Historyczną, łacińską nazwą Irlandii, nadaną przez Rzymian, byłaHibernia, pochodząca od greckiego określeniaἸουερνία (Iuernia)[7]. Spotykana jest także nazwaἸέρνη (Iernē)[8]. Nazwa rzymska została „przerobiona” naHibernia ze względu na swoje podobieństwo do wyrazu (łac.)hibernus – „zimowy”.Staroirlandzkie zapożyczenie nazwy jakoīweriū /īwerion, po pewnym czasie przeistoczyło się we współczesną nazwęÉire.
Artykuł 4.konstytucji Irlandii z 1937 roku stanowi, iż oficjalną nazwą państwa jestÉire (wjęzyku irlandzkim) orazIreland (wjęzyku angielskim)[4]. Oba warianty językowe nazwy są używane podczas podpisywania umów międzynarodowych i traktatów stowarzyszeniowych. Stosowanie jednej nazwy dla określenia wyspy, jak i państwa, miało na celu podkreślenie integralnościIrlandii Północnej i pozostałej części wyspy, jako jednego organizmu państwowego. Państwa stowarzyszone weWspólnocie Narodów, włączając w toZjednoczone Królestwo, dla określenia Irlandii jako państwa używają nazwyÉire. Podobnie w państwach europejskich, przesyłki pocztowe adresowane są do Irlandii z dodatkowym dopiskiemÉire. Według przepisów z 1947 roku w pismach urzędowych dotyczących Irlandii jako państwa powinno stosować się nazwęÉire.
Natomiast według rozdziału 2.Aktu Republiki Irlandii z 1948 roku opisem państwa jest wyrażenieRepublic of Ireland (w tłum. na j. irl.Poblacht na hÉireann)[5][9].
Pierwsze znane ślady osadnictwa na terenach Irlandii szacowane są na około 8000 p.n.e. i były to migracje myśliwych z kontynentu europejskiego. Pozostałością po tych ludach są serie neolitycznych grobowców jak np.Newgrange.Rzymianie nie podjęli próby podboju wyspy, mimo bliskościBrytanii. Od V wieku naszej ery wyspa była chrystianizowana za sprawąśw. Patryka, zaś w VIII wieku rozpoczęła się inwazjawikingów, która w 1014 roku ostatecznie została odparta za sprawą wojsk ówczesnego królaBriana Śmiałego.
Wielki głód miał miejsce w Irlandii w latach 1845–1849. Populacja państwa zmniejszyła się wówczas o 20%, doszło również do wielkiej fali emigracji – Irlandię opuściły 2 000 000 osób[10].
Koniec angielskiej dominacji miał miejsce w początku XX wieku, najpierw poprzez rozpoczęciepowstania wielkanocnego w 1916 roku oraz poprzez podpisanieTraktatu angielsko-irlandzkiego w 1921. W tym okresie powstał również pierwszy rząd irlandzki zÉamonem de Valerą na czele, co spowodowało wybuchirlandzkiej wojny domowej. Ostatecznie 29 grudnia 1937 w życie weszłaKonstytucja Irlandii, która to obowiązuje do dnia dzisiejszego. Na jej mocy utworzono państwo Irlandię.
PrzepisyUnii Europejskiej mająmoc prawną w Irlandii.Konstytucja irlandzka, przyjęta w 1937, opisuje formę rządu oraz definiuje władzę i funkcje Prezydenta, obu izb parlamentu (Oireachtas) oraz rządu. Definiuje także strukturę i władzę sądu oraz opisuje podstawoweprawa obywatelskie. Akt Republiki Irlandii z 1948 zerwał ostatnie formalne związki zWielką Brytanią. Irlandia odzyskałaniepodległość w 1921.
Głową państwa jest prezydent wybierany wwyborach bezpośrednich na 7-letniąkadencję. Ta sama osoba może być prezydentem tylko dwa razy.Bierne prawo wyborcze przysługujeobywatelom Irlandii, którzy ukończyli 35 lat. Od 2011 prezydentem Irlandii jestMichael D. Higgins. Obowiązki prezydenta to stanie na straży konstytucji oraz oficjalne reprezentowanie narodu. Niemal wszystkie uprawnienia przyznawane mu przez konstytucję wykonuje on za radą rządu.
