Język ojczysty, także:język pierwszy,język rodzimy,język wyjściowy – pierwszy poznawany i doświadczany przez człowiekajęzyk, a precyzyjniej – rodzimaodmiana językowa[1], w której porozumiewa się z otoczeniem. Mowa ojczysta ma znaczący udział w poznawaniu świata i kształtowaniu osobowości, powodując, że człowiek utożsamia się z nią, a w dorosłym życiu zazwyczaj w niej myśli, śni, liczy, modli się, a takżeprzeklina[2][3].
Każdą mowę (dialekt,socjolekt[1]) można opanować jako język ojczysty lub inny. W literaturze naukowej występują następujące pary określeń: język ojczysty – język obcy, język pierwszy – język drugi, język wyjściowy (źródłowy) – język docelowy[4]. Osobę, dla której dana forma mowy pełni funkcję języka ojczystego, określa się mianemnative speakera.
Każde normalne, słyszące dziecko jest zdolne do nauczenia się języka otoczenia, w którym przebywa od chwili narodzin. Nie musi to być język jego biologicznych rodziców. Proces ten ma charakter uniwersalny. Dzieci przechodzą kolejne etapy rozwoju mowy – od gaworzenia po poprawne wysławianie się, które stwierdza się niezależnie od przyswajanego języka. Wśród badaczy przeważa twierdzenie, że czterolatek ma już opanowane podstawy języka, siedmiolatek posiada wiedzę ogramatyce isystemie fonetycznym w około 80%, natomiast pełnakompetencja językowa ikomunikacyjna jest osiągana dopiero w wieku szkolnym[5]. We wszystkichspołecznościach językowych rozwój kompetencji językowych następuje w podobny sposób, niezależnie od obiegowych wyobrażeń na temat„trudności” języka. Nie istnieją społeczności, w których przyswojenie mowy nie byłoby możliwe np. przed osiągnięciem wieku młodzieńczego[6].
Niekompletne przyswojenie własnego języka sprawia kłopoty podczas późniejszej nauki mowy. Znane są przypadki dzieci, które żyły w odosobnieniu i nie nauczyły sięmówić, np.Kaspar Hauser. Późniejsze próby nauczenia ich jakiegokolwiek języka zakończyły się niepowodzeniem[7].
Artykuł zatytułowany „The Native Speaker: An Achievable Model?” opublikowany przez „Asian EFL Journal” wyróżnia sześć ogólnych pryncypiów odnoszących się do definicjinative speakera (rodzimego/rodowitego użytkownika języka)[8]. Zgodnie z treścią artykułu prawidła te są akceptowane przez specjalistów językowych w środowiskach naukowych. Do cechnative speakera mają należeć[8]:
Typowynative speaker posługuje się swoim rodzimymdialektem doskonale pod względem gramatyki, niezależnie od posiadanych umiejętności piśmiennych. W mowienative speakerów zdarzają się jednakprzejęzyczenia (błędyperformancji), którenative speaker potrafi z założenia poprawić. Mowanative speakera nie musi ponadto odpowiadać społecznym wyobrażeniom, np.dialektowi standardowemu, uzusowi literackiemu czy też mowie klasy wyższej, które często służą za wzorce tzw.poprawności językowej[6].
↑abMichelM.ParadisMichelM.,Neurolinguistic Aspects of the Native Speaker, [w:]RajendraR.Singh (red.),The Native Speaker: Multilingual Perspectives, New Delhi: SAGE Publications, 1998 (Language and Development series 4), s. 205–219,ISBN 0-7619-9213-8(ang.), patrz s. 205.
↑Stephan Draf, Richard Stephens. Die Neurologie des Fluchens. „P.M.”. 2019 (02), s. 36. Gruner + Jahr. ISSN1863-9313. (niem.).
Ewa Lipińska: Język ojczysty, język obcy, język drugi. Wstęp do badań dwujęzyczności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
Ewa Lipińska: Przyswajanie języka pierwszego a uczenie się języka obcego/drugiego. W: Ewa Lipińska, Anna Seretny (red.): Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego. Kraków: Wydawnictwo Univeritas, 2006, s. 19–28.ISBN 97883-242-1097-8.
