Jan Amos Komenský urodził się 28 marca 1592 roku naMorawach w rodzinie mieszczańskiej. Dokładne miejsce urodzenia jest sporne. Bierze się pod uwagęNivnicę,Uherský Brod lubKomňę[a]. Był ostatnim biskupem wspólnotybraci czeskich, narodowego kościoła czeskiego[2]. Kształcił się na uniwersytecie wHeidelbergu[1]. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnieńpedagogicznych, a szczególniedydaktycznych. Twórca i propagator jednolitego systemu powszechnego nauczania. Zalecał objęcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu, a także nauczanie w języku ojczystym (nauka łaciny miała być wprowadzana później)[2].
W roku 1616 został duchownym wspólnoty braci czeskich. W roku 1627 na skutek prześladowań religijnych musiał opuścić Czechy[3]. Jako przywódca radykalnego ruchu politycznego i religijnego zwalczany w Czechach przezHabsburgów i Kościół katolicki, schronił się w Polsce w Lesznie uRafała Leszczyńskiego.
Między 1628 a 1656 rokiem (z przerwami na wyjazdy doAnglii,Szwecji,Siedmiogrodu iElbląga)[3] mieszkał wLesznie[1], gdzie pracował, jednocześnie będąc profesorem leszczyńskiego gimnazjum, które dzięki niemu stało się znanym oraz chętnie wybieranym miejscem pobierania nauk przez polską i czeską młodzież. W Lesznie wydał swoje najważniejsze dzieła, m.in. podręcznik do nauki języka łacińskiego pt.Ianua linguarum reserata[1], tłumaczony na kilkanaście języków. Jego poglądy głosiły wiarę w dobrobyt i naprawę ludzkości poprzez rozpowszechnianie wiedzy (aby wszyscy wiedzieli wszystko o wszystkim)[4].
W roku 1645 uczestniczył w dyspucie teologicznejColloquium charitativum, na której reprezentował wspólnotę braci czeskich[3].
W trakcienajazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) stojąc na czele wspólnotybraci czeskich w Lesznie poparł Szwedów pisząc panegiryk na cześć najeźdźcy, króla szwedzkiego Karola Gustawa[5] oraz odezwę do Polaków, by wyrzekli się katolicyzmu i króla Jana Kazimierza[6][3]. Poparcie udzielone Szwedom spowodowało akcję odwetową i spalenie miasta w roku 1656 przez wojska polskie. Utracił wówczas swoją bibliotekę i rękopisy[3].
Pomnik Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie
W 1656 musiał uchodzić z miasta. Zamieszkał na Śląsku, a następnie przeniósł się doAmsterdamu[1]. Tam w roku 1660 doprowadził do wydania wznowieniaBiblii gdańskiej u Christofella Cunradusa. Zmarł w Amsterdamie w roku 1670[3]. Pochowany został wkalwińskim kościele wNaarden na przedmieściach Amsterdamu.
Dzieło Komeńskiego, książka Labirynt świata albo raj serca, zostało spisane w 1623 roku. Uważa się je za jedno z najważniejszych dzieł tego autora. Pierwsze wydanie ukazało się w 1631 roku w Saskiej Pirnie, a kolejne w 1663 roku wAmsterdamie[2].
Labirynt świata albo raj serca można uznać za dziełofantastycznonaukowe. Istotną cechą tej książki jest duża ilość alegorii, w których autor krytykuje świat osób uczonych. Pokazuje w nim świat w jakim rządzą głównie bogaci, uczeni oraz dobrze urodzeni, nie zawsze moralni i odpowiednio kształceni, gnębiący słabszych, dobrych i uczciwych[2].
Treść powyższego dzieła przedstawia podróż chłopca po świecie, podczas której poruszane są zagadnienia związane z ludzkim życiem oraz sytuacją społeczną i ideową ówczesnej Europy. W trakcie tej podróży bohater przygląda się różnym stanom i zawodom, pochylając się między innymi nad zagadnieniamialchemii[2].
11.12.1957 - Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z wizerunkiem Jana Amosa Komeńskiego o wartości 2,50 zł (numer katalogowy 896) z okazji jego 365. rocznicy urodzin[8].
↑abZa Nivnicami przemawia podpisywanie się przez Komeńskiego:Nivnický. Innymi prawdopodobnymi miejscami sąUherský Brod, który umieszczono na jego nagrobku wNaarden lubKomňa, skąd może pochodzić nazwiskoKomenský użyte przez jego ojca razem z rodowym Szeges. Dziadek Komeńskiego przybył z Węgier.
↑abcdeAgnieszkaA.BanaśAgnieszkaA.,Wizja alchemii i alchemików na przykładzie dzieła Jana Amosa Komeńskiego — Labirynt świata albo raj serca, [w:]Aleksander K.A.K.Smakosz (red.),Wpływ alchemii na współczesny świat: medycyna, farmacja, kultura, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 163–173,ISBN 978-83-965235-2-5.
↑Zbigniew Wójcik, Międzynarodowe położenie Rzeczypospolitej, w: Polska XVII wieku, Warszawa 1974, s. 54.
↑Jacek Baluch, Piotr Gierowski:Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 440.ISBN 978-83-233-4066-9.
↑AndrzejA.FischerAndrzejA.,Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych), t. 1, Bytom: FISCHER Sp. z o.o., 2019. Brak numerów stron w książce
Comenius and the Problem of Interdisciplinarity. Andrzej Borkowski, Roman Mnich (red.), Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2017,ISBN 978-83-64884-93-1.
Andrzej Borkowski:Poznawcze i dydaktyczne funkcje symboli w dziełach Jana Amosa Komeńskiego, [w:]Jan Amos Komeński a Europa XVII w., red. Barbara Sitarska i Roman Mnich, Siedlce, Wyd. UPH, 2012, s. 235–244,ISBN 978-83-63307-20-2.
Andrzej Borkowski:Biblijne oraz antyczne konteksty przedstawień władców i polityków w dziełach Jana Amosa Komeńskiego (rekonesans na podstawie edycji polskojęzycznych), „Studia Comeniana et historica” 87-88, XXXXII/2012, s. 5–12.
Daniel S. Larangé:La Parole de Dieu en Bohême et Moravie. La tradition de la prédication dans l’Unité des Frères de Jan Hus à Jan Amos Comenius, L’Harmattan, Paris: 2008ISBN 978-2-296-06087-6.
Manfred Richter:Jan Amos Komeński w Polsce. Zarys życia i działalności, Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2016,ISBN 978-83-64884-09-2.