Taoiseach (premier) stoi na czele rządu i jest mianowany przez prezydenta na wniosekDáil Éireann (izba niższa parlamentu). Taoiseach nominuje innych członków rządu (ogółem nie mniej niż siedmiu i nie więcej niż piętnastu), których musi zaakceptować Dáil Éireann. Nominuje także jednego członka rządu, zwanegoTánaiste, który pełni funkcję wicepremiera. Od 2024 premierem Irlandii jestSimon Harris
Leinster House – siedzibaOireachtas Éireann (parlamentu irlandzkiego)
Irlandzki parlament stanowią dwie izby:
Dáil Éireann jest izbą niższą, wybieraną w wyborach bezpośrednich. Zasiada w niej 166 posłów. Jest odpowiedzialna za uchwalanie ustaw. Jej członkowie (zwaniTeachta Dála) są wybierani w wyborach proporcjonalnych i powszechnych. Nie występuje pojęcie kadencyjności, Ustawa Wyborcza mówi tylko o przyznaniu parlamentowi pełnomocnictw na okres 5 lat. Główne partie polityczne reprezentowane w Dáil Éireann to:Fine Gael (Plemię Gaelów),Labour Party (Partia Pracy),Fianna Fáil (Żołnierze Przeznaczenia),Sinn Féin oraz niezależni[11][12].
Seanad Éireann jest izbą wyższą i posiada głównie rolę doradczą. Z jej 60 członków, 11 jest nominowanych przez Taoiseacha, natomiast reszta jest wybierana, w 5 kuriach opierających się na określonych grupach społeczno-zawodowych oraz przez absolwentów Narodowego Uniwersytetu Irlandii i Uniwersytetu w Dublinie.
Irlandia wstąpiła doUnii Europejskiej w 1973 roku, ale nadal pozostaje pozaUkładem z Schengen[Strefa Schengen]. Mimo to, dzięki specjalnym rozporządzeniom (tzw.Common Travel Area), pasażerowie nie muszą posiadać paszportów, podróżując międzyZjednoczonym Królestwem a Irlandią, mogą być jednak wymagane dodatkowe dokumenty, potwierdzające tożsamość.
Terytorium Irlandii w 1300: kolor niebieski – pod panowaniem normańskim, kolor zielony – pod panowaniem irlandzkimTerytorium Irlandii w 1450: kolor niebieski – pod wpływami angielskimi, kolor zielony – pod panowaniem irlandzkim, kolor szary: pod jurysdykcją Króla Anglii
Od końca XVI w. wyspa Irlandia tradycyjnie dzielona była na 4 historyczneprowincje, a te z kolei dzielono na 32hrabstwa. Dwa historyczne hrabstwa:Desmond orazColeraine obecnie nie istnieją, inne zmieniły nazwy bądź granice.
Po podziale Irlandii w 1921 roku, nowo powstałe państwo irlandzkie (Saorstát Éireann) objęło 26 hrabstw, a 6 pozostałych znalazło się w granicach Irlandii Północnej. Pomimo późniejszych zmian administracyjnych, tradycyjny podział na 26 hrabstw wciąż funkcjonuje dla celów pocztowych, w kontekstachsportowych ikulturowych oraz dla celów administracyjnych, samorządowych i innych.
Armia Irlandzka posiada 8500 zawodowych żołnierzy i 13 000 rezerwowych. Tak mała liczba wojska jest spowodowana neutralnością Irlandii (np. nie jest członkiemNATO). Pomimo to Irlandia jest zaangażowana w misje pokojoweONZ iUnii Europejskiej[13].Siły zbrojne Irlandii składają się z wojsk:
W roku 2012 spośródkrajów unijnych, gospodarka Irlandii miałanajlepszy Wskaźnik Wolności i była w pierwszej dziesiątce najbardziej wolnych na świecie[14]. W roku 2013 spadła na 11. miejsce, a najbardziej wolna w Unii stała sięDania.
Najważniejszymi gałęziami gospodarki irlandzkiej są przemysły:
Rozwój gospodarki przebiega dwutorowo – z jednej strony bowiem zachęca się do rozwoju prywatnej inicjatywy, z drugiej zaś – zostawia podstawowe gałęzie gospodarki orazusługi mające kluczowe znaczenie dla kraju w rękach państwowych. Irlandia jest jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państwunijnych. W latach 1987–1997wzrost gospodarczy sięgał 6% w stosunku rocznym. Obecnie Irlandia, obokLuksemburga,Norwegii iSzwajcarii, jest krajem o najwyższym PKB per capita wEuropie. Gospodarka jest ściśle uzależniona odhandlu, a główni partnerzy toWielka Brytania,Niemcy,Francja iStany Zjednoczone. Podatki stanowią 30% PKB Irlandii. Stawki podatku dochodowego od osób fizycznych to 41% i 20% z szeregiem ulg. Podatek dochodowy od firm jest najniższy w starej UE i wynosi 12,5%, co bywa często podawane jako jeden z głównych czynników napływu inwestycji zagranicznych do Irlandii. Podstawowa stawka podatku od towarów i usług wynosi 21%.Płaca minimalna waha się od 39% do 77% średniej krajowej w zależności od branży. Pod względemHDI Irlandia zajmuje 4. miejsce na świecie, a pod względemHPI 18. miejsce na 19 najbardziej rozwiniętych państw. Irlandzka gospodarka jest także jedną z najbardziej innowacyjnych gospodarek w Europie z poziomem wydatków na badania i rozwój 1,2% PKB.
