 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Senator Stanów Zjednoczonych zArkansas (3. klasa) | |||
| Okres | od 3 stycznia 1945 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Senatu | |||
| Okres | od 1959 | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Odznaczenia | |||
  | |||
| |||
J. William Fulbright, właśc.James William Fulbright (ur.9 kwietnia1905 wSumner, zm.9 lutego1995 wWaszyngtonie) –amerykańskiprawnik, profesor akademicki ipolityk, działaczPartii Demokratycznej, który był przez szereg lat jednym z najbardziej znanych i wpływowych członkówSenatu Stanów Zjednoczonych (reprezentowałstanArkansas).
Jako senator zapisał się w historii m.in. jako wieloletni (1959-1975) przewodniczący senackiej komisji spraw zagranicznych, oraz inspirator utworzeniaProgramu Fulbrighta, który od wielu lat umożliwia wymianę akademicką i kulturową pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a ponad 160 krajami[1]. Był przeciwnyinwazji na Kubę[2], wsławił się też ostrą krytykąwojny wietnamskiej i aroganckiej polityki zagranicznej (kładł nacisk na poszanowanie prawa międzynarodowego), gorącym poparciem dla idei stworzeniaONZ. W sprawach wewnętrznych zaliczał się do oponentów działalności Komisji ds. Działalności Antyamerykańskiej. Sprzeciwiał się też długi czas zniesieniusegregacji rasowej, zmieniając stanowisko w tej sprawie z początkiem lat 70.
Urodził się w Sumner (hrabstwo Chariton) wMissouri. Niespełna rok później, w 1906, przeprowadził się wraz ze swoimi rodzicami,Jayem Fulbrightem iRobertą (z domuWaugh) doFayetteville w sąsiednimArkansas. Tam też uczęszczał do szkół publicznych. W roku 1925 ukończyłpolitologię naUniversity of Arkansas.
Jakkolwiek poziom oświaty w Arkansas uchodził dawniej, jak i teraz, za jeden z najniższych w kraju, to Fulbright, który kontynuował naukę naUniwersytecie Oksfordzkim wWielkiej Brytanii (dzięki stypendium Rhodesa; ukończył w 1928) oraz wydziale prawa na prestiżowym amerykańskimGeorge Washington University wWaszyngtonie (ukończył w 1934), zdobył sobie z czasem opinię jednego z najbardziej wykształconych i posiadających wysoki potencjał intelektualny polityków amerykańskich (prezydentHarry S. Truman powiedział nawet o nim, nawiązując do erudycji senatora:ten przeuczony sukinsyn)[potrzebny przypis].
Fulbright żonaty był z Elizabeth Kremer Williams, z którą miał dwie córki (Elizabeth i Robertę).
Po przyjęciu dopalestry w Waszyngtonie (1934) Fulbright pracował m.in. jako prawnik w wydziale ds. zwalczania monopoli (ang.anti-trust division) w departamencie sprawiedliwości.
W latach 1936–1939 pracował jako wykładowca prawa na swej pierwszej uczelni, czyli stanowym uniwersytecie w Arkansas. W 1939 został mianowanyrektorem uniwersytetu, co sprawiło, iż w wieku 34 lat został najmłodszym rektorem w kraju. Stanowisko to zajmował do 1941.
W listopadzie 1942 został wybrany, z ramienia Partii Demokratycznej, doIzby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych, reprezentując 3. okręg wyborczy Arkansas. Zasiadał w niej tylko jedną dwuletnią kadencję (3 stycznia 1943 – 3 stycznia 1945).
W czasie swej kadencji w izbie niższejKongresu Fulbright zasiadał w tamtejszej Komisji Relacji Międzynarodowych (ang.House Foreign Affairs Committee).
We wrześniu 1943 komisja przyjęła tzw.Rezolucję Fulbrighta (ang.Fulbright Act), która okazała się bardzo doniosłym wydarzeniem w dziejach amerykańskiej polityki zagranicznej. Głosiła ona potrzebę stworzenia szerokiego systemu globalnych inicjatyw i sił pokojowych, oraz wzywałarząd do zaangażowania się w budowę tego, co potem zostałoOrganizacją Narodów Zjednoczonych.
Zdobywszy rozgłos i uznanie Fulbright wystartował w prawyborach demokratycznych, pokonując urzędującą senatorHattie Caraway. Wybory właściwe wygrał z łatwością, co było o tyle łatwe, że w owym czasie właściwymi wyborami naGłębokim Południu były prawybory sprawującej tam przez wiele lat absolutną dominację Partii Demokratycznej.
Jego pierwsza kadencja rozpoczęła się 3 stycznia 1945. W Senacie zasiadał równe trzydzieści lat (do stycznia 1975). Mimo tak długiego stażu cały czas był młodszym senatorem (Junior Senator), gdyż obok niego Arkansas reprezentowałJohn Little McClellan, którego kadencja trwała od 1943 do 1977.
