51°24′12″N 0°20′15″W/51,403333 -0,337500
 nr rej.1254053 | |||
 Pałac Hampton Court, fasada zachodnia | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Kraj | |||
| Miejscowość | |||
| Pierwszy właściciel | |||
| Kolejni właściciele | królowie Anglii (od 1528) | ||
Położenie na mapie gminy Richmond upon Thames  | |||
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii  | |||
Położenie na mapie Anglii  | |||
Położenie na mapie Wielkiego Londynu  | |||
| 51°24′12″N 0°20′15″W/51,403333 -0,337500 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Hampton Court – pałac w miejscowościEast Molesey, na południowo-zachodnim krańcuLondynu (ok. 20 km od centrum), od 1528 roku własność monarchówAnglii.
Pierwszymi właścicielami (od 1236) Hampton Court bylijoannici, którzy wznieśli tam budynkifolwarczne. Wykopaliska i zapiski kronikarskie wskazują na istnienie dużej drewnianej stodoły i niewielkiego murowanego pomieszczenia o charakterze administracyjno-magazynowym. Później, w XV wieku, na terenie obecnego Dziedzińca Zegarowego (Clock Court), wzniesiono również szereg pomieszczeń o charakterze mieszkalnym.
W 1503 Hampton Court odwiedził królHenryk VII wraz z żoną,Elżbietą York. Dwa lata później, w 1505Lord Szambelan Henryka VII, Sir Giles Daubeney wydzierżawił posiadłość od joannitów na 99 lat. Niewiele wiadomo o Hampton Court z czasów Daubeneya. Historycy podejrzewają, że w zgodzie ze statusem społecznym i funkcją dworską dzierżawcy wzniesiono wówczas szereg pomieszczeń o charakterze rezydencyjnym. Jest prawdopodobne, że król i jego rodzina często gościli w Hampton Court.
Sześć lat po śmierci Daubeneya, w 1514, nowym dzierżawcą (kontrakt na 99 lat) zostałTomasz Wolsey arcybiskupYorku i jeden z głównych doradcówHenryka VIII. W trakcie kilkuletniej (1515–1521) przebudowy przeprowadzonej przez Wolseya rezydencja nabrała charakterurenesansowego pałacu, inspirowanego projektamiAverulina,Leonarda da Vinci i zasadami teoretycznymi wyłożonymi w traktaciePaolo Cortese(inne języki)De Cardinalatu. Zachowane fragmenty wskazują na bardzo czytelny zgeometryzowany program architektoniczny pałacu, klasyczne zdobienia fasad,piano nobile z apartamentami reprezentacyjnymi przeznaczonymi dla monarchy i jego ówczesnej żony,Katarzyny Aragońskiej. Z czasów Wolseya pochodzą również zachowane do dziś kuchnie pałacowe oraz budynki wokółBase Court (Dziedzińca) mieszczące pomieszczenia gościnne (40 pokoi). Włoski artystaGiovanni da Maiano(inne języki) wykonał serię terakotowych medalionów z portretami cesarzy rzymskich wokół dziedzińca. Wolsey używał Hampton Court zarówno jako prywatnej rezydencji wypoczynkowej, jak i dla celów państwowych (między innymi, w 1527, podejmował tutaj poselstwo francuskie).
Po 1528 Wolsey, popadłszy w niełaskę u króla, został pozbawiony władzy i majątku. W ten sposób Hampton Court został własnością Henryka VIII. W czasie swojego 38-letniego panowania król spędził w Hampton Court 811 dni, podczas częstych lecz dość krótkich wizyt. Szereg przebudów, rozpoczętych bezpośrednio po przejęciu pałacu a zakończonych około 1540 kosztowało skarbiec królewski 62 tysiące ówczesnych funtów (około 18 milionów obecnych funtów). Dodano wówczas Wielki Hall (Great Hall) o charakterze jadalni, kaplicę, garderobę, toalety, salę do gry wtenisa i szereg innych pomieszczeń. Wytyczono również ogrody wypoczynkowe oraz park leśny do polowań. Do pałacu doprowadzono wodę bieżącą ołowianymi rurami z odległości około 5 km. W 1546 Henryk VIII podejmował w Hampton Court francuskiego ambasadora (przyjęcie na 1500 osób).
Następcy Henryka VIII, jego dzieciEdward VI,Maria I iElżbieta I przebywali regularnie w Hampton Court, nie dokonując jednak żadnych zmian w pałacu ani jego otoczeniu.
