Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Kcynia (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek w Kcyni | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | 1262 | ||||
| Burmistrz | Mateusz Stachowiak | ||||
| Powierzchnia | 6,84 km² | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | +48 52 | ||||
| Kod pocztowy | 89-240 | ||||
| Tablice rejestracyjne | CNA | ||||
Położenie na mapie gminy Kcynia  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu nakielskiego  | |||||
 52°59′37″N 17°29′12″E/52,993611 17,486667 | |||||
| TERC (TERYT) | 0410014 | ||||
| SIMC | 0929233 | ||||
Urząd miejski Rynek 2389-240 Kcynia | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Kcynia (niem. Exin) –miasto wPolsce wwojewództwie kujawsko-pomorskim, wpowiecie nakielskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Kcynia.
Kcynia leży w odległości 40 km na południowy zachód odBydgoszczy i 80 km na północny wschód odPoznania, w północnej częściPojezierza Gnieźnieńskiego. Miasto położone jest na szczycie wzgórzamorenowego będącego jednym z najwyższych w Wielkopolsce (136 m n.p.m.), znajdując się około 30 m ponad okolicą, widoczne jest z dość dużej odległości. Według danychGUS z 31 grudnia 2022 Kcynia liczyła 4252 mieszkańców[1].
Miasto królewskie lokowane w 1262[2], należące do starostwa kcyńskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kcyńskimwojewództwa kaliskiego[3]. Wlatach 1975–1998 wwojewództwie bydgoskim.
Pochodzenie nazwy Kcynia nie zostało w pełni wyjaśnione.Stanisław Rospond w wydanym w 1984 Słowniku Etymologicznym Miast i Gmin PRL wskazał, że jest to unikatowa nazwa o zagadkowej podstawie –Kc oraz z archaicznym przyrostkiem-ynia (jak Gdynia, Lutynia). Jego zdaniem podstawaKc może być związana ze staropolskim wyrazem kca oznaczającym to samo cokuca, czyli szopa z desek. W tym wypadku powstanie nazwy łączyłoby się z istnieniem grodu drewnianego, względnie osady zbudowanej z drewna. Ten sam autor wspomina też, że usiłowano – ale nie przekonująco – łączyć nazwę miasta ze staropolskim wyrazemkścieć,kwcieć, czyli kwitnąć. JęzykoznawcaMikołaj Rudnicki wywodzi nazwę Kcynia od Kutjini zestawiając ją zkuca to jest chata, dom.
Legendy miejscowe łączą powstanie nazwy z wyłowieniem kotwicy, którą rzekomo miano odnaleźć w wodach Kcynki, czy też na bagnistych terenach, położonych na północ od dzisiejszego miasta.
Nazwa miejscowości przechodziła poważną ewolucję, gdyż w różnych okresach miasto nazywane było w źródłach historycznych Kcyna, Kczina, Kcyn, Kcznya, Kczynija. Wencyklopedii Samuela Orgelbranda obok używanej dzisiaj nazwy Kcynia widnieje jeszcze jako nazwa równorzędna forma Krcynia. Niemcy zmienili nazwę miejscowości na Exin.
Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835, którego autorem jest J.E. Muller notuje niemiecką nazwę miejscowościExin, a także polską nazwęKcynia we fragmencie„Exin (poln. Kcynia)”[4].
Już w XI w. istniał kościół św. Idziego[5]. Miasto zostało lokowane naprawie niemieckim przez księciaBolesława Pobożnego w 1262. Zasadźcami byli rycerze Jan i Ryner (Reineri), którzy otrzymali wraz z nadaniem wójtostwo z należnymi przywilejami. W XIII w. istniało tam najstarsze w WielkopolsceBractwo Kurkowe. Kolejni królowie polscy zatwierdzali przywileje miejskie. W XV w. jedno z nielicznych miast mających zamek i mury obronne.
W czasiewojny trzynastoletniej Kcynia wystawiła w1458 6 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogizamku w Malborku[6].
.JPG)
Z1507 pochodzi pierwsze świadectwo istnieniaosiedla żydowskiego w Kcyni[7]. Największy rozwój miasta miał miejsce w XVI–XVII w. Kcynia była wówczas stolicą powiatu kcyńskiego wwojewództwie kaliskim i siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego, które przetrwały do rozbiorów[8].W 1594 odwiedził miasto królZygmunt III Waza[9]. W 1608 powstała szkoła. W 1612 do Kcyni zostali sprowadzenikarmelici, a w latach 1624–1631 zbudowano kościół farny. W 1641 nadane zostały przywileje dlacechu szewskiego. W 1656 pod Kcynią miała miejscebitwa wojskStefana Czarnieckiego ze Szwedami. W latach 1756–1763 miasto doświadczyło skutkówwojny siedmioletniej.