Obecnie, wedługWskaźnika Wolności Gospodarczej, Irlandia jest drugą najbardziej liberalną gospodarką w Europie i szóstą na świecie, za Hongkongiem, Singapurem, Szwajcarią, Australią i Nową Zelandią. Podczaskryzysu finansowego w 2008 PKB Irlandii spadł o 2,3%[15].
Spis powszechny z 2011 ujawnił niektóre skutki kryzysu gospodarczego – np. na 2 mln domów aż 290 tys. to pustostany. Irlandczycy często nie byli w stanie spłacić kredytów, które zaciągnęli na nieruchomości, a deweloperzy – sprzedać swoich domów. W niektórych hrabstwach stoi pusty prawie co trzeci dom[16].
Fenomenem irlandzkiej gospodarki na skalę światową był silny rozwójprzemysłu wysokich technologii, który przyczynił się dowzrostu gospodarczego na poziomie 15,8% rocznie.Inwestycje w różnego rodzaju gałęzie przemysłu tego kraju wynikały ze strategicznego położenia Irlandii (przyczółekamerykańskich inwestorów interesujących się rynkiem europejskim).
Szybki rozwój Irlandia zawdzięcza pomocyUnii Europejskiej, długoletnim zwolnieniompodatkowym, a także stosunkowo taniej sile roboczej. Przyniosło to korzyści przede wszystkim ośrodkom regionalnym, gdzie przemysł oparty jest głównie na przetwórstwie płodówrolnych. Rozwinął się przemysł zbożowo-młynarski,mleczarski,browarnictwo oraz produkcja wysoko procentowychalkoholi –whisky
Pastwisko w pobliżu Ballyieragh w prowincjiMunster
Rolnictwo pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki. Jest ono wysoko zmechanizowane i daje zatrudnienie 9,5% ludności. Produkcja wołowiny i mleka stanowi 58% ogółu produkcji rolnej. Olbrzymią większość w rolnictwie stanowią małegospodarstwa rolne. Powierzchnia przeznaczona pod uprawy rolnicze jest niewielka, za to wysoce produktywna. Głównymi roślinami uprawnymi sązboża,buraki cukrowe iziemniaki. Olbrzymie obszaryłąk i sprzyjającyklimat pozwalają na całorocznywypas zwierząt.
Zasoby surowców naturalnych w Irlandii są niewielkie. Irlandia posiadazłożacynku iołowiu, które odkryto na początku lat 90. XX w. Wydobywa się przede wszystkimgips,rudy cynku (164 tys. t. rocznie) i ołowiu (45 tys. t. rocznie).
Główne połączenia drogoweGłówne połączenia kolejowe
Strategiczne znaczenie matransport drogowy. Irlandia ma gęstą sieć dróg, które często nie są jednak w najlepszym stanie, a ich całkowita długość wynosi 92 327 km, z czego ok. 1017 km ma standardautostrady (2018). Większość autostrad jest płatna. W Irlandii obowiązujeruch lewostronny. Oprócz licznych przewoźników prywatnych transportemautobusowym w kraju zajmuje się subsydiowana przez państwo[17] firmaBus Éireann. Firma ta jest odpowiedzialna zarówno za transport międzymiastowy, jak i za transport lokalny (komunikacja miejska w kilku większych miastach jednakże z wyłączeniem Dublina).
Siećkolejowa ma dł. 1944 km i jej wyłącznym operatorem jest firmaIarnród Éireann. W ostatnich latach rozwijają się także inne formy transportu szynowego, czylitramwajLuas w Dublinie oraz planowanemetro.
Zbudowana w XVIII i XIX w., a następnie modernizowana siećkanałów służy przede wszystkim do przewozu towarów, lecz ma także znaczenieturystyczne.