Jakub I z dynastiiStuartów i jego żona –Anna Duńska również chętnie przebywali w Hampton Court, głównie z uwagi na jego atrakcyjność myśliwską i bliskość do Londynu. Król używał także rezydencji do spotkań państwowych – w 1604 odbywa z przedstawicielamipurytan (konferencję w Hampton Court(inne języki), która, jakkolwiek nie przyniosła rezultatów, przyczyniła się do powstania angielskiego przekładu Biblii (Biblia króla Jakuba).
Następca Jakuba I,Karol I, przebywał w Hampton Court zarówno jako władca, jak i – po przegraniuwojny z wojskami parlamentu – jako więzień (przez trzy miesiące w 1647). Hampton Court, jak wszystkie majątki królewskie, został zarekwirowany i w 1652 sprzedany Edmundowi Blackwallowi (za 6638 ówczesnych funtów i siedem szylingów), lecz już wkrótce (1654) odkupiony dla Lorda ProtektoraOlivera Cromwella.
Porestauracji monarchiiKarol II preferowałZamek Windsor, lecz używał również pałacu w Hampton Court, zwłaszcza jako miejsca posiedzeń rady królewskiej. Z czasów Karola II pochodził kanał, wykopany na osi pałacu oraz pomieszczenia w południowo-wschodnim narożniku, będące apartamentami jego kochanki, Lady Castlemaine.
Porewolucji angielskiej z lat 1688–1689 nowi władcy:Maria II iWilhelm III zatrudniająChristophera Wrena do przeprowadzenia gruntownej przebudowy pałacu, który miał stać się główną rezydencją królewską, w miejsce nielubianego przez Wilhelma IIIpałacu Whitehall. Oryginalny plan Wrena zakładał rozbiórkę całego pałacu Tudorów (poza salą jadalną). Jednak z powodu braku czasu i środków rozebrano tylko apartamenty mieszkalne z czasów Henryka VIII. Wkrótce po rozpoczęciu prac, w grudniu 1689, z powodu nadmiernego ich tempa oraz kiepskiej jakości zaprawy doszło do zawalenia się części nowo wznoszonych murów.
Prace przerwała śmierć królowej,Marii II. Owdowiały Wilhelm stracił zainteresowanie projektem, znajdującym się wówczas na etapie zakończonych prac murarskich.
Prace wykończeniowe wznowiono w 1697, a impetu nabrały w rok później, po pożarzepałacu Whitehall, przy wydatnym udziale Wilhelma III, który był autorem wielu modyfikacji i zmian w projektach. Sam Wilhelm III nie zamieszkał nigdy w Hampton Court – w 1702, w trakcie nadzorowania prac budowlanych, spadł z konia i umarł w wyniku wywiązanych komplikacji. Jego następczyni,Anna I wykorzystywała Hampton Court głównie do polowań, kontynuując przebudowę pałacu. Z czasów królowej Anny pochodzi wystrój i wyposażenie kaplicy królewskiej oraz prywatnych apartamentów.
Pierwszy władca z dynastii hanowerskiej,Jerzy I przejawiał niewiele zainteresowania Hampton Court, oddając pałac na rezydencję swojemu synowi, księciuWalii, późniejszemu królowiJerzemu II. Jerzy II, wraz z małżonką,Karoliną Ansbachską zamieszkali w Hampton Court w 1716. Znany architektWilliam Kent uzyskał kontrakt na budowę i wyposażenie apartamentów księstwa. Przez kilka miesięcy w 1718 Hampton Court gości króla Jerzego I wraz z całym dworem. Za rządówJerzego II, w 1732 przeprowadzono ostatnią rozbudowę Hampton Court, dodając serię apartamentów dla drugiego syna monarchy (tzw.Cumberland Suite). W 1737 pałac był użyty po raz ostatni jako oficjalna rezydencja monarchy wraz z rodziną i całym dworem.
Jerzy III nie interesował się Hampton Court, woląc przebywać w Zamku Windsor. Dlatego też, już od 1760 rozpoczęto stopniowe przenoszenie wyposażenia i mebli z apartamentów królewskich do innych londyńskich i podlondyńskich posiadłości monarszych, a na terenie pałacu wydzielano apartamenty, prawem zamieszkania w których monarcha nagradzał osoby szczególnie zasłużone dla Korony. Ostatnim takim gościem w Hampton Court była w latach 1943–1976 LadyOlave Baden Powell (wdowa po założycieluskautingu,Robercie Baden-Powellu). Pomimo że życie dworskie znikło z Hampton Court na dobre, sam pałac i ogrody były utrzymywane w dobrym stanie (między innymi przez znanego ogrodnikaLancelota Capability Browna(inne języki), który był również rezydentem Hampton Court).