Niedługo po wyborach kongresowych w 1946, w którychrepublikanie po raz pierwszy od 1932 uzyskali przewagą w obu izbachKongresu, świeżo upieczony senator Fulbright zwrócił na siebie uwagę, wzywając prezydenta Trumana do dobrowolnego ustąpienia ze stanowiska, z powodu jego niepopularności, braku własnego mandatu (prezydentem został po śmierciFranklina D. Roosevelta, ponieważ piastował urządwiceprezydenta), oraz szkód, jakie właśnie przez to poniosła właśnie partia. Mimo to Truman został potem wybrany na własną kadencjęw 1949 roku. W tym samym roku demokraci ponownie opanowali Kongres.
W latach 60. jednym z jego asystentów był przyszły prezydentBill Clinton, który wspominał go potem jakoswego przyjaciela i mentora.
W czasie swej kadencji głównym przedmiotem zainteresowania i działalności Fulbrighta były, jak i podczas pobytu w Izbie, sprawy zagraniczne.
Od roku 1949 zasiadał wKomisji Spraw Zagranicznych Senatu, a od 1959 był jej przewodniczącym. Czyniło to go jednym z najbardziej wpływowych osób w zakresie polityki zagranicznej mającego globalne interesy mocarstwa, ponieważ Senat posiada daleko większe kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej niż Izba Reprezentantów (decyduje o zatwierdzaniu bądź odrzuceniu traktatów międzynarodowych oraz czołowych nominacjach na stanowiska w dyplomacji, w tymsekretarza stanu orazambasadorów). Bez aprobaty komisji, która prowadzi także przesłuchania i dochodzenia, nic nie może być dopuszczone pod obrady plenarne. Tak więc przewodniczący, który jest także niejako liderem większości w komisji, gra tu pierwsze skrzypce.
Fulbright był najdłużej urzędującym przewodniczącym senackiej komisji spraw zagranicznych.
Mimo tak wysokiej pozycji Fulbright często pozostawał w niezgodzie lub nawet konflikcie z lokatoramiBiałego Domu w zakresie polityki międzynarodowej USA.
Senator krytykował prowadzenie agresywnej i hegemonistycznej polityki, argumentując, iż w efekcie nigdy nie opłaci się to Stanom (powodując wzrost nienawiści i niechęci na świecie, co tylko pomaga ich przeciwnikom).
Z tej też pozycji krytykował prowadzenie wojny wietnamskiej, jakkolwiek początkowo głosował za tzw.rezolucją Tonkińską, która dałaprezydentowiLyndonowi B. Johnsonowi zielone światło do eskalacji działań (za rezolucją głosowało początkowo wielu późniejszych przeciwników zaangażowania w konflikt, jakGeorge McGovern czyTed Kennedy. Tylko dwóch senatorów, demokraciWayne Morse zOregonu iErnest Gruening zAlaski, byli przeciwni od początku). Fulbright twierdził też, iż poniesione porażki bardzo osłabiają pozycję polityczną USA, a popełnianie przestępstw wojennych - pozycję moralną.
Fulbright ponadto sprzeciwiał się uzurpowaniu sobie przezwładzę wykonawczą wyłącznego prawa do podejmowania akcji militarnych bez zgody Kongresu (tzw.Imperialna prezydentura) i doprowadził do uchwalenia prawa, które zmuszało ją do większego współdziałania z legislatywą i uzyskania jej aprobaty w określonym czasie – w przeciwnym razie akcja musiała być przerwana[3].
Senator kładł nacisk na poszanowanie prawa międzynarodowego i współdziałanie ze społecznością międzynarodową w rozwiązywaniu konfliktów. Głosił też, że jest to lepszym sposobem na zachowanie pozycji kraju niż polityka interwencji. Głosił też publicznie wątpliwości wobec polityki USA naKubie.
30 lipca 1961, na dwa tygodnie przed rozpoczęciem budowyMuru Berlińskiego Fulbright wypowiedział słynne zdanie:Nie rozumiem, dlaczegoNiemcy Wschodni nie zamykają swej granicy. Mają przecież do tego pełne prawo. Według wielu słowa te zostały wypowiedziane za sugestią i aprobatą prezydentaJohna F. Kennedy’ego.
Fulbright był też znany ze stwierdzenia, iż „wirusradykalno-prawicowy zainfekował amerykańską politykę wojskową”. Był za to atakowany przez wpływowychkonserwatywnychrepublikańskich senatorów, jakStrom Thurmond,Barry Goldwater czyJohn Tower. Ta trójka osobiście prowadziła kampanię na rzecz jego przeciwnika podczas ubiegania się przez Fulbrighta o reelekcję, ale ten wygrał.
Senator był także krytykiem „lobby pro-izraelskiego, które silnie oddziałuje na politykę amerykańską”. Był za to krytykowany przez organizacjeżydowskie w USA. Oskarżano go nawet oantysemityzm, choć z drugiej strony niektórzy twierdzili, iż miał na myśli tylko prowadzenie „bardziej wyważonej między stronami” polityki naBliskim Wschodzie.
