Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Jerzy Giedroyc

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano zJerzy Giedroyć)
Jerzy Giedroyc
Ilustracja
Jerzy Giedroyć (1982, z lewej)
Pełne imię i nazwisko

Jerzy Władysław Giedroyć

Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1906
Mińsk,gubernia mińska,Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

14 września 2000
Maisons-Laffitte,Francja

Zawód, zajęcie

prawnik, wydawca, publicysta

Odznaczenia
Oficer Orderu Korony RumuniiOrder Gwiazdy Białej V Klasy (Estonia)Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)Kawaler Orderu Korony (Belgia)Krzyż Kawalerski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa)Order „Za zasługi” III klasy (Ukraina)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Jerzy Władysław Giedroyc (do 1945 i właśc. Giedroyć; ur.14 lipca?/27 lipca 1906 wMińsku, zm.14 września2000 wMaisons-Laffitte) – polski prawnik,wydawca,publicysta,polityk i działacz emigracyjny, założyciel wydawnictwaInstytut Literacki (1946), wydawca miesięcznika „Kultura” (1947) i kwartalnika „Zeszyty Historyczne” (1962);epistolograf, w dwudziestoleciu międzywojennym związany z obozem młodokonserwatystów, autorAutobiografii na cztery ręce (1994).

Rodzina

[edytuj |edytuj kod]

Jerzy Giedroyć pochodził z książęcego roduGiedroyciów herbu własnego. Był synem Ignacego Giedroycia (1882–1944) i Franciszki Giedroyć z domu Starzyckiej (1889–1944). Ignacy Giedroyć, farmaceuta, kierownik apteki szpitalnej w Szpitalu św. Łazarza w Warszawie, zostałzamordowany przez Niemców w czasie powstania warszawskiego[1].

Miał dwóch młodszych braci: Zygmunta (1909–1973) iHenryka (1922–2010)[2].

Pradziadek JerzegoLucjan Giedroyć był oficerem wwojsku rosyjskim. Po jego samobójczej śmierci majątek rodzinny podupadł i zubożała rodzina Giedroyciów zmuszona była do zamieszkania w mieście.

W przypadku Jerzego Giedroycia stosuje się zwyczajowo szczególną pisownię jego nazwiska, przyjętą przez niego samego po 1945 i pozostaniu na uchodźstwie dla uniknięcia konieczności stosowania polskiej litery „ć” w językach obcych, a więc: w mianownikuGiedroyc, w przypadkach zależnych przed końcówką pojawia się zmiękczenie:Giedroycia,Giedroyciowi,Giedroyciem,Giedroyciu[3].

Życiorys

[edytuj |edytuj kod]

Dorewolucji październikowej uczył się w gimnazjum w Moskwie, po przejęciu władzy w Rosji przez bolszewików przeniósł się doMassoniusa w Mińsku, znajdującym się od 21 lutego 1918 pod okupacją niemiecką (Ober-Ost)[4], naukę kontynuował w Warszawie, dokąd rodzina przeniosła się w 1919 roku[5]. AbsolwentGimnazjum im. Jana Zamoyskiego[6] w Warszawie (1924). Studiował prawo (w latach 1924–1929) i historię (1930–1931) naUniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów został przyjęty dokorporacji akademickiejPatria. Wkrótce został jej prezesem[7]. W latach studenckich należał do tajnychorganizacji paramilitarnychskrajnej prawicy jako członek V stopniaZakonu Rycerzy Prawa (istniejącego 1921–1927, 1929) i podkomisarzPolskiej Organizacji Faszystowskiej (istniejącej 1924–1927, do 1925 pod nazwą Wojskowa Organizacja Faszystów Polskich)[8]. Po przewrocie majowym jeden z liderówMyśli Mocarstwowej i Związku Pracy Mocarstwowej. Był m.in. prezesem Związku Drużyn Ludowych Mocarstwowej Polski. Był też członkiem konserwatywnegoStronnictwa Prawicy Narodowej[9][10].

W 1930 objął redakcję tygodnika „Dzień Akademicki”, dodatku do „Dnia Polskiego”. Wkrótce przekształcił pismo w dwutygodnik „Bunt Młodych”. W 1937 pismo zmieniło nazwę na „Polityka”; w lutym 1939 ogłosiło artykuł redakcyjny pt.Żądamy polskiego „hitleryzmu”[11]. Od 1931 do 1937 był żonaty z Rosjanką Tatianą Szwecow (1911–2005)[12]. Działał w organizacjiOrientalistyczne Koło Młodych.