W 1797, pod kierunkiem Jamesa Wyatta mają miejsce pierwsze prace restauracyjne w pałacu mające na celu odtworzenie dawnego wyglądu sali jadalnej.Królowa Wiktoria w 1838 podjęła decyzję udostępnienia pałacu do zwiedzania szerokiej publiczności. W wyniku prac przeprowadzonych do 1851 pod kierownictwem Edwarda Jessego przywrócono oryginalny wygląd z czasów Tudorów całej zachodniejfasadzie. Drugi etap prac restauracyjnych (retudoryzacja wyglądu wewnętrznych dziedzińców) przeprowadzono w połowie lat 70. XIX wieku.
Obie wojny światowe nie spowodowały żadnych zniszczeń w pałacu ani jego otoczeniu. Poważny pożar apartamentów królewskich w 1986 spowodował decyzję przywrócenia ich do stanu z czasów przebudowy Wrenna (z około 1700). Po kilku latach żmudnych prac apartamenty udostępniono ponownie do zwiedzania w 1992.
Już pierwszy dzierżawca Hampton Court, Sir Giles Daubney, rozkazał otoczyć płotem przylegające do posiadłości 120 hektarów ziemi z przeznaczeniem na park, w którym hodowano jelenie i króliki dla polowań. Następca Daubneya, kardynał Wolseley spowodował założenie pierwszego niewielkiego ogrodu ozdobnego i sadu na terenie posiadłości.
W czasach Henryka VIII powstał istniejący do dziś układ ogrodów w Hampton Court – prywatny, formalny ogród od południa pałacu, park myśliwski na wschodzie, park rekreacyjno-spacerowy na północy, a od zachodniej strony wejście do posiadłości i dziedziniecturniejowy, zbudowany pod koniec rządów króla i nigdy przez niego nie używany. Układ ten przetrwał niezmieniony aż do czasów Wilhema III Orańskiego, który przeprowadził przebudowę całej posiadłości, w tym i ogrodów, w stylu barokowym.
Ogród prywatny, założony w 1702 a zrekonstruowany w latach 1991–1995 zamknięty jest kutą kratą wykonaną przez francuskiego kowala Jeana Tijou pod koniec XVII wieku. W sąsiedztwie znajduje sięogród w stawie (Pond Garden) założony przez Marię II w miejscu dawnych stawów rybnych z czasów Henryka VIII.
Pobliska oranżeria pochodzi z czasów Karola I, od 1630 używana do eksponowania cyklu dziewięciu obrazów"Triumf Cezara" pędzlaAndrea Mantegna zakupionych przez króla w Hiszpanii. Przy oranżerii rośnie najstarszy na świecie krzew winorośli (odmianaBlack Hamburg), posadzony w 1768 przez Cabability Browna, nadal plonujący (około 300 kg winogron rocznie).
Nad brzegiemTamizy znajduje się Pawilon Bankietowy (Banqueting House) zbudowany w czasach Wilhelma III (1700) dla niewielkich spotkań po kolacji. Autorem wystroju malarskiego pawilonu jestAntonio Verrio(inne języki).
Bezpośrednio do pałacu przylega półkolisty ogród formalny (East Front Garden) z ciętymi w stożkicisami z początku XVIII wieku i rabatami kwiatowymi z przełomu XIX i XX wieku. Za czasów królowej Anny (1710) oddzielono ogród formalny od parku półkolistym kanałem. Na przedłużeniu osi ogrodu wykopano w parku 1660 długi kanał (Long Water), pierwotnie obsadzony szpalerami lipowymi po obu stronach. W 1993 dla uczczenia jubileuszu królowejElżbiety II na końcu kanału zainstalowano pięć fontann.
W parku znajduje się XIX-wieczne pole golfowe. Stado jeleni liczy około 350 sztuk.
Żywopłotowylabirynt ogrodowy został posadzony między 1689 a 1695 przezGeorge’a Londona iHenry’ego Wise’a(inne języki) dla Wilhelma III Orańskiego, być może w miejscu, w którym istniał wcześniejszy labirynt, posadzony dla kardynała Wolseya. Pierwotnie do nasadzeń użytograbu, choć później uzupełniano labirynt innymi roślinami. Labirynt obejmuje obszar około 1300 metrów kwadratowych, a łączna długość ścieżek wynosi około 800 metrów.
Labirynt jest jednym zachowanym fragmentem parku rekreacyjnego, który w XVIII wieku składał się z wysokich ciętych szpalerów poprzeplatanych ścieżkami spacerowymi.
Wydzielony w czasach Henryka VIII, otoczony był pięcioma wieżami, z których widzowie mogli obserwować turnieje. Do dziś zachowała się jedna z wież, mieści obecnie restaurację. W XVIII i XIX wieku dziedziniec podzielony został na kilka mniejszych ogrodów (ogród różany, ogród bylinowy, ogród pnączy).