Międzynarodoweporty lotnicze wDublinie,Cork,Knock orazShannon są znane także jakostrefy wolnocłowe. Irlandia ma 40lotnisk krajowych i międzynarodowych. Połączenia transatlantyckie obsługiwane są przez Shannon i Knock, zaś europejskie przezKerry, Cork, Dublin,Galway. W poł. 1990 wszystkie lotniska obsługiwały około 10,5 mln pasażerów. Gwałtowny wzrost liczby podróżujących liniami lotniczymi w związku z pojawieniem się tzw. „tanich przewoźników”, przede wszystkimRyanair, wymógł duże inwestycje w infrastrukturę lotniczą. Samo lotnisko w Dublinie w 2008 roku odprawiło 23.5 miliona pasażerów, a dzięki powstałemu nowemu terminalowi T2 liczba ta stale wzrasta.
Emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Irlandii wyniosła w 1990 roku 57,500 Mt, z czego 32,851 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 9,204 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarówPKB 432 kg. Następnie emisje wahały się, osiągając maksymalne wartości w pierwszej dekadzie XXI w. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 37,206 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 7,745 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB – 10 982 kg. Źródła emisji w latach 90. były zróżnicowane, z największym udziałem energetyki i emisji z budynków, ale z czasem zaczął rosnąć udział emisji z transportu. Głównym gazem cieplarnianym emitowanym z Irlandii jest dwutlenek węgla, emisjametanu jest na drugim miejscu, a na dalszych miejscach są emisjepodtlenku azotu igazów fluorowanych[18].
Między rokiem 1841 a 1851 liczba ludności spadła z 8,2 miliona do 6,5 miliona osób. Przyczynami gwałtownego spadku liczby ludności były śmierć głodowa i emigracja (przeważnie do Wielkiej Brytanii i USA). Aktualnie poza granicami wyspy mieszka od 12 do 16 milionów osób pochodzenia irlandzkiego (13 mln w Stanach Zjednoczonych, a 1 mln w Kanadzie)[19][20].
W 2007 roku, był to kraj o najszybciej rosnącej populacji w Europie. Tempo wzrostu w 2006 wynosiło 2,5%, a trzy poprzednie lata kształtowały się na poziomie 2%. W 2011 zanotowano rekordową liczbę 70 tys. urodzeń, a liczba dzieci przypadających na 1 kobietę postawiła ten kraj na pierwszym miejscu w Unii Europejskiej. 12% mieszkańców to cudzoziemcy[16].
W spisie powszechnym w 2011 roku zanotowano ogólny wzrost populacji w okresie 2006–2011 o 8,1%. Największy wzrost miał miejsce w hrabstwieLaois i wynosił 20%. Kolejnymi hrabstwami, gdzie wzrost wynosił średnio 13%, były: Cavan, Fingal, Longford, Meath i Kildare. W latach 2006–2011, w porównaniu do lat 2002–2006, Irlandia zanotowała ogólny spadek migracji ludności, chociaż w pierwszych latach tego okresu był to jeszcze wzrost emigracji. Średnia liczba ludności emigrującej do Irlandii w tym okresie wynosiła 23 730 osób w skali roku. Największy wzrost emigrantów zanotowano w hrabstwie Laois, zaś największy odsetek ludności imigrującej – wLimerick. W okresie tym zanotowano również odpływ ludności z centrum Dublina do hrabstw ościennych: Dun Laoghaire-Rathdown, Fingal i Dublin Południowy oraz do hrabstw Meath i Kildare[21].
Polonia w Irlandii wykształciła się głównie w momencie wstąpienia Polski doUnii Europejskiej w 2004 roku. Największy napływ ludności polskiej do Irlandii miał miejsce w roku 2006 i 2007, zanim na wyspie wybuchł kryzys gospodarczy[22]. Według spisu ludności w 2011 roku liczba osób polskiego pochodzenia mieszkających w Irlandii wynosiła 122 585 osób[23]. W kolejnym spisie w 2016 roku pozostała na tym samym poziomie, natomiast spis z 2022 roku wykazał spadek liczby ludności mającej wyłącznie polskie obywatelstwo do 93 680 osób oraz wzrost liczby osób z podwójnych obywatelstwem – polskim i irlandzkim do 17 152 osób[22].
90% wszystkich szkół w kraju należy doKościoła katolickiego. Państwo opłaca większość kosztów prowadzenia tych placówek, a budynki, w których się znajdują, są własnością kościelną. W związku z tym Kościół ma prawo określania ich „etosu”, co oznacza m.in. prawo decydowania o rekrutacji, w tym prawo odrzucania dzieci nieochrzczonych (tzw. „bariera chrztu”). Od września 2018 obowiązuje ustawa usuwająca prawo selekcji religijnej uczniów w szkołach finansowanych przez państwo. Do 2030 rząd planuje utworzyć minimum 400 (do 13% ogółu) szkół bezwyznaniowych lub wielowyznaniowych[24].
