4 kwietnia 1448 r. Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa w spisie odnotowana jest jako właścicielka Jawornika Polskiego i wsiHyżne,Hadle,Szklary,Harta iDylągówka. W 1472 r. Jawornik w dokumentach zapisano jako miasto. Jego lokacja nastąpiła w latach 1448–1472. Właścicielami byli głównieKmitowie zZamku Sobień. Po śmierci poprzedniego właściciela JawornikaAndrzeja Kmity w 1494 jego córkaNawojka Kmitówna, dziedziczka ojcowskich dóbr, odstąpiła swe prawa stryjecznemu bratu,Piotrowi Kmicie. Wychodziła ona za mąż dwa razy: po raz pierwszy zaPiotra Ligęzę (zm. 1543) – kasztelana czechowskiego, z którym się rozwiodła, i po raz drugi zaStanisława Mateusza Stadnickiego (zm. 1563), kasztelana sanockiego. Właśnie drugi mąż zaprotestował przeciw odstąpieniu tych ziem Piotrowi Kmicie.Stadniccy, a zwłaszczaMarcin Stadnicki (syn Stanisława) orazMichał Zebrzydowski byli kolejno właścicielami Jawornika.
19 marca 1657 r. mieszkańcy przy pomocy oddziałów chłopskich początkowo odpierali najazd około 1000-osobowego oddziału jazdy wojskRakoczego, jednak wrogie wojska ostatecznie tu wkroczyły, mordując ludność i paląc gród.
Po śmierci w lutym 1769 r.Jakuba Bronickiego herbuKorwin, jego żonaAnna Bronicka zNowotańca wyszła po raz drugi za mąż, za pułkownikaWalentego Górskiego i została właścicielką Jawornika. Walenty Górski był pułkownikiem Wojsk Polskich w Gwardii Koronnej Litewskiej, a także poetą i dramatopisarzem; jego sztuki były grane we Lwowie.
Po śmierci Górskiego od ran w powstaniu 4 lutego 1832 roku, dobra odziedziczył jego synStanisław Leonard Górski,powstaniec styczniowy. Anna ponownie wyszła za mąż – za Pińskiego. Po śmierci syna odziedziczyła dobra. Wyrokiem Sądu Obwodowego w Rzeszowie z dnia 4 listopada 1864 roku, z powodu zadłużenia majątku dobra te przejąłLeon Kellermann. W 1872 roku właścicielem zostałZygmunt Chmielowski.
Niedaleko miejscowości znajduje się najdłuższy w Europietunel na trasiekolei wąskotorowej (602 m).
Jawornicka Izba Regionalna mieści się w dawnym budynku zabytkowym z pocz. XX wieku, wybudowanym przez ks. prof.Henryka Roszkowskiego (1878–1946), gdzie wcześniej znajdował się ośrodek zdrowia.
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
↑Karpiniec J 1932. Ilość osad miejskich byłej Galicji i podział ich na miasta i miasteczka. In Bujak F & Rutkowski J (eds). Roczniki dziejów społeczno-gospodarczych, 2, 1–37.
↑Dymitrow, M. 2015. Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej / The concept of urbanity in light of the municipal reform in interwar Poland, In: Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. (Eds.), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Gothenburg: University of Gothenburg.
↑Srokowski S. (red.), 1948, Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Biblioteka Samorządowca, 77, Warszawa.
↑Uchwała Nr 32/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu rzeszowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
↑Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972 r., Nr 16, Poz. 196).
Legenda: (1) w nawiasach podano okrespraw miejskich /praw miasteczka /praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4)OTP –osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła:Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294,Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422,Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015,Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds),Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
49°53′19,21″N 22°17′05,89″E/49,888669 22,284969
