Gulaszowy komunizm (węg.gulyáskommunizmus) lubkadaryzm[1] (odJánosa Kádára) – odmianarealnego socjalizmu, nieformalna nazwa ustrojuWęgierskiej Republiki Ludowej począwszy od lat 60. XX w. aż do przywrócenia kapitalizmu naWęgrzech w 1989 roku. Gulaszowy komunizm zrywał z zasadami wcześniejszegostalinizmu, przestrzegając w większym stopniupraw człowieka i wprowadzając elementywolnego rynku.
Termin ten jestmetaforą, pochodzącą odgulaszu, popularnegowęgierskiego dania. Gulasz jest przyrządzany z różnych produktów i tak też było z węgierskim „komunizmem”, który przestał być „wyłącznie komunistyczny” (tj. powielać bezkrytycznie model polityki radzieckiej)[2]. Czasami określany jako „najszczęśliwszy barak w obozie komunistycznym” (lub „socjalistycznym”).
W roku 1962, sześć lat popowstaniu węgierskim, na VIII ZjeździeWęgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej ogłoszono, że okres „umocnienia socjalizmu” po 1956 roku skończył się i że „podwaliny dla dowodzenia społeczeństwem socjalistycznym” zostały zbudowane, co spowodowałoamnestię dla większości ludzi skazanych za udział w powstaniu w 1956 roku. Partia, której przewodniczącym był János Kádár, stopniowo opanowała działaniapolicji politycznej i obierała stosunkowo liberalny kursekonomiczny ikulturalny, co miało na celu pokonać wrogość społeczeństwa w stosunku do Kádára. W 1966 roku Komitet Centralny zatwierdził Nowy Mechanizm Ekonomiczny (węg.új gazdasági mechanizmus), który rozluźnił restrykcje związane zhandlem międzynarodowym, dał ograniczoną wolność pracującym whandlu i pozwolił ograniczonej liczbie ludzi działać w sektorzeusług. Była to bardzo poważna liberalizacja w porównaniu ze stalinizmem, jednak nie tak daleko idąca, jak reformy z 1956. Politycy zajęli się różnymi formami zarządzaniakolektywami, zostawiając tempomechanizacjispółdzielniom[3]. Rozwijał się także proces rozwijania „demokracji zakładowej”, polegającej na przekazywaniu pewnego wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwami ich pracownikom[4]. Co więcej, płacono za dostawy plonów (najczęściej w formie comiesięcznej wypłaty), nie wymuszano ich jak miało to miejsce wcześniej[3]. W latach 60. XX w. pozwolono połączyć się spokrewnionym spółdzielniom w celu wspólnego prowadzenia produkcjiżywności, działania w przemyśle oświetleniowym czy usługach[3].
Gulaszowy komunizm pozwolił na większąwolność słowa, zwiększył rolę opinii publicznej w państwie i zmienił rolępartii w rozwoju socjalizmu (interpretowaną raczej jako „służba” aniżeli „dowodzenie”). Ponadto zwiększył zakres społecznej samoekspresji i wprowadził modyfikacje do doktrynymarksizmu-leninizmu (która toideologia według WSPR przywołuje chęć reform, na przykład takich jakie chciał wprowadzićImre Nagy, który twierdził, że marksizm „powinien się rozwijać i stawać coraz doskonalszym, a nie stać w miejscu”[5]; zdania tego nie podzielaliChruszczow, który stłumił powstanie na Węgrzech, iBreżniew, który wprowadził swojądoktrynę iinterweniował w Czechosłowacji w 1968 roku).
Środków pieniężnych Węgier miało być więcej po to, by zaspokoićpopytkonsumentów poprzez zapewnienie większego wyborudóbr. Niektóre środki w reformie gospodarczej zostały wprowadzone, by zintegrować mechanizmyrynku z konstrukcją gospodarki socjalistycznej. Negatywnym rezultatem reformy było zwiększenie napięć ekonomicznych i wysokiezadłużenie, które stało się dotkliwie odczuwalne w późnychlatach 80.
Stając się stosunkowo dobrze zorganizowanym krajem bloku wschodniego, Węgry były celemturystów z innych państw Układu Warszawskíego, dla których zwiedzenie krajów zachodnich nie zawsze było możliwe.
Po roku 1989 Węgry, podobnie jak pozostałe kraje dawnego bloku wschodniego, odrestaurowały kapitalizm i zaczęły wprowadzać reformy w kierunku budowy gospodarki rynkowej.
| Nurty |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Państwa rządzone przez partie komunistyczne |
| ||||
| Teoretycy i działacze |
| ||||
| Symbole | |||||
| Tematy powiązane |
