz złota i srebra. Spowodowane to było m.in. wzrostem świadomości biblijnej oraz prestiżu liturgii Eucharystii. Mimo ujednolicenia materiału, w okresie karolińskim, a następnie przedromańskim i romańskiej kielichom przybierano rozmaite kształty, proporcje oraz dyspozycję dekoracji wykorzystując rozmaite techniki złotnictwa. Upowszechniła się na większą skalę klasyczna struktura kielicha, który składa się ze stopy, trzonu z nodusem i czary. Prócz wyszukanej ornamentyki na powierzchni kielicha często pojawiały się postacie Chrystusa, świętych lub przedstawienia figuralne, głównie chrystologiczne, o bogatych treściach ideowych. Kielich romański najczęściej charakteryzuje się przysadzistymi proporcjami (płytka czara, owalny nodus i lejkowaty trzon). Wszystkie elementy kielicha zdobiono często reliefami z przedstawieniami figuralnymi. W dobie gotyku (od połowy XII wieku) proporcje stały się smuklejsze. Zróżnicowaniu uległ zarys stopy; prócz okrągłego pojawił się zarys cztero, sześcio- i wielolistny. Spłaszczone nodusy przybrały wieloboczne zarysy, ozdabiane były często guzami. Powierzchnia czary w okresie wczesnego i dojrzałego gotyku była najczęściej pozbawiona dekoracji. W późnym gotyku zostały zachowane tradycyjne proporcje, ale zmieniła się dekoracja, przede wszystkim za sprawą wyszukanych układów nodusa (np. z motywami architektonicznymi) oraz wzbogacenia czaszy ozdobnym koszyczkiem z motywami ornamentalnymi i figuralnymi. Średnica stopy i czary miały najczęściej zbliżone wymiary.
Renesans i barok zachowały zasadniczą strukturę wypracowaną w późnym gotyku, jednak nastąpiły zmiany w proporcjach – czara i trzon są smuklejsze, zaś stopa uległa powiększeniu. Czara kielicha jest najczęściej niewielka i spoczywa w koszyku zdobionym, podobnie jak cały trzon, ornamentem, charakterystycznym dla danego przedziały czasowego. Nodus w okresie renesansu przybrał owalną formę, w baroku zaś często gruszkową. Powierzchnia stopy i koszyczka czary była często wzbogacana okrągłymi lub owalnymi plakietkami ze scenami figuralnymi. W XVIII wieku pojawiły się także kielichy bez dekoracji.
Na okres Oświecenia przypada spadek produkcji naczyń liturgicznych w tym kielichów, klasycyzm pozostawił niewielkie dziedzictwo w tym zakresie. W XIX wieku, wraz z nadejściemhistoryzmu do pierwszych dekad XX wieku ma miejsce powrót i trwanie tradycji średniowiecznej (gł. gotyckiej) i nowożytnej, często też dokonywano przekształceń w aranżacji dekoracji lub przekształcano ogólny zarys i proporcje kielicha. Od XX wieku jednolitość formy i tradycję w dekoracji zastąpiła prostota - zminimalizowanie, lub całkowita redukcja dekoracji i pluralizm formy.
WKościele katolickim,kielich mszalny, to podstawowe naczynieliturgiczne używane w czasiemszy, obokpateny, służące do spożywania konsekrowanego wina (krwi Pańskiej). Powinien być wykonany zmetalu szlachetnego (nie korodującego). Jeżeli wykonany jest z innego materiału powinien mieć złocone wnętrze czary. Taka zasada stosowana jest od czasówśredniowiecza i ma obecnie potwierdzenie wOgólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego.
W czasie liturgii kielich mszalny zaopatrzony jest w tzw.bieliznę kielichową, którą stanowią:puryfikaterz służący do wycierania naczyń liturgicznych,palka służąca do zakrywania kielicha ikorporał, na którym stawia się kielich podczas liturgii eucharystycznej[1]. Kielich wraz z pateną i bielizną kielichową doofiarowania i po komunii powinien być przykrytywelonem[2].
W czasie liturgii posługa przy kielichu należy dodiakona. Jeżeli liturgia odbywa się bez udziału diakona, wówczas posługa ta należy docelebransa.
Osobny artykuł:Graal.
.jpg)
| Obrzędy liturgiczne | |
|---|---|
| Paramenty liturgiczne | |
| Księgi liturgiczne | |
| Bielizna kielichowa | |
| Szaty liturgiczne | |
| Strój chórowy | |
| Szaty papieskie | |
| Zobacz też |