Jerzy Giedroyć w 1997

Od 1930 pracował jako sekretarz ministra rolnictwa i reform rolnychLeona Janty-Połczyńskiego, a następnie wiceministra w tym resorcieRogera Raczyńskiego, by w 1936 roku przenieść się do Ministerstwa Przemysłu i Handlu (w 1939 awansowany na naczelnika wydziału prezydialnego). Po wybuchuII wojny światowej został ewakuowany doRumunii. Tam został sekretarzem Raczyńskiego jakoambasadora RP wBukareszcie i pozostał na tej placówce, także po ewakuacji polskiej ambasady w 1940, zostając szefem biura polskiego ambasadyChile, która odtąd reprezentowała polskie interesy. Z Rumunii wyjechał razem z personelem ambasady angielskiej, która w następnym roku została również ewakuowana – doTurcji. Tam Giedroyc postanowił wstąpić do wojska, wyjechał więc doPalestyny i został żołnierzemBrygady Karpackiej. Razem z nią brał udział w walkach w Egipcie iobronie Tobruku. Po połączeniu Brygady z wojskami ewakuowanymi zZSRR pod wodzągen. Andersa, zaczął pracować w Biurze Propagandy2. Korpusu. To właśnie w wojsku poznał wielu późniejszych jego współpracowników z „Kultury”, m.in.Józefa Czapskiego[13].

W 1944 został skierowany na kurs oficerski do ośrodka szkoleniowego wGallipoli; później pracował tam jako oficer wychowawczy, aby w roku następnym zostać wezwanym doLondynu, w celu objęcia posady w Departamencie Kontynentalnym Ministerstwa InformacjiRządu RP na Uchodźstwie. Niebawem jednak złożył dobrowolną prośbę o przeniesienie z powrotem do armii gen. Andersa. W ten sposób znalazł się w Rzymie, gdzie w 1946 założyłInstytut Literacki, w ramach którego – po przenosinach do Paryża – wydawał w latach 1947–2000 miesięcznik „Kultura”, a od 1962 „Zeszyty Historyczne” (których wydawanie kontynuowane było aż do śmierci jego brata, Henryka Giedroycia, w roku 2010).

W 1950 Giedroyc razem zJózefem Czapskim wziął udział wKongresie Wolności Kultury w Berlinie[14].

W 1974 na łamach „Kultury” Jerzy Giedroyc sformułował, wraz zJuliuszem Mieroszewskim koncepcję, iżsuwerenność Ukrainy, Litwy i Białorusi (ULB) jest czynnikiem sprzyjającym niepodległości Rzeczypospolitej, natomiast zdominowanie tych krajów przez Rosję otwiera drogę do zniewolenia także Polski[15]. Współpracował też z ukraińskimi środowiskami emigracyjnymi i wspierał ukraiński ruch niepodległościowy, w tym nurt odwołujący się doSymona Petlury[16].

WPRL informacje na temat Jerzego Giedroycia podlegałycenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób z całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotowałTomasz Strzyżewski, któryw swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 rokuGłównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc:

„(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”[17].

Zmarł nazawał serca, w nocy z 14 na 15 września 2000[18]. Został pochowany na cmentarzu wLe Mesnil-le-Roi.

Nagrody i odznaczenia

[edytuj |edytuj kod]

Odznaczony rumuńskim Krzyżem OficerskimOrderu Korony (1930), estońskimOrderem Gwiazdy Białej (1932), belgijskimOrderem Korony (1938) i francuskimOrderem Legii Honorowej (1938)[19]. Doktorhonoris causaUniwersytetu Jagiellońskiego (1991),Wrocławskiego (18 maja 1998),Warszawskiego (14 listopada 1998)[20],Uniwersytetu w Białymstoku (1998)[21],Szczecińskiego (2000) iUMCS (27 września 2000)[22]. LaureatNagrody Kisiela (1992) iMedalu „Zasłużony dla Tolerancji” (1998). Krytycznie patrząc na stosunki panujące w Polsce po 1989 roku odmówił przyjęciaOrderu Orła Białego (1994)[23].

Przyjął natomiast francuskiOrder Legii Honorowej (1996)[24], Honorowe Obywatelstwo Litwy (1997)[25] i litewskiOrder Wielkiego Księcia Giedymina (1998), a także ukraińskiOrder „Za zasługi” (1998)[24][26].