W 1768 zawiązano w Kcyni słynną w Wielkopolsce Konfederację Kcyńską. 29 stycznia 1770 wbitwie pod Kcynią wojskarosyjskie rozbiłypułkikonfederatów barskich[10]. Od 1773 miasto było pod panowaniem pruskim. W 1775 wielki pożar strawił prawie całe miasto. W 1781 powstał pierwszykościół ewangelicki (rozebrany w 1971), a w 1787 kościół i klasztor karmelitów. Miasto liczyło wtedy około 1000 mieszkańców. W okresie od 1807 do 1815 Kcynia znajdowała się wKsięstwie Warszawskim. Po Kongresie Wiedeńskim Kcynia nie znalazła się w kongresowym Królestwie Polskim; wróciła w skład Królestwa Prus. Od 1818 miasto znalazło się w powiecie szubińskim. W 1835 nastąpiła kasata klasztoru karmelitów. W 1842 wprowadzono pruską ordynację miejską. W 1848 miało miejscepowstanie Kosynierów Kcyńskich. Miasto liczyło wtedy około 2,5 tys. mieszkańców. W latach 1860–1865 powstał gmach Seminarium Nauczycielskiego (obecnie Zakład Poprawczy). W 1866 największa w historii miastaepidemiacholery zdziesiątkowała jego ludność (zmarło 313 osób). Kolejne lata to nowe inwestycje: 1880 wzniesiono gmach Sądu Grodzkiego, 1887 powstała linia kolejowa Gniezno-Nakło i miała miejsce budowadworca kolejowego. 2 sierpnia 1893 burmistrz oficjalnie powołał jednostkę Straży Pożarnej. Jednakże początki straży w Kcyni sięgają roku 1800, w którym zostało wydane pozwolenie na budowę remizy strażackiej[11]. Pod koniec XIX w. powstały kcyńskie cegielnie.
Na początku XX w. miasto liczyło 3 tys. mieszkańców. W 1904 powstał chór „Moniuszko”, a trzy lata później Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. W latach 1906–1907 w mieście trwał strajk dzieci przeciw germanizacji. W 1908 oddana została do użytku linia kolejowaPoznań –Bydgoszcz. W 1913 powstały obecny dworzec kolejowy oraz kościół ewangelicki, a w 1915 powstały wodociągi miejskie.
Wybuch I wojny światowej przyczynił się do stagnacji miasta. W dniach 31 grudnia 1918 – 1 stycznia 1919 miasto zostało zdobyte przez powstańców wielkopolskich. W lutym 1919 odbyła się decydująca bitwa o Kcynię. W 1920 został wybrany pierwszy polski burmistrz Władysław Rybarczyk. W latach 20. ożywienie gospodarcze i kulturalne miasta. W 1928 miasto świętowało 666. rocznicę nadania Kcyni praw miejskich. Miasto liczyło wówczas 4,8 tys. mieszkańców. W 1932 powstał chór „Echo”, w tym samym roku nastąpiło zamknięcie Seminarium Nauczycielskiego.
W 1939 miasto liczyło 5,5 tys. osób. W okresie 1939–1945 Kcynia znajdowała się podokupacją hitlerowską; w latach 1939–1940 pod nazwąPrien am Berge. Zginęło kilkudziesięciu mieszkańców, wielu wywieziono doGeneralnego Gubernatorstwa. 22 stycznia 1945 do miasta wkroczyły oddziałyArmii Czerwonej. Mieszkańcy pochodzenia niemieckiego zostali zmuszeni do opuszczenia miasta i okolic lub przyjęcia obywatelstwa polskiego. Powstały zakład poprawczy iliceum ogólnokształcące.
W 1962 odbyły się uroczyste obchody 700-lecia nadania praw miejskich. Powstał Zespół Regionalny „Pałuki” (Klara Prillowa). Kcynia stała się stolicą folkloru pałuckiego. W okresie PRL miasto stanowiło lokalny ośrodek usługowy bez większego znaczenia dla gospodarki regionu.
Miasto posiada połączenia drogowe doChodzieży,Gołańczy,Janowca Wielkopolskiego,Nakła,Szubina,Wągrowca,Wyrzyska iŻnina.Miejscowy węzeł kolejowy, w którym krzyżowały się linieOleśnica –Gniezno –Nakło nad Notecią –Chojnice orazPoznań Wschód –Bydgoszcz Główna, po zawieszeniu połączeń pasażerskich (odpowiednio w 2000 oraz 1 maja 2004), stracił na znaczeniu i obsługuje obecnie wyłącznie pociągi towarowe z ładunkami ponadgabarytowymi, kierowanymi z portów Trójmiasta przez Chojnice w kierunku południowym. Od 2006 trwają bezskuteczne starania o wznowienie połączeń pasażerskich[12]. Obecniedworzec kolejowy w Kcyni jest używany w celach mieszkalnych.
Zobacz też:Kcynia (stacja kolejowa).31 grudnia 2022 miasto liczyło 4252 mieszkańców[1].
.JPG)
W archiwum kcyńskim został odkryty jeden z dwóch zachowanych zapisówBogurodzicy.
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Kcynią. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Kcyni.
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (1919–75) | |
| Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75) | |
| Gromady (1954–72) |
|
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców |
|
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