W Irlandii oficjalnie panuje rozdział państwa od Kościoła, a konstytucja zabrania promowania jednejreligii.Irlandzki Kościół rzymskokatolicki pozostaje największą wspólnotą religijną w Irlandii z liczbą 3,73 mln wiernych. W spisie powszechnym z 2016 roku 78,3% populacji zadeklarowałokatolicyzm, co było spadkiem o 10% w stosunku do roku 2002. W liczbach bezwzględnych liczba katolików wzrosła jednak o ponad 266 tysięcy. Spowodowane to było przede wszystkim napływem imigrantów z Polski i Litwy[2].
Drugą grupą liczoną według wyznania są osoby określające się w spisie jako „bez religii”. W okresie 2002–2016 liczba osób bez wyznania i niezdeklarowanych wzrosła z 3,6% do 10,1%. Największy odsetek tych osób znajduje się na wschodzie (głównie w Dublinie) i północy kraju (nie licząc Irlandii Północnej)[2].
Według danych ośrodka badań opiniiEurobarometr w 2010 roku 70% Irlandczyków przyznało się do wiary wBoga, 20% do wiary w nieokreśloną siłę wyższą, 7% zadeklarowało brak wiary, a 1% nie chciało lub nie potrafiło się określić[25].
Liczba wyznawców poszczególnych religii według spisu ludności z 2011 roku[2]
Na skutek dynamicznego rozwoju gospodarczego, podniesienia się standardu życia mieszkańców kraju, upowszechnienia siękonsumpcjonizmu i technologii informacyjnej Kościół i religia przestały być jedynym drogowskazem. Irlandzkie społeczeństwo zaczęło się wewnętrznie różnicować, a religia zaczęła być wypierana przez konsumpcyjny styl życia, prywatyzację wizji świata i nowe światopoglądy[26]. Dodatkowo na skutek ujawnionych skandali prawnych i finansowych orazprzestępstw seksualnych popełnianych przez niektórych katolickich duchownych (w tym biskupów), jak również powszechne ukrywanie tych przypadków przez hierarchię autorytet Kościoła w irlandzkim społeczeństwie został bardzo mocno zachwiany[27][28]. Irlandczycy zaczęli na niespotykaną wcześniej skalę odwracać się od Kościoła i podnosić głosy sprzeciwu i ostrej krytyki na próby przypomnienia wiernym o katolickiej etyce seksualnej i moralności[29].
Ponad 2/3 Irlandczyków jest zdania, że Kościół zawiódł i utracił autorytet moralny[30]. Kryzys zaufania do Kościoła w irlandzkim społeczeństwie jest dziś bardzo duży, co w znacznym stopniu wpłynęło na kryzys powołań kapłańskich i rezygnację z posługi wielu duchownych. W ciągu ostatnich kilkunastu lat zamknięto prawie wszystkie seminaria duchowne, zostało tylko jedno wMaynooth. W połowie lat 60. w seminarium tym wyświęcano ponad 400 nowych księży rocznie. W 2001 roku już tylko 30, a w 2007 roku zaledwie 9 w skali całego kraju. Kryzys ten w jeszcze większym stopniu dotyka żeńskie zgromadzenie zakonne. W 2007 śluby złożyły zaledwie 2 kobiety, podczas gdy w tym samym czasie liczba sióstr zakonnych zmniejszyła się o 228[31][32].
Najbardziej widocznym przejawem kryzysu zaufania do Kościoła jest spadek uczestnictwa w mszach niedzielnych z 90% w latach 70., 81% w 1990 roku do 60% w 1996 roku, 44–48% w latach 2005–2006 i 35% w 2012[33][34].
Największe sukcesy odnosi reprezentacja Irlandii w rugby. Mieszkańcy interesują się przede wszystkim sportami narodowymi:hurlingiem,futbolem gaelickim, rugby,krykietem orazwyścigami konnymi i wyścigami psów. Z Irlandii pochodziConor McGregor – były mistrz kategorii lekkiej i piórkowejUFC.
↑Kategoria obejmuje organizacje i koalicje wyborcze niezarejestrowane formalnie jako partie, jak New Vision, partie zarejestrowane tylko w części kraju, jak Workers and Unemployed Action Group, a także partie zarejestrowane zbyt późno, jak Fís Nua.
↑Paul Hannon,Irlandia odwraca się od Kościoła, ale od katolickiej edukacji jest trudniej, „The Wall Street Journal. Gazeta Wyborcza” sobota–niedziela 15–16 września 2018, s. 5.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
_coat_of_arms.svg)
.jpg)