Wybrane publikacje

[edytuj |edytuj kod]
Grób Jerzego Giedroycia na cmentarzu wLe Mesnil-le-Roi, sierpień 2001

Seria „Archiwum „Kultury”

[edytuj |edytuj kod]

Inne

[edytuj |edytuj kod]

Opracowania

[edytuj |edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj |edytuj kod]

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. Maja Motyl, Stanisław Rutkowski: Powstanie warszawskie: 1 VIII–2 X 1944 : rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 1994, s. 82.
  2. Zmarł Henryk Giedroyc z paryskiej „Kultury”. „Rzeczpospolita”, s. A17, 2010-03-22. [dostęp 2010-03-23]. (pol.). 
  3. Poradnia językowa: Giedroyc.
  4. Hanna Maria Giza. Ostatnie lato w Maisons-Laffitte. „Roczniki”. 6, 2003. Paryż: Polska Akademia Nauk Stacja Naukowa w Paryżu. [dostęp 2022-07-22]. 
  5. Andrzej Stanisław Kowalczyk,Giedroyc Jerzy, [w:]Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. Krzysztof Dybciak i Zdzisław Kudelski, Lublin 2000, s. 124.
  6. W:Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego Warszawa: PIW, 1989, spis absolwentów na s. 345 poz. 16. jako „Jerzy Giedroyć” (z „ć”).
  7. J. GiedroyćAutobiografia na cztery ręce, Warszawa 2006, s. 24.
  8. Tomasiewicz 2016 ↓, s. 72.
  9. Marek Żebrowski,Jerzy Giedroyć: życie przed „Kulturą”, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2012, s. 113–149.
  10. Kowalczyk 1999 ↓, s. 12.
  11. GrzegorzG. Krzywiec GrzegorzG.,O faszyzmie w wersji polskiej i jego nieoczywistych dziejach raz jeszcze (na marginesie książki Szymona Rudnickiego «Falanga. Ruch Narodowo-Radykalny»), „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 15, 2019, s. 650,DOI10.32927/ZZSiM.2020.15.26 .
  12. Marek Żebrowski,Jerzy Giedroyć: życie przed „Kulturą”, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2012, s. 224–228, 231–240.
  13. Marek Żebrowski,Jerzy Giedroyć: życie przed „Kulturą”, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2012. s. 369–403.
  14. Andrzej Stanisław Kowalczyk,Giedroyc Jerzy, [w:]Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. Krzysztof Dybciak i Zdzisław Kudelski, Lublin 2000, s. 127.
  15. Jerzy Giedroyc, Juliusz Mieroszewski. Rosyjski ‘kompleks polski’ i obszar ULB. „Kultura”. 9, 1974. 
  16. Bogumiła Berdychowska: Ukraina w życiu Jerzego Giedroycia i na łamach paryskiej „Kultury”. culture.pl, 2006-03-30. [dostęp 2022-03-16].
  17. Strzyżewski 2015 ↓, s. 87.
  18. 10 lat temu zmarł Jerzy Giedroyc. wp.pl, 14 września 2010. [dostęp 2011-02-21].
  19. Alicja Szałagan:Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, Warszawa, WSiP, 1996, s. 41.
  20. Doktoraty HC [online], uw.edu.pl [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane zadresu 2015-12-17] .
  21. Jerzy Giedroyc (1906 – 2000) / Uniwersytet w Białymstoku [online], uwb.edu.pl [dostęp 2023-03-06] [zarchiwizowane zadresu 2023-03-06] .
  22. Doktorzy honoris causa UMCS. umcs.lublin.pl. [dostęp 2011-02-23].
  23. Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2011-02-21].
  24. abJerzy Giedroyc - Brief Biography. The Paris “Kultura”. [dostęp 2023-05-22]. [zarchiwizowane ztego adresu (2020-11-26)]. (ang.).
  25. Jerzy Giedroyc Honorowym Obywatelem Litwy. polskieradio.pl, 17 września 2010. [dostęp 2011-02-19].
  26. Marek Rapacki: Laury dla Giedroycia. wyborcza.pl, 1998-05-19. [dostęp 2023-05-22]. Cytat: We wczorajszej uroczystości wziął udział ambasador Ukrainy we Francji Anatoli Zlenko, który w imieniu prezydenta Leonida Kuczmy wręczył Jerzemu Giedroyciowi najwyższe odznaczenie państwowe swego kraju za wkład w dzieło pojednania polsko-ukraińskiego.
  27. Вуліца Ежы Гедройца w:[1].
  28. M.P. z 2005 r. nr 46, poz. 623.
  29. 2006.07.27. 100. rocznica urodzin Jerzego Giedroycia. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).
  30. ListaL. Bibliotek ListaL.,Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku [online] .
  31. 70-lecie Kultury Paryskiej. nbp.pl. [dostęp 2024-05-20]. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj |edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Giedroyc&oldid=76797193
Kategorie:
Ukryte kategorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp