Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu.
Status języka serbskiego i kwestia jego odrębności od języka chorwackiego stanowi przedmiot kontrowersji politycznej[9][10].
Standardowy język serbski opiera się nadialekcie sztokawskim, który jest najszerzej rozpowszechnionym kodem komunikacyjnym na serbsko-chorwackim obszarze językowym[11][12].
Charakterystyczną cechą języka serbskiego jest stosowanie dwóch równoległych form zapisu:cyrylicy ialfabetu łacińskiego; oba systemy pisma są w powszechnym użyciu[15]. Do specyfiki ortografii serbskiej należy dopasowywanie postaci graficznej nazw obcych do pisowni serbskiej, zarówno w zapisie cyrylickim, jak i w wersji łacińskiej[16].
W roli pierwszego literackiego językaSerbów wystąpiłjęzyk staro-cerkiewno-słowiański, który w IX w. stał się pierwszym spisanym językiem słowiańskim. Pojawienie się pisanego języka słowiańskiego zawdzięczamy braciomCyrylowi i Metodemu, greckim mnichom, którzy na prośbę księciawielkomorawskiegoRościsława przybyli do jego państwa by tam prowadzić misję chrystianizacyjną w języku słowiańskim, co miało uchronić państwo wielkomorawskie przed wzrostem wpływów duchowieństwa niemieckiego na Morawach. Cyryl przed przybyciem na Morawy stworzył nowyalfabet (głagolica), którym w języku słowiańskim spisano przekłady najpotrzebniejszych modlitw i tekstów liturgicznych. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa wobrządku bizantyjskim Serbowie przyjęli staro-cerkiewno-słowiański.
Z racji tego, że księgi przepisywane były ręcznie szybko do tekstów zaczęły przenikać słowa i zjawiskafonetyczne charakterystyczne dla terenów, na których powstawały kopie tych ksiąg. W ten sposób język staro-cerkiewno-słowiański rozszczepił się na odmiany, zwane redakcjamijęzyka cerkiewnosłowiańskiego. Rozwinęły się więc redakcje ruska, bułgarska, a od XII w. serbska języka cerkiewnosłowiańskiego, w której powstały najważniejsze teksty serbskiegośredniowiecza – głównie akty prawne iżywoty świętych. Wraz z podbojem ziem serbskich przezTurków w XIV i XV w. doszło do zahamowania rozwojupiśmiennictwa serbskiego, które od tej pory ograniczać się będzie wyłącznie do cerkwiprawosławnej. W XVIII w. redakcja serbska języka cerkiewnosłowiańskiego została zastąpiona rosyjską, która wraz z językiem ludowym, a od lat 1980. także z tzw.słowianoserbskim, będącym połączeniem elementówjęzyka rosyjskiego, cerkiewnosłowiańskich i ludowego serbskiego, staną się trzema równorzędnie używanymi językami literackimi.
Narodziny współczesnego języka serbskiego wiążą się z osobąVuka Karadžicia, reformatora języka i pisowni serbskiej, który zerwał z tradycją cerkiewną i oparł język literacki na jednym z dialektów serbskich. Jak trudnym w praktyce było to zadanie niech świadczy fakt, że próbując tłumaczyć Nowy Testament przy pomocy wyłącznie języka ludowego, w którym brakowało słów potrzebnych do przekładu, często odwoływał się do tradycji cerkiewnej lub po prostu tworzyłneologizmy. Jednak zapoczątkowana w drugim dziesięcioleciu XIX w. reforma Vuka Karadžicia po latach sporów doczekała się praktycznego zastosowania. Szczególną rolę w tym miały utwory wybitnych poetów serbskich tego okresu:Piotra Niegosza iBranka Radičevicia, którzy swe utwory stworzyli w języku opartym na ludowym języku serbskim.
Pierwsze gimnazjum z językiem serbskim powstało w 1791 roku wKarłowicach. Pierwszym popularnym pisarzem, piszącym w języku serbskim, byłDositej Obradovič, późniejszy założyciel pierwszej wyższej uczelni serbskiej.
W XIX w. popularna stała się idea jedności Słowian. Jednym z wariantów tej jedności miała być idea jugosłowiańska, czyli kulturalnej i językowej jedności południowych Słowian. W 1850 roku wWiedniu podpisano umowę językową między Serbami i Chorwatami, która była początkiem tworzenia się standardu literackiego, który w dwudziestym wieku zyskał miano serbsko-chorwackiego lub chorwacko-serbskiego. Proces unifikacji języka zakończono w 1954 roku wNowym Sadzie (Serbia), gdzie potwierdzono istnienie wspólnego języka standardowego dla Serbów, Chorwatów i Czarnogórców. Ustalono między innymi, że istnieje równoprawność dialektów chorwackich i serbskich oraz alfabetów łacińskiego i cyrylickiego. Po rozpadzie Jugosławii język serbsko-chorwacki w postaci unitarnego standardu oficjalnie przestał istnieć, ustępując miejsca oddzielnych wariantom językowym: serbskiemu, chorwackiemu i bośniackiemu.
Na poziomie form literackich serbski,chorwacki, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako narodowe odmianypolicentrycznego języka standardowego[19], określanego kontrowersyjnym mianemjęzyka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)[20].
W obrębie sztokawszczyzny serbskiej istnieją dwa warianty wymowy:
Poza dialektem sztokawskim, będącym fundamentem języka literackiego, na terenie Serbii wyróżnia się jeszczedialekt torlacki[21]. Dialekt ten wykazuje liczne cechy wspólne z językami południowosłowiańskimi należącymi do podgrupy wschodniej (takimi jakmacedoński) i z tego względu jego dokładna przynależność jest kwestią sporną[22].