Stanowisko Fulbrighta w sprawie praw obywatelskich było dość złożone i zmieniało się w czasie trwania jego kariery.
W latach 50. był jednym z pierwszych amerykańskich senatorów, którzy niedwuznacznie potępili działalnośćJosepha McCarthy’ego oraz jego komisji ds. badania działalności antyamerykańskiej, zwracając uwagę na poważne pogwałcenie przez nią praw obywateli oraz wielkie szkody, jakie przynosi życiu naukowemu i kulturalnemu Stanom Zjednoczonym, a także ich opinii w świecie. W 1954 był jedynym senatorem który głosował przeciwko utworzeniu komitetu McCarthy’ego. Senator zWisconsin przezwał go wtedy złośliwieHalfbright, co można rozumieć jako „półgłówek”.
Natomiast w kwestiisegregacji rasowej Fulbright należał przez wiele lat do zdecydowanych zwolenników jej utrzymania, oraz przeciwników wszelkich ustaw dotyczących zrównania w prawach obywatelskichludności kolorowej. W 1956 podpisał słynny dokument zwanySouthern Manifesto, który sprzeciwiał się podjętej przezSąd Najwyższy decyzjiBrown v. Board of Education w sprawie desegregacji rasowej w szkołach publicznych. Dokument podpisali wtedy wszyscy senatorzy z południa z wyjątkiem lidera większościLyndona Johnsona zTeksasu, orazEstesa Kefauvera iAlberta Gore’a zTennessee.
Głosował też przeciwko uchwaleniu ustaw o prawach obywatelskich w 1964 i 1965. Podobnie głosowało wielu innych południowych demokratów, jakJohn C. Stennis,James Eastland czyRobert Byrd. Fulbright uczestniczył też w próbach zablokowania uchwalenia praw poprzez obstrukcję parlamentarną, czyli wielogodzinne przemawianie (filibustering). Wielu z tego powodu nazywało goDixiecratą.
Obiektywnie rzecz biorąc, wielu demokratów z południa, przeciwników tej ustawy nie uchodziło za przekonanych rasistów, tylko bali się „konsekwencji” zmianystatus quo oraz czuli zobligowani wobec wyborców. Do takich zaliczano Stennisa i Fulbrighta, którego z racji inteligencji i otwartości umysłu nie posądzano raczej o fanatyzm (jak, w opinii wielu słusznie, Eastlanda). Niemniej jednak jego postawa, faktycznie popierająca utrzymanie dyskryminacji Afroamerykanów stała się przedmiotem krytyki.
Jednakże z początkiem lat 70. wielu dawnych przeciwników, jak właśnie Fulbright, Byrd czy Stennis, zmieniło stanowisko (Eastland pozostał natomiast przeciwnikiem integracji do samego końca) i zaczęło popierać ustawy o prawach obywatelskich, przez co organizacje mniejszościowe uznały ich za sojuszników w Kongresie. Fulbright przewodził opozycji wobec dwóch (odrzuconych ostatecznie) nominacji prezydentaRicharda Nixona do Sądu Najwyższego:Clementa Haynswortha orazHarolda Carswella, motywując to m.in. ich negatywnym stosunkiem w kwestii desegragacji oraz całkowitego równouprawnienia ludności kolorowej, i innych tematach praw obywatelskich.
Dla wielu nazwisko Fulbrighta pozostaje nierozerwalnie związane z programem stypendiów, które utworzono z jego inicjatywy (Program Fulbrighta, ang.the Fulbright Program). Program ten miał na celu przełamanie bariery naukowej, poprzez dwustronną wymianę akademicką oraz kulturową. Zgodnie z wizją inicjatora program miał być narzędziem w budowaniu dialogu i pokojowych relacji między narodami. Na ogół zgodnie ocenia się, iż dzięki temu programowi, którym kieruje Biuro Edukacji i KulturyDepartamentu Stanu USA (ang.Bureau of Educational and Cultural Affairs, U.S. Department of State)[4], bardzo zyskały amerykańska nauka, kultura oraz kontakty w świecie (nie mówiąc o stypendystach i ich krajach).
Cywilizacja jest zasadniczą treścią programów wymiany naukowej, które zajmują się po części rozszerzaniem wiedzy w naukach i sztuce, ale przede wszystkim poszerzają wiedzę człowieka o sobie samym i o społecznościach wśród których żyje i pracuje – powiedział senator.
Osobny artykuł:Program Fulbrighta.Dobrze znany i wpływowy senator Fulbright ubiegał się o ponowną nominację w 1974 roku, ale został pokonany w prawyborach przez urzędującegogubernatora Arkansas,Dale’a Bumpersa, który był przedstawicielem nowejliberalnej generacji politycznejNowego Południa. Wiadomym było, że Bumpers na swoją kampanię otrzymywał pieniądze od grup proizraelskich (finansowanie kandydatów przez różnego rodzaju lobby jest rzeczą normalną w USA).
Były senator zmarł nawylew i jest pochowany na cmentarzu Evergreen wFayetteville.
