| Data i miejsce urodzenia | 14 grudnia 1911 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 4 stycznia 1943 | ||
| Przebieg służby | |||
| Lata służby | 1941–1943 | ||
| Siły zbrojne |
| ||
| Główne wojny i bitwy | |||
| Odznaczenia | |||
   | |||
| |||
Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur.14 grudnia1911 wWarszawie, zm.4 stycznia1943 wAtenach) – polskiharcerz,sportowiec, pływak, w czasieII wojny światowejagentbrytyjskich ipolskich służb specjalnych, bohatergreckiegoruchu oporu.
Był synemrosyjskiegopułkownika, Władimira Iwanowa i Polki Leonardy Szajnowicz[1]. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Mieszkał z rodzicami przy ul. Sosnowej 13[2]. Gdy matka wyszła ponownie za mąż zaGreka Jannisa Lambrianidisa w 1925, wraz z rodziną przeprowadził się doSalonik[3]. Od 1927 trenował grę wpiłkę nożną ipiłkę wodną w KSIraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów[4]. Był znakomitympływakiem[5][6]. W latach 1931–1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich[7]. W 20 listopada 1935 uzyskał obywatelstwo polskie[8]. Wspólnie z bratem, Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. W czerwcu 1937 został członkiem klubu AZS[9]. Członek drużyny piłki wodnejAZS Warszawa ireprezentacji Polski w piłce wodnej[10].
Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych –Katolicki Uniwersytet w Lowanium. W sierpniu 1939 uzyskał dyplomInstitut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer[11]. Byłpoliglotą – oprócz polskiego opanował świetnie języki:angielski,rosyjski,francuski,niemiecki igrecki.
Wybuch wojny zastał go w Grecji. W latach 1939–1940 starał się drogą korespondencyjną o wcielenie w szeregiPolskich Sił Zbrojnych. Od kwietnia 1941 przebywał wPalestynie. Oczekiwał na skierowanie doBrygady Karpackiej, jednak ostatecznie trafił do służby brytyjskiej[3]. Jako człowiekBritishSpecial Operations Executive unit No.004 wKairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu wAleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem „033 B”) przetransportowany na pokładzie brytyjskiegookrętu podwodnego „Thunderbolt” do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis[12].
We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy[13] prowadził działalnośćszpiegowską isabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich,konwojach płynących doAfryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładachBracia Maltsinioti wAtenach[14]. Wykorzystując umiejętności pływackie, dzięki pomocy greckich konspiratorów, Iwanow miał osobiście minować i niszczyć niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie[13]. Należy jednak zaznaczyć, że działalność Szajnowicza-Iwanowa obrosła w mity, w dużej mierze na podstawie powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, zawierającej elementy fikcji[15]. Przypisywane jest mu w literaturze zatopienie niemieckiego okrętu podwodnegoU-133 za pomocą podłożonej bomby, jednakże opis ten jest fikcyjny, a w rzeczywistości okręt ten zatonął 14 marca 1942 roku na minie (być może doszło do przypisania tego Szajnowiczowi podczas wojny, lub on sam to podawał dla celów propagandowych)[16]. Brak jest również jakichkolwiek dowodów na zatopienie lub choćby uszkodzenie przez niego greckiego niszczyciela„Vasilefs Georgios” zdobytego przez Niemców – być może było to rozgłaszane dla propagandy[16]. Brak również przesłanek świadczących o uszkodzeniu przez niego okrętu podwodnegoU-372, przed jego zatopieniem przez brytyjskie okręty[16]. Trudno zweryfikować także ogólnikowe opisy literackie topienia lub uszkadzania innych statków i okrętów[17].
Trzykrotnie ujęty przezgestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego,arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i ualiantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przezSS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń – strzelnicy wojskowej w dzielnicy AtenKesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze„Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία![7] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach[18].
W lipcu 1945marszałek,Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowaElżbieta II w kilka lat po śmierci agenta, przekazała rodzinie zmarłego 1000funtów w uznaniu jego zasług.Jego imieniem (Ιβανώφειο – Iwanofio)[19] nazwano m.in. halę sportową Salonik, jego macierzystego klubuIraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.
W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak:Warszawa[20][21],Kraków[22][23],Szczecin[24][25],Kielce[26][27],Częstochowa[28][29],Sochaczew[30],Włocławek[31],Zgorzelec[32].
Jest patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”[33].
W 2021 r.Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy przedstawiający Jerzego Iwanowa-Szajnowicza[34]. Jego nakład wyniósł 10 milionów sztuk[35].
Bohater literacki biograficznej powieściStanisława Strumph-WojtkiewiczaAgent Nr. 1. W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt.Agent nr 1, w reż.Zbigniewa Kuźmińskiego zKarolem Strasburgerem w roli głównej[15].