Faktyczne podziały językowe na obszarze serbsko-chorwackim, obejmującym różne dialekty (poza sztokawskim i torlackim także kajkawski i czakawski, którymi posługuje się część Chorwatów), nie zawsze pokrywają się z podziałami narodowymi[21]. Cały obszar języków południowosłowiańskich tworzy bowiemkontinuum dialektalne, gdzie trudne jest wyznaczenie ścisłych granic międzyjęzykowych (bez uwzględnienia czynników politycznych i zjawiska standaryzacji językowej)[23].
Dialekty te wraz z czterema standardami narodowymi podciąga się często pod pojęcie tzw. „języka serbsko-chorwackiego”. Miano to nie jest powszechnie akceptowane w krajach byłej Jugosławii, ale pozostaje w użyciu wśród części (zagranicznych) językoznawców, jako określenie wspólnej podstawy czterech języków narodowych[18][20]. Przy wzięciu pod uwagę aspektów socjopolitycznych mówi się o odrębnych językach (typuAusbau, tj. językach wyróżnianych ze względu na czynnik rozwoju socjolingwistycznego)[24], należących do diasystemu zwanego środkowo-południowosłowiańskim[25]. Niemniej według pierwotnej koncepcjiH. Klossa zasadnie jest mówić o jednym języku policentrycznym („serbsko-chorwackim”), gdyż omawiane odmiany narodowe opierają się na tym samym narzeczu sztokawskim[26].
W Chorwacji dąży się do rugowania zapożyczeń serbskich i form językowych uważanych za serbskie[27].
Język serbski zapisany w alfabecie łacińskim i cyrylicy
Współcześnie funkcjonują dwa równoległe sposoby zapisu języka serbskiego:alfabet łaciński (zob.alfabet chorwacki) icyrylica (zob.cyrylica serbska). Cyrylica, uważana za tradycyjne pismo Serbów, jest stosowana przede wszystkim w Serbii Środkowej, przez Serbów w Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie, rzadziej w Chorwacji i na północy Serbii wWojwodinie. Oprócz geograficznych istnieją również polityczne uwarunkowania używania danego alfabetu. I tak gazety tradycyjne używają cyrylicy, cyrylicą zapisywane są teksty religijne i tradycyjne. Teksty nowoczesne używają obu alfabetów.
Rząd serbski na swojej stronie internetowej stwierdza: „Oficjalnym językiem Serbii jest serbski, a oficjalnie używanym alfabetem jest cyrylica, w użyciu jest też alfabet łaciński. Na obszarach zamieszkanych przez mniejszości etniczne prawo przewiduje użycie w obiegu oficjalnym języka i pisma mniejszości”[28].
Czasopisma stosują oba alfabety, na witrynach sklepów widać napisy w różnych alfabetach. Dokumenty oficjalne są jednak publikowane głównie cyrylicą.
↑FootittF.HilaryFootittF.,MichaelM.KellyMichaelM. (red.),Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120,ISBN 0-230-36877-8,OCLC797975722(ang.).
↑Ustav Crne Gore [online], 20 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-21] [zarchiwizowane zadresu 2018-01-20].
↑DarkoD.BrodićDarkoD.,AlessiaA.AmelioAlessiaA.,Discrimination of Different Serbian Pronunciations from Shtokavian Dialect, „Procedia Computer Science”, 112, Knowledge-Based and Intelligent Information & Engineering Systems: Proceedings of the 21st International Conference, KES-20176-8 September 2017, Marseille, France, 2017, s. 1935–1944,DOI: 10.1016/j.procs.2017.08.047,ISSN1877-0509,OCLC7125521353(ang.).
JelenaJ.AnđelkovićJelenaJ.,GordanaG.JakićGordanaG.,A parallel aligned corpus-based study of terminology transfer from English into Serbian, [w:]IngridI.Simonnæs,ØivinØ.Andersen,KlausK.Schubert (red.),New Challenges for Research on Language for Special Purposes, Berlin: Frank & Timme, 2019 (Forum für Fachsprachen-Forschung Band 154), s. 39–66,ISBN 978-3-7329-0420-4,ISBN 978-3-7329-9583-7,OCLC1119629993 [dostęp 2024-01-14](ang.).
BernardB.ComrieBernardB.,The Slavonic World, „Lingua e stile”, 36 (3), Società editrice il Mulino, 2001, s. 431–442 [dostęp 2021-06-18](ang.).
Marc L.M.L.GreenbergMarc L.M.L.,Serbo-Croatian and South Slavic Languages, [w:]PhilippP.Strazny (red.),Encyclopedia of Linguistics, t. 2: M–Z, New York–Abingdon: Fitzroy Dearborn, 2005, s. 956–958,DOI: 10.4324/9780203319208,ISBN 978-1-57958-451-1,OCLC55679645(ang.).
MajaM.SavićMajaM.,DarinkaD.AnđelkovićDarinkaD.,The role of input frequency in early language production: Children’s usage of Serbian prepositions, [w:]InsaI.Gülzow,NataliaN.Gagarina (red.),Frequency Effects in Language Acquisition: Defining the Limits of Frequency as an Explanatory Concept, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2007 (Studies on Language Acquisition 32), s. 145–180,DOI: 10.1515/9783110977905.145,ISBN 978-3-11-019671-9,ISBN 978-3-11-097790-5,OCLC811400824 [dostęp 2021-06-18](ang.).
